Dane personalne

  • Imię: Kazimierz
  • Przydomek: Wielki
  • Personalia rodziców: Władysław Łokietek, król Polski i Jadwiga, córka Bolesława Pobożnego, księcia wielkopolskiego
  • Data urodzenia: 30 kwietnia 1310 r.
  • Stan cywilny: czterokrotnie żonaty (z Aldoną, Adelajdą, Krystyną i Jadwigą)
  • Dzieci: Elżbieta, Anna, Kunegunda, Jadwiga
  • Koronowany: 25 kwietnia 1333 r.
  • Zmarł: 5 listopada 1370 r.
  • Pochowany: na Wawelu w Krakowie

Dyplomatyka i łowy

Korona i obowiązki
W marcu roku 1333 zmarł król Władysław Łokietek, a już w kwietniu koronowano Kazimierza. Nowy król sprzymierzeńca miał w zasadzie tylko jednego – króla Węgier, a wrogów potężnych – zakon krzyżacki w Prusach i władcę Czech Jana Luksemburskiego, który rościł sobie pretensje do korony polskiej. Władzy Kazimierza nie uznawało Mazowsze, poza Polską pozostawały Śląsk, Pomorze i Kujawy.

Targi z Czechami i zakonem
W roku 1335 na zjeździe w Wyszehradzie (Węgry) Kazimierz wykupił od Jana Luksemburskiego, władcy Czech, zrzeczenie się pretensji do korony polskiej. W cztery lata później w Warszawie odbył się proces o zwrot Pomorza Gdańskiego wytoczony Krzyżakom. Po przesłuchaniu licznych świadków sędziowie wyznaczeni przez papieża przyznali Polsce tę ziemię. Zakon nie uznał jednak wyroku. Sprawa ciągnęła się do roku 1343. Wtedy to zawarto w Kaliszu pokój pomiędzy Polską i zakonem. Na jego mocy do Polski wracały Kujawy i ziemia dobrzyńska. Pomorze Gdańskie zostało przekazane Krzyżakom jako „wieczysta jałmużna” – król Polski stawał się więc dobroczyńcą zakonu i formalnie zachowywał zwierzchność w stosunku do darowizny. Granica z Krzyżakami pozostała spokojna aż do czasów panowania Władysława Jagiełły.

Utrata Śląska
O podzielony na liczne księstwa Śląsk toczyła się rywalizacja pomiędzy zjednoczoną Polską i silnymi Czechami. Ostatecznie na mocy układu zawartego w Pradze (1356 r.) z nowym władcą Czech, Karolem Luksemburskim, Kazimierz zrzekł się praw do całej tej dzielnicy. Dopiero pod koniec życia król powrócił do sprawy odzyskania Śląska, ale planów swoich już nie zdążył zrealizować.

Podbój Rusi Czerwonej (Halickiej)
Był to obszar bogaty, położony na ważnym szlaku handlowym biegnącym od brzegów Morza Czarnego i docierającym do dużych miast portowych nad Bałtykiem. Wyprawy na Ruś były popularne wśród polskiego rycerstwa, bo umożliwiały zdobywanie łupów. Podbijane ziemie były kolonizowane przez polską szlachtę. Walka o Ruś była jednak długa i trudna. Starcia rozpoczęły się w roku 1340, a zakończyły dopiero w 1366 r. Kazimierz opanował m.in. takie miasta, jak: Przemyśl, Brześć, Halicz, Lwów i Włodzimierz.

