Polityka zagraniczna
Kazimierz Wielki, jedyny syn Władysława Łokietka, objął tron w 1333 roku. Zastał co prawda kraj zjednoczony, ale zagrożony przez potężnych sąsiadów. Jedynym przyjaznym krajem i sojusznikiem, chociaż nie zawsze konsekwentnym, okazały się Węgry.
Zjazd wyszehradzki
W latach 1335 i 1339 Kazimierz dwukrotnie uczestniczył w tzw. zjazdach wyszehradzkich, spotykając się z królem czeskim Janem Luksemburskim i węgierskim – Karolem. Jan Luksemburski, w zamian za znaczną sumę pieniędzy, zrzekł się pretensji do tronu polskiego, zaś Kazimierz zrezygnował ze Śląska. Kilka lat później (1345-1348) król polski próbował jednak zbrojnie odzyskać te ziemie.
Proces warszawski
Królowie czeski i węgierski zobowiązali się pośredniczyć w sporze polsko-krzyżackim, ale ich werdykt nie był korzystny dla Polski. Kazimierz odwołał się do sądu papieskiego (proces warszawski), ale Zakon powtórnie nie uznał wyroku korzystnego dla Polski. Wówczas król polski zasiadł do bezpośrednich rokowań z Zakonem zakończonych pokojem kaliskim w 1343 roku, na mocy którego odzyskał Kujawy i ziemię dobrzyńską za cenę pozostawienia Zakonowi Pomorza oraz ziemi chełmińskiej i michałowskiej, dożywotnio zachowując tytuł pana pomorskiej dzielnicy.
Porozumienie Kazimierza z Andegawenami i dalsze podboje
W 1340 roku Kazimierz rozpoczął ekspansję w kierunku południowo-wschodnim, wykorzystując kryzys dynastyczny na Rusi Halickiej. Rywalem w walce o tę bogatą krainę (Lwów i szlaki handlowe) była Litwa, którą ostatecznie pokonał wespół z węgierskim sojusznikiem w 1349 roku. W zamian za węgierską pomoc Kazimierz zawarł z Andegawenami układ sukcesyjny (1339 rok), na mocy którego w wypadku braku męskiego potomka Kazimierza, tron polski miał przypaść jednemu z Andegawenów.
U schyłku panowania Kazimierz zdobył kilkanaście grodów na pograniczu brandenburskim (Drahim, Czaplinek, Wałcz, Tuczno, Santok itd.).
W latach pięćdziesiątych, kontynuując dzieło zjednoczenia, zhołdował księstwa mazowieckie.
Polityka wewnętrzna
Nie bez powodu Kazimierz zyskał przydomek „Wielki”. Prócz udanej próby zjednoczenia i podźwignięcia kraju z kryzysu wsławił się wieloma reformami związanymi z polityką wewnętrzną państwa polskiego.
Najważniejsze dokonania Kazimierza Wielkiego:
- wydał liczne przywileje dla miast (lokacji i składu),
- uzdrowił system walutowy, wprowadzając pieniądz oparty na kruszcu o stałej wartości,
- zorganizował monopole na kopaliny, z których najsławniejsze były solne żupy wielickie, będące podporą budżetu,
- zachęcał do osadnictwa potencjalnych podatników, np. Żydów,
- założył pierwszy uniwersytet (1364 rok),
- skodyfikował prawo, wieńcząc proces tworzenia monarchii stanowej (wydanie statutów wiślickich i piotrkowskich),
- w dziedzinie obronności zasłynął budową kilkudziesięciu zamków i murów miejskich oraz magazynów broni – arsenałów.