Spór cesarstwa z papiestwem o inwestyturę.

1. Uporządkuj punkty i podpunkty.

A. Powstanie w X w. opactwa benedyktyńskiego w Cluny.
– ……………………………………………………………………………………………..
– ……………………………………………………………………………………………..

B. Ukształtowanie się ruchu kluniackiego.
– ……………………………………………………………………………………………..
– ……………………………………………………………………………………………..

C. Podjęcie przez papieży idei reform w poł. XI w.
– ……………………………………………………………………………………………..
– ……………………………………………………………………………………………..
– ……………………………………………………………………………………………..

D. Reformy Grzegorza VII
– ……………………………………………………………………………………………..
– ……………………………………………………………………………………………..
– ……………………………………………………………………………………………..

E. Prośba Henryka IV o przebaczenie
– ……………………………………………………………………………………………..
– ……………………………………………………………………………………………..
– ……………………………………………………………………………………………..
– ……………………………………………………………………………………………..

a) próba naprawy obyczajów w Kościele,
b) próby uniezależnienia duchownych od władzy świeckiej,
c) uznanie najwyższej władzy papieża,
d) bunt niemieckich biskupów,
e) obłożenie Henryka IV klątwą,
f) wymaganie życia w celibacie,
g) wprowadzenie prawa wyboru papieża przez kardynałów,
h) samodzielny wybór przełożonych,
i) odrodzenie się życia zakonnego,
j) zaprzestanie sprzedawania stanowisk w Kościele,
k) kajanie się w Canossie,
l) zdjęcie klątwy przez papieża,
ł) powrót cesarza do Niemiec,
m) ponowne wystąpienie przeciwko papieżowi.

2. Wyjaśnij, na czym polegał kompromis konkordatu w Wormacji zawartego przez cesarstwo i papiestwo w 1122 r.

Odp. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

3. Wymień dwa skutki reform gregoriańskich.

a) ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
b) ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wyprawy krzyżowe.

4. Podaj definicję krucjaty.

krucjata – ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

5. Połącz daty z wydarzeniami.

1095 ………………,
1096 ………………,
1099 ………………,
1299 ………………,

a) I krucjata,
b) synod w Clermont,
c) wyprawa ludowa,
d) wyprawa rycerska,
e) zdobycie Akki przez muzułmanów, f) zdobycie Jerozolimy,
g) upadek Królestwa Jerozolimskiego, h) apel papieża Urbana II o Odzyskanie Ziemi Świętej

6. Uzupełnij kwestionariusz.

Nazwa: Zakony rycerskie

Cel tworzenia:
– …………………………………………………………………………………………………………………..……..
– …………………………………………………………………………………………………………………………..

Najważniejsze zakony rycerskie:
…………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………..

Zadania rycerzy:
– ……………………………………………………………………………………….………………………………..
– ……………………………………………………………………………………………………….……………….
– ………………………………………………………………………………………………………..………………..

Świat średniowiecznego rycerstwa.