Poszerzanie granic
Kazimierz korzystał z każdej okazji, aby powiększyć terytorium podległe swojej władzy. Udało mu się narzucić zwierzchność lenną Mazowszu, uzależnić od Polski niektóre ziemie zagarnięte wcześniej przez marchię brandenburską (ważne grody w Santoku i Drezdenku, Wałczu, Czaplinku i Drawsku). Gdy Polska Łokietka obejmowała ponad 100 tys. km kw., to Polska Kazimierza Wielkiego była ponad dwa razy większa (ok. 240 tys. km kw.). Uznaniem dla międzynarodowego stanowiska Polski i potwierdzeniem jej liczącej się pozycji w środkowowschodniej Europie był zjazd monarchów i książąt w Krakowie (1364 r.). Dostojni goście (oprócz Kazimierza m.in. cesarz Karol IV, królowie Węgier, Danii i Cypru) zostali podjęci wspaniałą ucztą przez rajcę krakowskiego Mikołaja Wierzynka.

Kraj murowany

Popularne powiedzenie głosi, że Kazimierz zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną. Chociaż jest to oczywista przesada („murowanie” Polski trwało przede wszystkim w XIX i XX w.), to jednak król Kazimierz zrobił bardzo dużo, by wzmocnić obronność kraju. Prymitywne grody zastąpił warownymi zamkami. Wzniesiono ich prawdopodobnie ponad 50 na terenie całego kraju. Do tego należy dodać kilkadziesiąt miast ufortyfikowanych przez króla od nowa lub takich, gdzie dokończono budowę murów miejskich. Do Polski ściągali licznie obcy rzemieślnicy, kupcy i specjaliści, którzy tu mogli liczyć na zrobienie kariery i wzbogacenie się. Przybywali także prześladowani w Europie Zachodniej Żydzi.

Pierwsza uczelnia

W roku 1364 Kazimierz Wielki wydał akt powołujący pierwszą w Polsce i drugą w Europie Środkowej (wyprzedzili nas Czesi ze swoją uczelnią w Pradze) wyższą uczelnię.
Działalność Akademii Krakowskiej nastawiona była na bardzo konkretne cele: opuszczać jej mury mieli dobrze wykształceni urzędnicy potrzebni rozwijającej się monarchii. Śmierć króla przekreśliła te ambitne plany. Uniwersytet odrodził się dopiero w okresie panowania Władysława Jagiełły.

Wielki, choć wybuchowy

Współcześni nie mieli wątpliwości, że ostatniemu Piastowi na tronie Polski należy się przydomek „Wielki”. Nie tylko wzmocnił obronność kraju, wznosząc liczne warownie, ale zawarł też układy, które zażegnały widmo najazdów grożących ze strony zakonu krzyżackiego czy Czech. Prywatnie król nie zawsze bywał przyjemny dla swego otoczenia. Potrafił unosić się gniewem. Jednocześnie podkreślano jego sprawiedliwość: i chłop, i rycerz mogli liczyć na jego bezstronny wyrok. Kazimierz lubił wystawne uczty, wiele czasu poświęcał na polowania.

Bilans rządów Kazimierza Wielkiego

Plusy:

  • Zapewnienie Polsce pokoju dzięki zawarciu układów z Krzyżakami i Czechami.
  • Znaczne powiększenie terytorium Polski.
  • Umocnienie siły i obronności kraju dzięki budowie licznych zamków i murów miejskich.
  • Założenie wyższej uczelni w Krakowie, która kształciła urzędników.
  • Ujednolicenie prawa.

Minusy:

  • Zrzeczenie się praw do Śląska i pozostawienie Pomorza Gdańskiego w rękach Krzyżaków (król nie miał jednak szans odzyskania tych ziem na drodze militarnej).

Datownik

1333

  • śmierć Władysława Łokietka (III)
  • koronacja Kazimierza Wielkiego (IV)

1338 – zjazd w Wyszehradzie (VII)
1339 – proces polsko-krzyżacki
1340 – początek wypraw polskich na Ruś
1343 – polsko-krzyżacki pokój w Kaliszu (8 VII)
1355 – ustanowienie Mazowsza lennem Polski
1364 – założenie Uniwersytetu Krakowskiego
1366 – zajęcie Rusi przez Polskę
1370 – śmierć Kazimierza Wielkiego