Metryczka bohatera
Lektura: mitologia grecka
Pochodzenie: narodzony w Atenach, ale wychowywany na Krecie; syn Dedala.
Zmarł: śmiercią tragiczną – spadł z ogromnej wysokości (na jego cześć miejsce upadku nazywa się Ikarią, a morze – Morzem Ikaryjskim).
Cechy charakteru:
- Zdaniem jednych: szalony, lekkomyślny, nierozsądny, głupi, nieposłuszny, dziecinny, nieuważny, nierozważny, nieodpowiedzialny, nieostrożny, beztroski, nieprzezorny.
- Zdaniem drugich: odważny, śmiały, bohaterski, wrażliwy, dzielny.
Najważniejsze (i ostatnie) wydarzenie w jego życiu: dzień ucieczki z Krety
Na Krecie przebywali Dedal wraz z synem Ikarem. Gdy chcieli wrócić do Aten, sprzeciwił się temu władca Krety – Minos. Kreta była wyspą, więc można ją było opuścić tylko na statku, ale morskich dróg strzegli strażnicy króla. Dedal zbudował skrzydła, na których wraz z synem zamierzał przedostać się przez morze. Przed wyprawą ostrzegł Ikara, że muszą się trzymać w bezpiecznej odległości od słońca i wody. Wysoka temperatura lub wilgoć mogłyby bowiem uszkodzić skrzydła. Ikar zapomniał o przestrodze – wzbił się zbyt wysoko w powietrze, a po chwili runął w dół.
Motywy egzaminacyjne, przy których może pojawić się ta postać
Marzenia
Ikar stał się dla wielu artystów symbolem najpiękniejszych marzeń, za realizację których płaci się najwyższą cenę. Ucieleśnia w sztuce marzenia o locie w przestworzach, zdobyciu kosmosu. Dlaczego Ikar, skoro to jego ojciec był budowniczym skrzydeł? Dedal wykorzystał rozum do ucieczki z Krety, a Ikar marzył o czymś więcej – chciał zobaczyć inny, niedostępny świat.
Młodość – starość
Konflikt pokoleń. Młodzieńcze ideały a ich realizacja w życiu. Ikar, oczywiście, może być głosem młodych kochających wolność i swobodę. A głos rozsądku to głos Dedala – człowieka dojrzałego i mądrego życiowo.
Siła natury kontra cywilizacja
Jeśli człowiek myśli, że może wszystko, to się myli. Są drogi, których nie przejdzie, miejsca, do których nie dotrze. Nawet jeśli zbuduje pojazdy kosmiczne najnowszej generacji, nie pokona natury. Trochę można ją oszukać, przechytrzyć, ale zawsze będzie miała przewagę nad człowiekiem. Ikar wzniósł się wyżej od innych, ale wkrótce spadł, bo słońce stopiło wosk w jego skrzydłach.
Rodzice
Nakazują, zakazują, ustalają granice, których dziecko nie może przekroczyć. Zakaz włóczenia się wieczorami, nakaz powrotu przed 20 – to współczesność, ale czy tak bardzo inna niż czasy Ikara? Dedal powiedział synowi – „Nie leć za wysoko!”. Współczesny rodzic zakaże skoków na bungee, szybkiej jazdy na deskorolce czy akrobacji rowerowych.
Samotność
Na ten motyw kierują nas artystyczne interpretacje mitu o Ikarze. Malarz Breughel pokazuje na obrazie ludzi, którzy zajęci swoją pracą nie dostrzegają upadku chłopca. Tym tropem idzie też Iwaszkiewicz (Ikar)– nikt nie zauważył tragedii Michasia, chociaż dookoła był tłum. Wielu ludzi cierpi w tłumie.
Idealizm – realizm
Te dwa pojęcia przeciwstawiają się sobie. Na jednym biegunie mamy idealistyczną, marzycielską postawę Ikara, a na drugim realistyczną, rozważną postawę Dedala. Ikar patrzy na wszechświat z wiarą, ufnością i nadzieją. A Dedal wie, że życie nie jest bajką, że za każdym rogiem może czyhać jakieś niebezpieczeństwo. Jest ostrożny, bo drogę swego syna ma już za sobą. Też kiedyś wierzył i ufał, ale po kilku życiowych zawodach patrzy na świat z rezerwą. Taki sam stanie się idealista Ikar za lat 10, może 20.
Szaleństwo – rozwaga
Szaleństwo to cecha młodych, rozwaga – starszego pokolenia. Co lepsze? O to sprzeczają się filozofowie, artyści i literaci. Dedal leciał rozważnie i roztropnie – i udało mu się osiągnąć cel. Ikar zaryzykował życie, żeby zobaczyć więcej, dotrzeć do miejsca, w którym nie był żaden człowiek. Może więc zazdrościmy Ikarowi, że zobaczył więcej od innych, sięgnął gwiazd. Dlatego niektórzy „wciąż o Ikarach głoszą – choć doleciał Dedal”.
Wolność
Jest jedną z wartości, które człowiek ceni najbardziej. Wolnym człowiekiem chciał być i Dedal, i Ikar. Dla Dedala ograniczeniem wolności była granica, którą wytyczył mu Minos – król Krety (nie mógł opuścić wyspy). Dla Ikara ograniczeniem stała się granica wytyczona przez ojca (nie mógł wzbić się zbyt wysoko).
