KLASYCYZM – (termin pochodzi od łac. słowa classicus – czyli wzorowy, doskonały) prąd artystyczny, którego trwanie nakłada się aż na kilka epok literackich. Ideały sztuki klasycystycznej nawiązują w prostej linii do antycznego rozumienia działalności artystycznej. . Za doskonały wzór sztuki i działalności twórczej uznano epokę starożytną, na długie wieki określiła ona kryteria piękna i poprawności danego dzieła, w kręgu kultury europejskiej. Dlatego nazwą klasycyzm określamy po pierwsze twórczość starożytnych, a po drugie: wszystkie późniejsze prądy artystyczne odwołujące się do wzorców antycznych.

Szczególna jest w tym względzie cała epoka, zwana klasycyzmem – we Francji przypada na wiek XVII, a w innych krajach europejskich na wiek XVIII (w tym w Polsce, gdzie trwa do 1822 roku). Jest to epoka literatury zdominowanej przez wzorce antyczne (np. antyczną teorię poezji), traktowane wręcz programowo, np. w 1674 roku Boileau napisał Sztukę poetycką – rodzaj podręcznika poetów. Przeciwko klasykom i ich regułom wystąpi gwałtownie pokolenie romantyków, odrzucając ideały harmonii, miary, rozumu na rzecz uczucia.

Ważne zasady:

• mimesis – naśladowanie rzeczywistości;
• decorum – ścisłe dostosowanie stylu do treści utworu;
• umiar i harmonia obrazowania;
• normatywna poetyka – zbiór reguł dotyczących pisania dzieła, od którego nie wolno odstępować, przestrzeganie wymogów formalnych. Najbardziej znane poetyki: Arystoteles, Horacy, Nicolas Boileau (XVII w.);
• zasada odpowiedniości stylu (słownictwa, składni, typu wiersza) do treści – wyróżniono trzy style: wysoki, średni i niski;
• w dramacie: zasada trzech jedności (czasu, miejsca i akcji), ścisły podział na tragedię i komedię.

Uwaga! Termin „klasyczny” ma kilka znaczeń. Klasycznym nazywamy

• dzieło powstałe w starożytności (np. Iliadę Homera),
• uznawane za wzór, podziwiane (np. Panią Bovary Gustawa Flauberta),
• zachowujące zasady budowy i wersyfikacji (np. Odę do młodości Adama Mickiewicza).
• charakteryzujące się umiarem, prostotą, spokojem (np. Wysokie drzewa Leopolda Staffa).

Klasycyzm renesansowy – jest to prąd literacki i kulturowy, który w renesansie polegał m.in. na powrocie do wzorów literatury antycznej i wzorców klasycznego piękna. I tak

• powstawały parafrazy dzieł antycznych poetów (np. Horacego, bardzo popularnego w tej epoce),
• chętnie sięgano po gatunki znane z antyku (pieśń, tren itd.);
• interesowano się starożytną filozofią (w twórczości Jana Kochanowskiego największą rolę odegrały stoicyzm i epikureizm);
• artyści z kolei chętnie sięgali do scen mitologicznych, takich jak narodziny Wenus, jej pożegnanie z Marsem czy Adonisem, dzieje Apollina, przygody erotyczne Zeusa z pięknymi ziemiankami;
• w dziełach – literackich i plastycznych – ceniono harmonię, jasność i umiar.