Dane personalne

  • Imię: Bolesław
  • Przydomek: Krzywousty
  • Personalia rodziców: Władysław I Herman, książę polski, i Judyta, córka Wratysława, władcy Czech
  • Data urodzenia: 20 sierpnia 1086 r.
  • Znak zodiaku: Lew
  • Stan cywilny: dwukrotnie żonaty
    • 1. Zbysława, córka Świętopełka II, wielkiego księcia kijowskiego
    • 2. Salomea, córka Henryka, hrabiego Bergu
  • Dzieci: Władysław II Wygnaniec (z pierwszego małżeństwa) oraz pięć córek i sześciu synów z drugiego małżeństwa, m.in.: Bolesław IV Kędzierzawy, Mieszko III Stary, Henryk, Kazimierz Sprawiedliwy
  • Zmarł: 1138 r.

Między Śmiałym a Krzywoustym

Po wypędzeniu Bolesława Śmiałego z Polski (1079 r.) na tronie zasiadł jego brat, Władysław I Herman. W rządzeniu wyręczał księcia palatyn (najwyższy urzędnik w państwie) Sieciech. Możnych, którzy nie aprobowali jego poczynań, więził, pozbawiał majątków lub wypędzał z kraju. Otaczał się ludźmi niskiego stanu, którzy, wyniesieni przez niego, byli mu ślepo posłuszni. W kraju narastało niezadowolenie, ale Władysław I Herman nie zrobił nic, by ukarać swego urzędnika. Doszło wreszcie do otwartego buntu. Możnowładcy polscy, którzy bali się o swe głowy i majątki, wezwali z Niemiec do Polski syna Hermana, Zbigniewa. Rozpętała się wojna. W jej wyniku Sieciech został wygnany z kraju, a Polska uległa podziałowi. Herman utrzymał władzę zwierzchnią i Mazowsze, Zbigniew władał w Wielkopolsce i na Kujawach, a młodszy syn Hermana, Bolesław zwany Krzywoustym – na Śląsku i w Małopolsce.

W piastowskiej rodzinie

Bolesław Krzywousty był synem Władysława I Hermana i Judyty, czeskiej księżniczki. Początkowo małżeństwo było bezdzietne i książę obawiał się, że nie będzie miał dziedzica. Podobno za radą jednego z biskupów kazał wykonać ze złota posążek dziecka i przesłać go do francuskiego klasztoru w St Gilles, którego patronem był Idzi – święty spełniający życzenia wiernych. Modły o potomka dla polskiego władcy zostały wysłuchane. Wkrótce na świat przyszedł upragniony Bolesław. Jego starszy brat Zbigniew pochodził ze związku nieuświęconego ślubem kościelnym, dlatego pozbawiony był praw do książęcego tronu. Wysłano go do jednego z klasztorów w Niemczech.

Wojna braci

Gdy w roku 1102 zmarł Władysław Herman, ziemie Polski podzielone były między Bolesława i Zbigniewa. Obaj szukali innych sojuszników i prowadzili odmienną politykę:

  • Około trzydziestoletni Zbigniew, którego władztwo graniczyło z obszarami zamieszkanymi przez Pomorzan, dążył do utrzymania z nimi przyjaznych stosunków. Uznawał także lenną zależność od Cesarstwa Niemieckiego.
  • Szesnastoletni Bolesław wiązał się z wrogimi Niemcom Węgrami i urządzał popularne wśród polskiego rycerstwa łupieskie wyprawy na Pomorze. Grabiono wsie, porywano jeńców, zdobywano bogate łupy.

Wkrótce doszło do konfliktu pomiędzy braćmi. Bolesław okazał się silniejszy. Zbigniew został wygnany ze swych ziem i udał się po pomoc do króla Niemiec, Henryka V.

Wojna z Niemcami

Najazd Henryka V
Przybycie Zbigniewa do Niemiec było dla Henryka V znakomitym pretekstem do wmieszania się w wewnętrzne sprawy Polski. Władca ten pragnął ukarać Bolesława za sojusz z wrogim Niemcom władcą węgierskim Kolomanem oraz za próby usunięcia z tronu czeskiego stronnika Niemiec – Świętopełka.

Wojska niemieckie, liczniejsze od hufców Bolesława, lepiej uzbrojone i bardziej doświadczone, wkroczyły do Polski (1109 r.). Krzywousty unikał mądrze walnej bitwy, bo miał nikłe szanse na zwycięstwo w takim starciu. Ale osłabiał wrogie wojska, gdzie tylko mógł. Utrudniał zaopatrzenie, rozbijał mniejsze oddziały. Podobno Niemcy nazwali go „Bolesławem, który nie śpi”. Zastępom cesarza stawiły też opór polskie grody. Niemcom nie udało się zdobyć, ani obleganego Głogowa ani Wrocławia, i po klęsce na Psim Polu, wycofali się.