7. Przeczytaj tekst i wykonaj związane z nim polecenia.

Styl walki rycerstwa średniowiecznego
O chwale rycerza decydowało nie tyle zwycięstwo, ile to, jak walczył. Walka mogła dla niego bez jego ujmy kończyć się klęską i śmiercią, tak jak rzecz się miała z Rolandem. Śmierć na polu walki była nawet dobrym zakończeniem jego biografii, bo trudno było dopuścić do życia w starczym niedołęstwie. Fair play obowiązujący w walce dyktowany był […] przez szacunek dla przeciwnika, dumę, postawę zabawową, lęk przed odwzajemnieniem i wreszcie humanitaryzm. Szacunek dla przeciwnika, duma i względy zabawowe prowadziły do ubiegania się w walce o równe szanse. Jeśli rycerz, z którym się walczyło, spadł z konia (a w zbroi nie mógł podnieść się o własnych siłach) ten, kto go strącił, sam także zsiadał z konia, żeby wyrównać szanse. „Nie zabiję nigdy rycerza, który spadł z konia” – woła Lancelot. – „Boże, broń przed taką niesławą”.[…]
Zabijanie wroga nieuzbrojonego okrywało rycerza hańbą. Lancelot, rycerz bez skazy, nie mógł sobie darować tego, że w zamęcie bitwy zabił dwóch nieuzbrojonych rycerzy, w czym się zorientował dopiero później. Przewidywał on, że będzie ten czyn wyrzucać sobie aż do śmierci i zapowiadał pieszą pielgrzymkę, w zgrzebnej tylko koszuli, dla odpokutowania.
Nie wolno było zabijać wroga, godząc w niego z tyłu. Potwierdza to Maćko z Bogdańca, mówiąc: „Gdybym na ten przykład w bitwie na niego natarł, a nie zawołał, by się obrócił, już ci bym hańbę na się ściągnął”. […]
Rycerzowi w zbroi nie wolno było się cofać. To powodowało – jak pisze Huizinga – że jadąc na rekonesans, zbroi kłaść nie mógł. Nic, co mogło być poczytane za tchórzostwo, nie było dopuszczalne. Roland nie chciał dąć w róg dla przywołania pomocy, żeby nie pomyślano, że się boi. Nic to, że odmowa pociągnęła za sobą śmierć jego przyjaciela i wyrżnięcie jego wojowników. Ten brak względów na innych nie razi najwyraźniej niebios, skoro archanioł Gabriel osobiście zlatuje z nieba po duszę bohatera.
(M. Ossowska, Ethos rycerski i jego odmiany w: M. Kamiński, G. Pańko, R Śniegocki Historia, Średniowiecze)

A. Wypisz rycerzy przywołanych we fragmencie, podaj tytuły utworów, których są bohaterami. Zapisz, czy to postacie historyczne, czy fikcyjne.

Odp. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
B. Na podstawie tekstu wymień 3 zasady fair play obowiązujące rycerza podczas walki.

Odp. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

C. Podaj przywołane w tekście 2 reguły kodeksu rycerskiego niewymienione w poleceniu 2.

Odp. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

8. Na podstawie poniższego tekstu sporządź kodeks rycerski.

Powinności rycerskie
Pan […] kardynał, ubrany w strój pontyfikalny, wytłumaczył owemu giermkowi[…], co to jest rycerz: „Każdy, kto chce być żołnierzem, musi być wielkodusznym, wolnie urodzonym, szczodrym, doskonałym i mężnym […] Zanim jednakże uczynisz ślubowanie swego stanu, usłyszysz z należną rozwagą zasady reguły. Taka zaś jest reguła stanu rycerskiego: przede wszystkim słuchać codziennie mszy z pobożnym rozpamiętywaniem męki pańskiej; odważnie walczyć w obronie wiary katolickiej, święty Kościół wraz z jego sługami uwalniać od jakichkolwiek napastników; wdowy i sieroty wspierać w ich potrzebie; unikać wojen niesprawiedliwych; nie napierać niesłusznego żołdu; stoczyć pojedynek w obronie każdego niewinnego; uczęszczać na turnieje tylko dla ćwiczeń rycerskich; cesarzowi rzymskiemu oraz jego patrycjuszowi z czcią okazywać posłuszeństwo w sprawach świeckich […], dóbr feudalnych królewskich lub cesarskich wcale nie sprzedawać i żyć nienagannie wobec Boga i ludzi na tym świecie. Jeżeli będziesz zaś przestrzegać tych zasad rycerskiej reguły […], osiągniesz doczesną cześć na ziemi, a po tym życiu spokój wieczysty w niebiesiech.
Rozkwit średniowiecznego porządku. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, z. 19 w: M. Kamiński, G. Pańko, R. Śniegocki Historia, Średniowiecze

……………………………………………………………………………………………………………………..……..
……………………………………………………………………………………………………………………..……..
……………………………………………………………………………………………………………………..……..
……………………………………………………………………………………………………………………..……..
……………………………………………………………………………………………………………………..……..
……………………………………………………………………………………………………………………..……..

