UNIA POLSKO–LITEWSKA I WOJNY Z KRZYŻAKAMI
Państwo litewskie
Litwini byli pogańskim ludem bałtyckim, spokrewnionym z Prusami i Łotyszami. W XIII w. ukształtowało się litewskie państwo wczesnofeudalne, atakowane przez Krzyżaków z Prus i Inflant. Walczył z nimi władca Litwy Mendog. W XIV w. za panowania Giedymina (1315-1341) i jego synów Olgierda i Kiejstuta, Litwini podbili księstwa ruskie (zachodnią Ruś – ziemie białoruskie i ukraińskie). Mimo to, zachodnie tereny Litwy – Żmudź były obiektem ataków krzyżackich. Wielki książę Jagiełło, syn Olgierda, szukał sojusznika w walce z Zakonem w Polsce.
Umowa w Krewie (1385 r.)
Początek panowania Jagiełły zbiegł się ze śmiercią Ludwika Węgierskiego. Panowie polscy rozczarowani jego polityką (nie odzyskał, mimo obietnic, zachodnich i północnych ziem polskich) zerwali unię polsko-węgierską, i zamiast najstarszej córki Ludwika Węgierskiego, powołali na króla Polski, młodszą, Jadwigę (1384-1399). Przyjęli jednocześnie ofertę Jagiełły, przeznaczając go na męża Jadwigi. Według umowy zawartej w Krewie (1385 r.) Litwa miała być inkorporowana (przyłączona) do Polski, a Jagiełło z całym swym narodem miał przyjąć chrzest. Tylko ten drugi warunek został spełniony, pierwszy był nierealny. Wielki książę nie władał bezpośrednio wszystkimi podległymi mu ziemiami. Litwa składała się z wielu dzielnic pod rządami spokrewnionych ze sobą książąt. Doszło tylko do unii personalnej – Władysław Jagiełło (takie imię przyjął na chrzcie) zostawszy królem Polski (1386-1434), przyjął tytuł najwyższego księcia Litwy. W zastępstwie rządy na Litwie sprawował wielki książę Witold.
Wojna z Krzyżakami (1409-1411)
Rywalizacja Witolda i Jagiełły na Litwie, doprowadziła do przekazania Krzyżakom Żmudzi przez Witolda. Wkrótce nastąpiło porozumienie między braćmi stryjecznymi: Witold wyrzekł się sojuszu z Krzyżakami, Jagiełło przyrzekł wesprzeć Litwę na wypadek wojny z nimi. W 1409 r. wybuchło powstanie na Żmudzi. Wywołało wojnę Polski i Litwy przeciw Krzyżakom. 15 lipca 1410 r. wojska polsko–litewskie i ochotnicy ze Śląska i Czech, rozbiły doszczętnie wojska krzyżackie i wspierające je rycerstwo zachodnie pod Grunwaldem. Mimo świetnego zwycięstwa, nie udało się zdobyć stolicy Zakonu – Malborka.
Pokój toruński (1411 r.)
Zwycięstwo grunwaldzkie nie zostało w pełni wykorzystane. Zawarty w 1411 r. pokój w Toruniu nie przyniósł spodziewanych rezultatów. Polska odzyskała ziemię dobrzyńską, Litwa – Żmudź (do śmierci Jagiełły i Witolda). Był to sukces połowiczny, ale w wyniku bitwy pod Grunwaldem została złamana potęga krzyżacka, co pogłębiło konflikty w państwie zakonnym. Doszło jeszcze do trzech wojen z Krzyżakami – w 1414 r., w 1422 r. (na mocy traktatu pokojowego na jeziorze Mielno Zakon zrzekł się wszelkich pretensji do Żmudzi) i 1431-1435 (zakończona pokojem nie przynoszącym żadnych zmian terytorialnych).
Unia horodelska (1413 r.)
Po wojnie 1409-1411 nastąpiło zacieśnienie stosunków polsko-litewskich. W 1413 r. w Horodle, zawarto układ pomiędzy panami polskimi i litewskimi, zwany unią horodelską. Potwierdzał on odrębność państwową Litwy, która miała mieć odrębnego wielkiego księcia. Rozpoczęto jednak zacieranie różnic ustrojowych między obydwoma państwami. Kilkadziesiąt rodów litewskich szlachta polska przyjęła do swoich herbów, a rody te uzyskały takie same przywileje, jakimi cieszyła się w Polsce szlachta.
Daty do zapamiętania:
1384–1399 – panowanie Jadwigi
1385 – umowa w Krewie
1386–1434 – panowanie Władysława Jagiełły
1409–1411 – Wielka Wojna z Krzyżakami 15 VII 1410 – bitwa pod Grunwaldem 1411 – pokój toruński
1413 – układ w Horodle (unia horodelska)