EGZYSTENCJALIZM – jest to kierunek w literaturze, który rozwinął się pod wpływem filozoficznej myśli egzystencjalnej. Egzystencjaliści koncentrowali się wokół jednostki ludzkiej. Zakwestionowali pogląd, że człowiek jest bytem posiadającym określoną naturę czy istotę (często określoną z góry przez Boga). Zdaniem ich człowiek jest tym, czym staje się w każdym momencie swej egzystencji i czym chce być w trakcie swego istnienia. Lęk i niepokój o własną egzys­tencję, którą bardzo łatwo jest unicest­wić, to powszechne determinanty losu ludzkiego.

Egzystencjaliści uznali, że jedyną prawdą bezdyskusyjną jest fakt, że człowiek istnieje – pewnikiem jest zatem egzystencja człowieka. Lecz człowiek przeżywa przecież lęki egzystencjalne (przed życiem, chorobą, śmiercią, odpowiedzialnością), człowiek jest samotny i niepewny, bo każdy człowiek przecież egzystuje oddzielnie. Poczucie zagrożenia i słabości bierze się stąd, że człowiek jest wolny, jest odpowiedzialny za swoje życie, sam musi się z nim uporać. Jest wolny, lecz jako „trzcina na wietrze” – sam i słaby, wciąż prześladuje go trwoga, gdyż wie, że jego byt jest ograniczony, a „Bóg i wieczne wartości to jedynie wymysł ludzkiej wyobraźni”. Za twórcę egzystencjalizmu uważa się Sørena Kierkegaarda (I poł. XIX w.).

Cechy literatury powstałej pod wpływem egzystencjalizmu

• Sytuacja jednostki w świecie, wybory człowieka jako tematyka utworów.
• Wolność jako zasadnicze pojęcie w tego typu literaturze i filozofii.
• Specyficzny typ bohatera: wyobcowanego i nieprzystosowanego.
• Zaangażowanie pisarza w problematykę moralną, społeczną i polityczną.

Główni reprezentanci:
Martin Heidegger, Karl Jaspers, Maurice Merleau-Ponty, Jean Paul Sartre, Nikołaj Bierdiajew, Gabriel Marcel, Paul Tillich.

Pojęcie egzystencjalizm wprowadził w 1927 roku Martin Heidegger w pracy Bycie i czas. W tradycji filozoficznej ugruntował je Karl Jaspers w Filozofii egzystencji (1938).
W latach 40. i 50. egzystencjalizm znalazł odzwierciedlenie w swoistym stylu życia i modzie środowisk artystycznych, intelektualnych i studenckich.

W literaturze:
Jean Paul Sartre (powieści: Mdłości, Drogi wolności, opowiadania, dramaty: Muchy, Diabeł i Pan Bóg), Miguel de Unamuno (praca filozoficzna O poczuciu tragiczności życia, powieść Mgła), Albert Camus (powieści: Obcy, Dżuma, dramat Kaligula, eseje o problematyce filozoficznej i moralnej pt. Mit Syzyfa).