9. Popraw błędy w zdaniach.

a) Na przełomie XI/XII w. Czyngis-chan zjednoczył koczownicze plemiona mongolskie.
b) Po śmierci Czyngis-chana imperium mongolskie zostało podzielone między jego potomków, którzy prowadzili osiadły tryb życia.
c) W I poł. XIII w. Batu-chan podbił Morawy, które zostały włączone do Złotej Ordy.
d) W 1241 r. Batu-chan dokonał najazdu na Czechy i Polskę.
e) W 1241 r. rycerstwo polskie pod wodzą Kazimierza Wielkiego poniosło klęskę w bitwie z Mongołami pod Legnicą.
f) Mongołowie w XIII w. utracili swoją odrębność etniczną i zasymilowali się z ludnością tatarską, przejmując ich język i islam.

Odp. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

10. Wyjaśnij znaczenie nazw własnych.

a) Czyngis-chan – …………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………..

b) Tatarzy – …………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Gospodarka i społeczeństwo w średniowiecznej Europie.

11. Przyporządkuj kolejnym stanom charakterystyczne cechy.

1. Duchowieństwo ………………………………………………………………………………………………………………………..
2. Szlachta ………………………………………………………………………………………………………………………………….
3. Mieszczaństwo ………………………………………………………………………………………………………………………….
4. Chłopi……………………………………………………………………………………………………………………………………..

a) poddani w majątkach należących do duchowieństwa lub szlachty, płacili rentę feudalną, świadczyli pańszczyznę;
b) obdarzeni przez władców dużymi nadaniami ziemskimi, mieli obowiązek opieki duszpasterskiej;
c) posiadacze majątków ziemskich, świadczyli obowiązki rycerskie,
d) kupcy i rzemieślnicy, płacili podatki na rzecz władcy.

12. Zaznacz prawda (P) lub fałsz (F).

TAK NIE
a) Po upadku Cesarstwa Rzymskiego nastąpił kryzys gospodarczy i demograficzny trwający do końca X w.
b) Od przełomu X/XI w. do pocz. XIV w. Europa przeżywała stały wzrost gospodarczy i demograficzny – liczba ludności wzrosła do 42 mln.
c) Dzięki przemianom gospodarczym w Europie uformowało się społeczeństwo stanowe.
d) Społeczeństwo średniowieczne dzieliło się na stan duchowny, rycerski (szlachecki), włościański (chłopski), mieszczański.
e) Każdy ze stanów posiadał odrębne prawa, ale jego członkowie podlegali jednemu sądowi.
f) W XIV w. na skutek epidemii dżumy w Europie załamał się rozwój gospodarczy.

13. Uzupełnij brakujące informacje.

Najważniejsze elementy postępu w średniowiecznej Europie to:

a) unowocześnienie rolnictwa, czyli:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

b) intensywna działalność kolonizacyjna polegająca na:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

c) rozwój miast,
d) rozwój produkcji rzemieślniczej,
e) rozkwit kultury, czyli:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Kościół i kultura w średniowiecznej Europie.

14. Rozpoznaj i nazwij style charakterystyczne dla epoki średniowiecza.

a) styl ……………………………………..

b) styl …………………………….

15. Podaj po 5 informacji na temat stylów z polecenia 1.

a)
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

b)
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

 

Monarchie stanowe

16. Przeczytaj tekst i wykonaj związane z nim polecenia.

Wielka Karta Swobód, 1215
Jan, z łaski Bożej król Anglii, pan Irlandii, książę Normandii […], arcybiskupom, opatom, hrabiom, baronom, wszystkim bajlifom i wiernym swoim pozdrowienie […].

1. Uczyniliśmy przede wszystkim to ustępstwo dla Boga i niniejszym dokumentem naszym zatwierdziliśmy na wieki za siebie i za dziedziców naszych, by kościół angielski był wolny i miał prawa swoje pełne i wolności swe nienaruszone. […]
Nadaliśmy również wszystkim wolnym ludziom królestwa naszego w imieniu naszym i dziedziców naszych wieczyście wszystkie poniżej spisane wolności, jakie mają przysługiwać im, ich dzieciom z naszej strony i od naszych dziedziców. […]

12. Żadne „tarczowe” lub „pomocne” nie będzie nałożone na królestwo nasze inaczej jak tylko za [zgodą] wspólnej rady królestwa naszego z wyjątkiem opłat na wykupienie osoby naszej [z niewoli], z okazji pasowania syna naszego pierworodnego na rycerza i wydania za mąż córki naszej pierworodnej raz jeden tylko; a i w tych wypadkach „pomocne” to nie ma przewyższać uzasadnionej wysokości […].

