Ten przybysz z puszcz litewskich stworzył najrozleglejsze państwo w ówczesnej Europie. Rozgromił Krzyżaków w jednej z największych bitew średniowiecza. Dał początek dynastii, która panowała nad Rzeczpospolitą do schyłku XVI wieku.

Dane personalne

  • Jagiełło
  • Imiona rodziców: Olgierd i Julianna
  • Urodzony: między rokiem 1348 a 1352 na Litwie
  • Imię nadane na chrzcie: Władysław
  • Wykształcenie: brak, ale oddany nauce, o czym świadczy odnowienie Akademii Krakowskiej
  • Stan cywilny: żonaty – i to czterokrotnie
  • Zawód: król Polski i Litwy (1386-1434)
  • Zmarł: w 1434 roku

Akt w Krewie

W sierpniu 1385 roku Jagiełło wystawił w Krewie akt, w którym obiecał przyłączyć Litwę do Polski oraz przyjąć wraz ze swym ludem chrzest i poślubić Jadwigę.

Chrzest
Chrzest Jagiełły i innych panów litewskich odbył się 15 lutego 1386 roku w katedrze wawelskiej. Jagiełło przyjął chrześcijańskie imię Władysław. W trzy dni po chrzcie odbył się królewski ślub. 4 marca w katedrze wawelskiej arcybiskup Bodzanta w asyście biskupów: krakowskiego Radlicy i poznańskiego Dobrogosta koronował Jagiełłę na króla.

Znaczenie chrztu
Chrzest i wyniesienie na tron krakowski władcy Litwy było nie tylko ciosem dla planów krzyżackich, ale też uwolniło ziemie polskie od najazdów litewskich, które nękały ją od ponad stu lat.

Dwóch królów
Po koronacji Jagiełły Polska miała dwóch prawowitych monarchów, gdyż Jadwiga (koronowana 16 października 1384 roku) również nosiła tytuł króla.

 

Polska + Litwa = Korona

Plusy dla Polski

  • Litwa stanowiła ogromne i silne mocarstwo rozciągające swe wpływy również na ziemie ruskie.
  • Kościół polski mógł rozpocząć misję ewangelizacyjną na Wschodzie.

Plusy dla Litwy

  • Przez nałożenie korony polskiej Jagiełło umacniał swą władzę na Litwie.
  • Dzięki pomocy rycerstwa polskiego mógł obronić Litwę przed Krzyżakami.

Uwaga!
Unia = sojusz państw
Unia personalna
Skojarz z personą, czyli osobą. Państwa połączone były osobą władcy, czyli Władysława Jagiełły.

 

Wojna z Krzyżakami 1409-1411)

Bezpośrednia przyczyna konfliktu z Krzyżakami – w 1409 roku na Żmudzi wybuchło powstanie przeciw Krzyżakom, które poparli Polacy i Litwini.

Państwo zakonnych braci
Zakon Niemiecki Marii Panny, jego członkowie zwani Krzyżakami od znaku krzyża umieszczonego na białym płaszczu, powstał w Jerozolimie w czasie wypraw krzyżowych do Ziemi Świętej. Był organizacją skupiającą rycerzy, którzy postanowili żyć jak mnisi (ślubowali posłuszeństwo, czystość i ubóstwo), a jednocześnie walczyć w obronie wiary z poganami. W 1215 roku zostali wydaleni z Węgier i ochoczo zgodzili się przybyć na pogranicze Prus na wezwanie księcia polskiego Konrada Mazowieckiego. W ciągu kilkudziesięciu lat Krzyżacy dokonali podboju Prus i utworzyli swoje świetnie zorganizowane państwo, którego stolicą został Malbork.

Na grunwaldzkim polu
W roku 1410 strona polsko-litewska opracowała plan uderzenia na samo centrum państwa zakonnego. Armie: polska dowodzona przez Jagiełłę i litewsko-ruska pod wodzą Witolda przeszły granicę pruską niedaleko Lidzbarku. Wielki mistrz zakonu Ulryk von Jungingen został zaskoczony manewrem sprzymierzonych, który zmusił go do osłony drogi na Malbork. Do starcia obu armii doszło na polach pod wsią Grunwald 15 lipca 1410 roku. Po stronie krzyżackiej stanęło ponad 15 tysięcy jazdy (łącznie z tzw. gośćmi, czyli rycerzami przybyłymi z Niemiec, Francji i prawdopodobnie innych krajów Zachodu). Korona wystawiła około 20 tysięcy, a Litwa 10 tysięcy konnych.
Bitwa, trwająca kilka godzin, zakończyła się klęską Krzyżaków. Zginął w niej sam wielki mistrz.