Dwie legendy

  • Psie Pole
    Pod Wrocławiem duży oddział niemiecki miał zostać wybity przez wojska polskie. Ciałami Niemców żywiły się okoliczne psy – stąd miała powstać nazwa upamiętniająca wielkie zwycięstwo. Współcześni historycy wątpią, by pod Wrocławiem doszło do dużej bitwy, w której oddziały cesarskie poniosłyby olbrzymie straty.
  • Głogowskie dzieci
    W polskiej tradycji utrwaliła się zwłaszcza obrona Głogowa. Obrońcy tego grodu strzelali nawet do swoich krewnych, których Niemcy wzięli jako zakładników (po II wojnie światowej rozpowszechniono fałszywą informację, że zakładnikami tymi były dzieci) i podczas szturmu przywiązali do machin oblężniczych, licząc, że w ten sposób złamią ich opór. Zawiedli się. Cesarz musiał wycofać się z Polski.

Rozprawa ze Zbigniewem
Gdy stosunki Bolesława z cesarzem poprawiły się, starszy brat Krzywoustego wrócił do Polski. Nie miał prawa współrządzenia krajem, ale otrzymał kilka grodów. Niedługo potem książę Bolesław oskarżył Zbigniewa o spiskowanie, kazał wtrącić go do więzienia i oślepić, w wyniku czego Zbigniew zmarł. Wywołało to oburzenie możnych oraz władz Kościoła, które zagroziły Bolesławowi klątwą i wygnaniem. Krzywousty poddał się publicznej pokucie, wyraził skruchę, bogato obdarował kościoły. Uniknął w ten sposób wojny domowej oraz odsunięcia od władzy.

Walki o Pomorze

Od Gdańska po Szczecin
Po zwycięskim odparciu najazdu Henryka V, Krzywousty postanowił przyłączyć do swego państwa ziemie pomorskie, gdzie znajdowały się bogate, portowe miasta. Dotąd polskie oddziały jedynie pustoszyły te tereny, zadowalając się porywaniem brańców i łupów. Najpierw Bolesław podporządkował sobie Pomorze Nadwiślańskie (1116 r.). W trzy lata później rozpoczął podbój Pomorza Zachodniego. Zwyciężył Pomorzan pod Nakłem i zdobył Szczecin. W roku 1123 wyruszył z wyprawą na graniczące z Pomorzem od zachodu słowiańskie plemiona Wieletów. Część ich pokonał i uzależnił. Wojowie polscy dotarli na Rugię.

Chrystianizacja Pomorzan
Aby związać podbite ziemie Pomorza z Polską, Bolesław postanowił utworzyć na ich terenie nowe biskupstwa podporządkowane arcybiskupstwu w Gnieźnie. Pomorzanie trwali dotąd w pogaństwie, więc akcja ich chrystianizacji podjęta przez polskiego władcę mogła spotkać się z uznaniem Stolicy Apostolskiej. Pierwszy misjonarz, Bernard Hiszpan, nie wywarł wielkiego wrażenia na Pomorzanach. Ubogo odziany pustelnik został wyśmiany przez mieszkańców bogatych portowych miast, którzy nie mogli się nadziwić, że człowiek mówiący o potężnym Bogu wygląda jak żebrak. Dopiero występujący w bogatych szatach i w otoczeniu licznej świty biskup Bambergu (Niemcy), Otto, zdołał nakłonić pomorskich możnowładców do przyjęcia chrztu.

Testament Krzywoustego

Chcąc zapobiec walkom o tron pomiędzy swoim potomstwem, Krzywousty ustanowił przed śmiercią zasady następstwa tronu. Miał on przypaść najstarszemu z jego synów, później zaś najstarszemu wiekiem z książąt piastowskich – była to zasada senioratu. Młodsi książęta otrzymywali w dziedziczny zarząd dzielnice. Aby książęcy zwierzchnik – princeps, miał nad nimi przewagę, podlegała mu centralnie położona i niepodzielna dzielnica senioralna ze stolicą w Krakowie.

Bolesław Krzywousty przed śmiercią (zmarł w r. 1138) wytyczył granice pięciu dzielnic: jednej senioralnej (głównej i niepodzielnej) oraz czterech dziedzicznych. Podzielił te ziemie między czterech synów (w tym czasie nie żyli już synowie: Leszek i Kazimierz Starszy, a nie urodził się jeszcze Kazimierz Sprawiedliwy).