39. Żaden wolny człowiek nie ma być pojmany ani uwięziony, ani wyrzucony z posiadłości, albo proskrybowany, ani wygnany lub innym sposobem pognębiony; i ani sami na niego nie ruszymy, ani nikogo innego przeciw niemu nie wyślemy, jak tylko na podstawie legalnego wyroku równych jemu albo na podstawie prawa ziemskiego […].

41. Wszystkim kupcom ma przysługiwać prawo swobodnego i bezpiecznego wyjazdu z Anglii i powrotu do Anglii oraz do podróżowania i przebywania w obrębie Anglii drogą lądową i wodną w celu kupowania i sprzedawania, bez wszelkich złych, bezprawnych podatków, za opłatą tylko starych i sprawiedliwych ceł, prócz czasu wojny i jeżeli pochodziliby z kraju przeciw nam wojującego […].
52. Jeżeli ktoś został wywłaszczony lub pozbawiony przez nas bez prawnego sądu jemu równych ziem, zamków, wolności lub praw swoich, natychmiast mu je przywrócimy […].
(H.Manikowska, J. Tazbirowa, Historia 1. Średniowiecze w: M. Kamiński, G. Pańko, R. Śniegocki Historia, Średniowiecze)

A. Przyczyną powstania Wielkiej Karty Swobód były:

a) nieudolne rządy Filipa IV Pięknego.
b) dyktatorskie zapędy Jana bez Ziemi.
c) dyktatorskie rządy Filipa IV Pięknego.
d) nieudolne rządy Jana bez Ziemi.

Odp. …………..

B. Wielka Karta Swobód

a) umacniała władzę królewską.
b) ograniczała prawa stanów.
c) ograniczała władzę królewską.
d) umacniała władzę stanów.

Odp. …………..

C. Wypisz 4 prawa zapisane w Wielkiej Karcie Swobód.

a) …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
b) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
c) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
d) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

D. Wielka Karta Swobód przyczyniła się do:

a) wybuchu wojny domowej w Anglii.
b) kształtowania się parlamentaryzmu.
c) wzrostu podatków.
d) rozdrobnienia feudalnego w Anglii.

Odp. …………….

E. Uzasadnieniem prawnym postulatów stanowych była rzymska zasada:

a) Co wszystkich dotyczy, przez wszystkich powinno być rozpatrzone i przyjęte.
b) Koniec wieńczy dzieło.
c) Śmiałym szczęście sprzyja.
d) Zrobiłem, co mogłem, kto potrafi, niech zrobi lepiej.

Odp. …………….

F. Odpowiednikiem rzymskiej zasady była polska szlachecka myśl:

a) Nic o nas, bez nas.
b) A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają.
c) Daj ać ja pobruszę, a ty poczywaj.
d) Liberum veto.

Odp. …………….

Odpowiedzi

1. A. – h), i); B. – f), j); C. – g), a), b); D. – c), d), e); E. – k), l), ł), m)
2.
Kompromis polegał na tym, że ani cesarstwo, ani papiestwo nie zdobyło władzy politycznej nad chrześcijaństwem, za to cesarz zrzekł się prawa do mianowania dostojników kościelnych, a zachował prawo do nadawania wybranym kanonicznie biskupom i opatom majątków ziemskich.
3.
– ograniczenie ingerencji władców świeckich w działalność Kościoła,
– poprawa obyczajów w Kościele (np. celibat)
4.
krucjata – wyprawa krzyżowa; zbrojna kampania wymierzona przeciwko muzułmanom w celu odzyskania Ziemi Świętej; uświęcona przez papiestwo; trwała od końca w. XI do II poł. w. XIII.
5.
1095 – b), h), 1096 – a), c), 1099 – d), f), 1299 – e), g).
6.
Nazwa: Zakony rycerskie
Cel tworzenia:
– zapewnienie bezpieczeństwa chrześcijanom osiedlającym się na Bliskim Wschodzie,
– zapewnienie bezpieczeństwa chrześcijanom przybywającym z pielgrzymkami do Ziemi Świętej

