Geneza zamachu majowego

  • Rozczarowanie społeczeństwa rządami parlamentarnymi, niemocą i słabością systemu władzy, niezapewniającego poczucia stabilizacji (częste zmiany gabinetów w zależności od konfiguracji sejmowych oraz walk partyjnych).
  • Egoizm partyjny ze szkodą dla interesów kraju, zauważalny wśród aktorów sceny politycznej.
  • Ciężary reform ekonomicznych Władysława Grabskiego, których efekty nie były jeszcze odczuwalne; częściowo problemy gospodarcze wynikały z wojny celnej z Niemcami, co hamowało polski eksport.
  • Wzrastające poczucie zagrożenia bezpieczeństwa państwa od czasu konferencji w Locarno.
  • Coraz wyraźniej artykułowane w pewnych kręgach społecznych pragnienia silnej władzy i autorytetu.
  • Ogólnoeuropejski kryzys demokracji parlamentarnej, wzrost tendencji autorytatywnych na kontynencie.
  • Plany wzmocnienia władzy wykonawczej wśród kilku ośrodków politycznych: endecji, zwolenników Witosa, piłsudczyków.
  • Ambicje i legenda marszałka Piłsudskiego.
  • Niepopularność Wincentego Witosa formującego w maju 1926 swój trzeci rząd.

 

Przebieg wypadków

Tworzenie rządu przez Wincentego Witosa, konsultacje z endecją groziły odtworzeniem układu Chjeno-Piasta z 1923 roku. Politycy tego obozu byli jednoznacznie wrodzy Piłsudskiemu i jego zwolennikom w wojsku. Witos oraz inni politycy z tej formacji dawali znać, że zamierzają „ukrócić” politykierstwo w armii, mając na myśli piłsudczyków. Dla marszałka i jego obozu było to sygnałem, że teraz albo nigdy, czas bowiem działał na niekorzyść, a zwycięski wódz z1920 roku starzał się. Piłsudski przystąpił do ofensywy politycznej, udzielając dosyć agresywnego wywiadu popularnej gazecie IKC.

Minister spraw wojskowych w ustępującym rządzie Skrzyńskiego, sympatyk marszałka, generał Lucjan Żeligowski nakazał 10 maja 1926 roku zgromadzić na poligonie w podwarszawskim Rembertowie zaufane jednostki pod pozorem manewrów.
Na czele zgrupowanych oddziałów stanął przybyły z Sulejówka marszałek, który 12 maja rozpoczął marsz na Warszawę. Zwolennicy Piłsudskiego w stolicy zaczęli zdobywać ustalone punkty strategiczne miasta.

W południe 12 maja 1926 roku odbyło się na moście Poniatowskiego spotkanie prezydenta Wojciechowskiego z marszałkiem. Nie doprowadziło ono do kompromisu. Wojciechowski odrzucił żądania Piłsudskiego. Rozpoczęły się walki zakończone wieczorem 14 maja zwycięstwem zamachowców.

 

Dlaczego Piłsudski zwyciężył?

  • Posiadał militarną przewagę w rejonie stolicy, a siły wojsk rządowych topniały szybko, nie mając wsparcia z pozawarszawskich okręgów.
  • Wokół osoby Piłsudskiego urosła już legenda. Co najważniejsze, w momencie zamachu cieszył się autentycznym poparciem niemałej części społeczeństwa, co poświadczył strajk generalny czy zablokowanie przez kolejarzy drogi idącym na odsiecz rządowi oddziałom z Wielkopolski i Pomorza. Nawet komuniści opowiedzieli się za marszałkiem, nazywając to potem błędem majowym.

Piłsudski świadomie nie rozpędził przerażonego parlamentu, ponieważ dążył do legalizacji zamachu, co też się stało przez wybór na premiera zaufanego marszałka – Kazimierza Bartla, potem przez wybór samego Komendanta na prezydenta. Piłsudski funkcji nie przyjął, wyrażając dobitnie swoje negatywne zdanie o konstytucyjnych ramach prezydentury, proponując na to stanowisko swojego kandydata – Ignacego Mościckiego (profesora chemii).

Konsekwencje

  • Początek dyktatury Piłsudskiego, autorytarnych rządów i załamanie parlamentaryzmu.
  • Uświadomienie elitom faktycznych źródeł władzy i jej atrybutów – siły.
  • Ponad 300 zabitych.

Zapamiętaj

  • 12-14.05.1926 – przewrót majowy
  • 2.08.1926 – tzw. nowela sierpniowa, czyli poprawka konstytucyjna zwiększająca uprawnienia władzy wykonawczej, głównie prezydenta
  • przełom 1927/1928 – powołanie BBWR czyli Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem
  • 4.03.1928 – wybory do Sejmu, w których BBWR uzyskał 27,6 % głosów
  • powstanie opozycyjnego Centrolewu, w składzie:
    • PSL „Piast”
    • PSL „Wyzwolenie”
    • Stronnictwo Chłopskie
    • PPS
    • NPR(Narodowa Partia Robotnicza)
    • Chadecja
  • Grudzień 1929 – obalenie rządu K. Świtalskiego przez Centrolew
  • 30.06. 1930 – „Kongres Obrony Praw i Wolności Ludu” w Krakowie zorganizowany przez Centrolew
  • 30.08.1930 – rozwiązanie Sejmu przez prezydenta Mościckiego
  • wrzesień 1930 – aresztowanie posłów opozycji i osadzanie w Brześciu nad Bugiem oraz kampania terroru OUN w Galicji Wsch. i brutalna pacyfikacja w odwecie za te akcje
  • 16.11.1930 – wybory brzeskie, wg. oficjalnych danych 55,6 % głosów oddano na BBWR
  • 1934 – zabójstwo przez bojówkę OUN ministra spraw wewnętrznych, B. Pierackiego i powstanie w odpowiedzi obozu w Berezie Kartuskiej