Zgodnie ze zwyczajem przyjętym przez rody królewskie i książęce najwięcej przyznał synowi pierworodnemu, czyli Władysławowi (później nazwanemu Wygnańcem). On miał władzę zwierzchnią (senioralny tron książęcy), a więc i senioralną dzielnicę (obejmującą ziemie krakowską, sieradzką i łęczycką, Pomorze Gdańskie oraz zwierzchność lenną nad Pomorzem Zachodnim). Jako dzielnicę dziedziczną otrzymał Śląsk.

Inni synowie otrzymali:

  • Bolesław Kędzierzawy – Mazowsze i część Kujaw,
  • Mieszko – Wielkopolskę,
  • Henryk – dzielnicę sandomierską.

Księżna Salomea, wdowa po Krzywoustym, dostała grody na ziemi łęczyckiej albo mieszkała z ośmioletnim Henrykiem na ziemi sandomierskiej.

Skojarz władców z dzielnicami!

  • Władysław II Wygnaniec – Śląsk (miasta: Wrocław, Opole) i seniorat (miasta: Kraków, Gniezno, Kalisz, Kruszwica, Gdańsk),
  • Bolesław Kędzierzawy – Mazowsze (miasto: Płock),
  • Mieszko Stary – Wielkopolska (miasto: Poznań),
  • Henryk (i, być może, Salomea) – ziemia sandomierska (miasta: Sandomierz, Wiślica).

Skutki podziału

Podział ziem miał uregulować w mniemaniu Krzywoustego sprawy następstwa tronu w Polsce oraz zapobiec walkom o władzę (sam przecież musiał je toczyć!). Bardzo szybko okazało się, że władza zwierzchnia seniora stała się fikcją. Polska rozpadała się na coraz mniejsze, niezależne dzielnice, którymi rządzili przedstawiciele stale powiększającej się dynastii piastowskiej. Zjednoczenia kraju miał dopiero dokonać Władysław Łokietek, ale na to trzeba było czekać prawie 200 lat.

Kronika Galla Anonima

Ku chwale Bolesława powstało dzieło, bez którego nasza znajomość wczesnych dziejów Polski byłaby bardzo niekompletna. To Kronika napisana przez duchownego, którego przywykło nazywać się Gallem. Czy pod tym określeniem ukrywał się Francuz? Być może, pewne jest tylko to, że nie był Polakiem. Dzięki temu przybyszowi znamy nie tylko barwnie opisane dzieje Krzywoustego, ale sportretował on także jego poprzedników.

Człowiek i władca
Bolesław większość życia spędził w siodle na wyprawach wojennych. Ten wytrzymały na trudy, niezły strateg uwielbiał też polowania i uczty. Sprawiedliwy w sądach, był również chwalony przez Galla za opiekę nad Kościołem.

Bilans rządów Bolesława Krzywoustego

Plusy:

  • odparł wyprawę zbrojną Henryka V na Polskę,
  • przyłączył Pomorze do Polski.

Minusy:

  • W tzw. testamencie Krzywoustego został usankcjonowany podział kraju na dzielnice: Bolesław nie mógł jednak przewidzieć, że zapoczątkuje to długotrwały okres rozbicia dzielnicowego.

 

Datownik

1092 – udział 6-letniego Bolesława w najeździe na Morawy
1093 – objęcie władzy nad ziemią kłodzką (obszarem wyznaczonym przez ojca)
1097 – objęcie władzy na Śląsku
1100 – objęcie władzy w Małopolsce
1102

  • śmierć Władysława Hermana
  • samodzielna władza książęca na Śląsku i w Małopolsce

1103

  • najazd Czechów na Śląsk
  • wyprawa Bolesława na Pomorze

1105-1107 – kolejne wyprawy na Pomorze
1106 – sojusz z bratem Zbigniewem
1107 – konflikt ze Zbigniewem
1108 – ucieczka Zbigniewa z Polski
1109 – najazd Niemiec na Polskę
1110 – wyprawa na Czechy
1112 – uwięzienie i oślepienie Zbigniewa
1115-1119 – podbój Pomorza Gdańskiego
1122 – narzucenie zwierzchności lennej Pomorzu Zachodniemu
1124 -1128 – misje chrystianizacyjne na Pomorzu Zachodnim
1135 – hołd cesarzowi Lotarowi złożony przez Bolesława
1138 – śmierć Bolesława Krzywoustego