Najważniejsze zakony rycerskie:
– templariusze,
– joannici,
– Krzyżacy

Zadania rycerzy:
– konwojowanie pielgrzymów,
– otaczanie opieką ludności cywilnej,
– prowadzenie szpitali.

7. A.
• Roland – bohater Pieśni o Rolandzie, postać historyczna;
• Lancelot – bohater Opowieści Okrągłego Stołu, postać fikcyjna,
• Maćko z Bogdańca – bohater Krzyżaków Henryka Sienkiewicza, postać fikcyjna.
B.
• rycerz, który strącił przeciwnika z konia, sam także musiał zsiąść, żeby wyrównać szanse,
• nie można było zabić nieuzbrojonego wroga,
• nie można było zabijać wroga, godząc w niego z tyłu,
C.
• rycerzowi w zbroi nie wolno było się cofać,
• niedopuszczalne było tchórzostwo.
8.
Kodeks rycerski
• Codziennie uczestniczyć we mszy św.
• Walczyć w obronie wiary katolickiej.
• Walczyć w obronie Kościoła.
• Wspierać wdowy i sieroty.
• Unikać niepotrzebnego rozlewu krwi.
• Nie upominać się o podwyżkę żołdu.
• Bronić niewinnych.
• Brać udział w turniejach tylko w celu rozwijania umiejętności.
• Być wiernym władcy.
• Nie sprzedawać dóbr feudalnych.
• Żyć nienagannie wobec Boga i ludzi.
9.
a) – XII/XIII
b) – kontynuowali podboje
c) – Ruś
d) – Węgry i Polskę
e) – Henryka Pobożnego
f) – Złota Orda
g) – turecką
10.
a) Czyngis-chan – władca nad wszystkimi Mongołami
b) Tatarzy – nazwa jednego z plemion podbitych przez Czyngis-chana, kojarząca się Europejczykom z Tartarem – greckim piekłem.
11. 1 – b; 2 – c; 3 – d; 4 – a
12. a) P; b) F; c) P; d) P; e) F; f) F
13.
a) wprowadzenie nowoczesnych narzędzi (chomąto, pług metalowy, siekiery żelazne, kosy żelazne), wprowadzenie trójpolówki
b) karczowaniu lasów, osuszaniu bagien, zakładaniu nowych wsi, zakładaniu nowych miast
c) rozwój miast,
d) rozwój produkcji rzemieślniczej,
e) rozkwit kultury, czyli: zakładanie uniwersytetów (Bolonia, Paryż, Oksford), powstawanie w miastach zakonów żebraczych, wyparcie stylu romańskiego przez gotyk.
14.
a) styl romański
b) styl gotycki
15.
a) styl romański
– narodził się w XI w.,
– podstawowy budulec – kamień,
– grube mury, masywne wieże, proste bryły geometryczne,
– sklepienia kolebkowe,
– wąskie okna,
– portal symbolizujący drogę do wieczności.
b) styl gotycki
– narodził się w XII w.,
– sklepienie krzyżowo-żebrowe, łuki przyporowe, wysokie filary,
– ogromne okna wypełnione witrażami (charakterystyczna rozeta),
– strzelistość,
– trzy portale,
– harmonia, proporcjonalność.

Monarchie stanowe

16. A. a); B. c), d);
C.
a) nakładanie podatków za zgodą rady królewskiej,
b) zakaz więzienia lub karania bez wyroku sądowego,
c) nienakładanie dodatkowych podatków na kupców,
d) przywrócenie dóbr i praw tym, którym zostały one odebrane bez sądu.
D. a), b);
E. a);
F. a)