Śmierć
- Jako kara za nieposłuszeństwo, lekkomyślność. Głupia śmierć młodego człowieka. Równie lekkomyślni są współcześni młodzi, którzy wybierają narkotyki, alkohol. Na drogę śmierci wchodzą, bo chcą pokazać, że są wolni, że mają prawo wyboru. Nie zdają sobie jednak sprawy, że źle wybierają.
- Śmierć dziecka widziana przez rodziców. Ból, cierpienie, pustka po stracie córki, syna. Dedal opłakujący syna, Jan Kochanowski rozpaczający po śmierci Urszuli w Trenach, Władysław Broniewski płaczący nad zmarłą córką Anką.
Interpretacje mitu o Ikarze dokonane przez poetów i artystów
Przekaz Owidiusza
Rzymski pisarz Owidiusz w dziele Przemiany przedstawia Ikara jako chłopca lekkomyślnego, który beztrosko wzbił się zbyt wysoko, a później żałował swego czynu, w ostatniej chwili usiłował się ratować. Starożytnemu twórcy bardziej jednak szkoda cierpiącego ojca niż syna.
Przekaz Jana Parandowskiego
XX-wieczne tłumaczenie mitu nie do końca daje nam poznać ocenę Ikara i Dedala. Wyrażony jest w nim zarówno podziw dla śmiałków, którym udało się wzbić w niebo, jak i żal po śmierci chłopca.
Malarskie dzieło Pietera Bruegla
Trudno dostrzec bohatera dzieła Breughla – Ikara. Jest chłop uprawiający ziemię, wędkarz łowiący ryby, pasterz goniący owce. A Ikar? W kąciku obrazu widać kilka rozrzuconych piór i dwie nogi wystające z wody. To nogi tonącego Ikara. Na co chciał zwrócić uwagę autor dzieła? I tu możemy doszukać się podwójnej interpretacji:
Interpretacja Stanisława Grochowiaka (wiersz Ikar)
Breughel na pierwszym planie obrazu pokazuje ludzi pracujących. Zdaniem Grochowiaka ważniejsi są bowiem ludzie zajęci ciężką pracą niż ideały, dla których poświęcił życie Ikar.
Interpretacja Wystana Hugh Audena (wiersz Musée des Beaux Arts) oraz Jarosława Iwaszkiewicza (opowiadanie Ikar)
Breughel chciał pokazać obojętność otoczenia na cudze nieszczęście, zapatrzenie się ludzi we własne sprawy, egoizm, niechęć do udzielenia komuś pomocy, lekceważenie spraw innych osób.
Interpretacja Tadeusza Różewicza (wiersz Prawa i obowiązki)
Różewicz wczuwa się w dwa różne spojrzenia na upadek Ikara. Rozumie głos młodych, którzy zwracają uwagę na samotność tonącego, chcą wołać o ratunek dla niego. Ale rozumie też ocenę dojrzalszą – da się usprawiedliwić ludzi zajętych pracą. Każdy ma prawo do życia własnym życiem, do zabiegania o swoje sprawy.
Wiersz Ernesta Brylla Wciąż o Ikarach głoszą
To Bryll jest autorem słynnego i przewrotnego pytania: dlaczego „wciąż o Ikarach głoszą – choć doleciał Dedal”. Cześć i chwała należy się Dedalowi, którego mądrość i rozwaga pomogły mu osiągnąć cel. Dedal jest więc prawdziwym bohaterem – choć skromnym i cichym. Ikar zaś buntownikiem bez powodu, którego ofiara była kompletnie niepotrzebna. W ocenie Ikara doszukujemy się też oceny nas, Polaków. Nieraz zrywaliśmy się do walki, stając się pomnikowymi, lecz martwymi bohaterami.
Wiersz Zbigniewa Herberta Dedal i Ikar
Jeszcze jedna interpretacja. Ikar nie jest śmiałkiem i bohaterem, lecz tchórzem i samobójcą, który nie potrafił zrealizować prostego zadania wytyczonego przez ojca.
Literacki krewniak Ikara
Michaś – bohater opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza. Nazwany przez autora Ikarem, choć dzieliło ich wiele wieków. Michaś zginął, kiedy Warszawa była okupowana przez hitlerowców (w czerwcu roku 1942 lub 1943). Zaczytany w jakiejś książce wyszedł na ulicę wprost pod nadjeżdżające auto gestapo. Został wywieziony na aleję Szucha, skąd prawdopodobnie nie wrócił żywy.
Podobieństwa do Ikara:
- podobna przyczyna zdarzenia (nieuwaga, nieostrożność, gapiostwo),
- podobna reakcja otoczenia (niedostrzeżenie tragedii, skupienie się otoczenia tylko na własnych potrzebach – wyborze odpowiedniego tramwaju, odpalaniu papierosa, sprzedaży cytryn).
Dlaczego Michasia z opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza można nazwać współczesnym Ikarem?
Zobacz:
Jak wyjaśnić przesłanie dotyczące Ikara zawarte w wierszu Zbigniewa Herberta Dedal i Ikar?