Przyczyny konfliktu

  • Walka o hegemonię w Europie Środkowo-Wschodniej.
  • Dążenie Rosji do zgromadzenia pod swym panowaniem ziem ruskich.
  • Wykorzystanie zarówno przez Polskę, jak i Rosję momentów kryzysu wewnętrznego (w Rosji „wielka smuta”, w Polsce powstanie kozackie).

Początek konfliktu (1604-1619)

Interwencja polskich magnatów przy nieoficjalnym poparciu państwa (1604-1608).

  • Pierwsza dymitriada – wykorzystała zamieszanie związane z wygaśnięciem dynastii Rurykowiczów. Polscy magnaci poparli awanturnika zwanego Dymitrem Samozwańcem – domniemanego pretendenta do tronu carskiego – i dzięki akcji zbrojnej osadzili go na rosyjskim tronie – 1605-1606. Po krótkim okresie „panowania” Dymitr Samozwaniec musiał uchodzić za granicę.
  • Druga dymitriada (1607-1608) – pojawił się drugi Dymitr Samozwaniec (podający się za cudownie ocalałego Dymitra I), który przy pomocy polskiej magnaterii próbował zdobyć moskiewski tron. Magnateria jednak odsunęła się od niego, sam Dymitr zaginął.

Wojna polsko-rosyjska (1609-1619)

Swoje roszczenia do tronu rosyjskiego wysunął Zygmunt III, po czym wraz z polskim pospolitym ruszeniem pociągnął na Smoleńsk. Odsiecz rosyjska została zatrzymana przez hetmana Żółkiewskiego w bitwie pod Kłuszynem w 1610 roku, w której zwycięstwo otworzyło Polakom wrota do Moskwy.

Rozpoczęły się rokowania hetmana z bojarami, którzy zaproponowali koronę carską królewiczowi Władysławowi pod warunkiem przejścia na prawosławie, na co z kolei nie zgodził się Zygmunt III, pragnąc korony dla siebie.
Szanse na porozumienie malały z powodu awantur polskich żołnierzy i różnic w mentalności obydwu narodów.
W 1611 roku wybuchło antypolskie powstanie – w jego wyniku polskie wojska stacjonujące w Moskwie skapitulowały w 1613 roku. Skończyła się smuta, na tron w Rosji powołana została nowa dynastia Romanowych. Rozejm w Dywilinie, zawarty w 1619 roku, był dla Polski korzystnym kompromisem (włączenie Smoleńszczyzny oraz Rusi Czernihowskiej i Siewierskiej do Rzeczypospolitej)

Wojna smoleńska (1632-1634)

Rosjanie usiłowali wykorzystać okres bezkrólewia po śmierci Zygmunta III na zdobycie Smoleńska. Zostali jednak rozbici przez króla elekta, Władysława IV. Pokój w Polanowie potwierdził większość polskich zdobyczy terytorialnych, a Władysław IV zrezygnował z pretensji do tronu rosyjskiego.

Wojna z Rosją (1654-1667)

Ugoda perejesławska (1654), w wyniku której Bohdan Chmielnicki oddał Ukrainę pod berło carskie, stała się przyczyną wojny. Rosja inkorporowała Ukrainę, a to oznaczało konflikt z Polską.
Początkowo Moskwa odnosiła znaczne sukcesy na północnych odcinkach frontu, zdobywając Wilno. Na czas potopu Rosja przerwała działania ofensywne, obawiając się zbytniego wzmocnienia potęgi Szwecji.
Wojnę wznowiono po zakończeniu potopu. Hetman Jerzy Lubomirski (wraz z Czarnieckim) odniósł sukcesy pod Cudnowem i Połonką (lata 1661-1662), ale zniszczenia po najeździe szwedzkim oraz rozpoczynający się konflikt pomiędzy dworem królewskim a hetmanem Lubomirskim uniemożliwiły wykorzystanie zwycięstw.

W 1667 roku został zawarty niekorzystny dla Polski rozejm w Andruszkowie, na mocy którego

  • Rosja otrzymała:
    • lewobrzeżną Ukrainę (tzw. zadnieprzańską – wschodnią),
    • Kijów,
    • Smoleńszczyznę,
    • Ruś Czernihowską i Siewierską.
  • Rzeczypospoltej zaś przypadła prawobrzeżna część Ukrainy.

W tym wielkim konflikcie trwałym zwycięzcą okazało się państwo carów. Rozejm potwierdził pokój, który w imieniu Rzeczypospolitej podpisał w 1686 roku w Moskwie wojewoda Krzysztof Grzymułtowski.