Zachód, aktywnie włączający się za Hiszpanią i Portugalią w działalność zamorską i handel atlantycki, korzystający z przemieszczenia głównych szlaków handlowych nad ocean, stworzył, czerpiąc w tym zakresie z doświadczeń bogatych państw włoskich, struktury prekapitalistyczne.
Powstały wówczas takie podmioty gospodarcze jak:
- giełda,
- banki,
- instytucje kredytowe,
- manufaktury – pierwsze fabryki.
Na wschodzie Europy, gdzie mieszczaństwo było wyraźnie słabsze, a pozycja szlachty pod względem politycznym dominująca (np. Polska), drogą rozwoju gospodarczego stały się folwarki pańszczyźniane, bazujące na niewolniczej pracy chłopów.
Przyrost ludności oraz wielkie wyprawy geograficzne rozbudziły koniunkturę na towary rolnicze, głównie zboże ze wschodu. Otwierało to przed szlachtą duże możliwości wzbogacenia się, tym usilniej zatem popierała ona pańszczyznę, umacniając skostniałe formy feudalizmu.
Zapamiętaj
manufaktury – ogniwo pośrednie pomiędzy zakładem rzemieślniczym a fabryką (rodzaje: rozproszona i scentralizowana).