Malbork
Polskiemu królowi poddawały się krzyżackie zamki i miasta. Pierwsze oddziały polskie zjawiły się pod Malborkiem około 22 lipca. Rozpoczęło się długotrwałe oblężenie, które trzeba było ostatecznie przerwać (zmęczenie, szerzące się choroby).

Pokój w Toruniu 1411 r.
Wojnę zakończył pokój zawarty w Toruniu w 1411 roku. Polska odzyskała ziemię dobrzyńską, a Litwa Żmudź, ale tylko do końca życia Władysława i Witolda. Krzyżacy wykupili też swoich jeńców, za których zapłacili olbrzymie odszkodowanie.

 

Sobór w Konstancji (1414-1418)

Sobory były zwoływane przez władze Kościoła w celu wprowadzania różnych zmian i reform w chrześcijańskiej Europie. Dość często na soborach podejmowano tematy z kręgu spraw politycznych. Taką sprawą, bezpośrednio niezwiązaną z wpływami papieża, był spór Polski i Litwy z Krzyżakami. Na soborze w Konstancji Polskę reprezentowała delegacja, której przewodził arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Trąba. Środowisko naukowe reprezentował rektor uniwersytetu krakowskiego Paweł Włodkowic, a rycerzy – Zawisza Czarny. Włodkowic przedstawił traktat pt. O władzy cesarza i papieża nad niewiernymi, w którym przedstawił bezprawne działania Krzyżaków wobec pogańskich Prusów i Litwinów. Nasza delegacja udowodniła Europie, że Polska jest krajem cywilizowanym, otwartym na Zachód, a król Jagiełło zasługuje na szacunek i uznanie papiestwa i cesarstwa.

 

1413 r. – unia w Horodle zawarta między Polską i Litwą:

  • potwierdzała wcześniejszy traktat w Krewie,
  • umacniała władzę Witolda jako wielkiego księcia litewskiego,
  • pieczętowała sojusz polsko-litewski przeciw Krzyżakom,
  • dawała szlachcie litewskiej takie same prawa, jakie miała szlachta polska.

 

Przywileje dla szlachty

Po śmierci Jadwigi Jagiełło nie miał pewności co do przyszłości swego rodu na tronie. Sam nie miał jeszcze syna i cały czas był władcą obcym w polskim kraju. Żeby przypochlebić się szlachcie, Jagiełło szedł na ustępstwa i dawał jej coraz większe swobody.

  • 1422 r. – przed wyprawą przeciw Krzyżakom szlachta zgromadzona pod Czerwińskiem wymogła na królu prawo do nietykalności majątkowej.
  • 1430 r. – gdy król starał się o prawo do odziedziczenia tronu przez swego syna Władysława, szlachta wymogła na królu przywilej w Jedlnie, w którym domagała się nietykalności osobistej bez wyroku sądowego i rezerwacji wyższych stanowisk kościelnych tylko dla przedstawicieli swojego stanu.
  • 1433 r. – w Krakowie zatwierdzony został przywilej jedlneński.

 

Królewskie mariaże

Jadwiga, córka króla Węgier i Polski Ludwika I Wielkiego i Elżbiety Bośniaczki. Ślub odbył się 18 lutego 1386 roku. Związek Jagiełły z Jadwigą trwał 13 lat. Formalnie była Jadwiga równa Jagielle (była królem), lecz we wszystkich istotnych sprawach wypełniała wolę męża i panów rady. Zmarła w 1399 roku po ciężkim porodzie (córka, którą urodziła, zmarła w kilka tygodni po przyjściu na świat).
2. Anna, córka Wilhelma, hrabiego Cylii, i Anny, córki Kazimierza Wielkiego. Małżeństwo to doszło do skutku (1402 r.), gdyż Jagiełło chciał umocnić swe prawo do polskiego tronu, żeniąc się z córką ostatniego Piasta.

Elżbieta z Pileckich Granowska, wdowa po staroście generalnym Wielkopolski, Wincentym z Granowa. Ślub Jagiełły z Elżbietą odbył się w Sanoku 2 maja 1417 roku. Elżbieta miała już pięcioro dzieci, więc monarcha liczył na to, że doczeka się męskiego potomka, który objąłby po nim tron. Niestety, jego nadzieje okazały się płonne.

Zofia (Sonka), młodziutka księżniczka Holszańska. Córka księcia Andrzeja Iwanowicza Holszańskiego i księżny Aleksandry Druckiej. Ślub odbył się w 1422 roku w Nowogródku. Dopiero z tego związku Jagiełło doczekał się upragnionych synów: Władysława (Warneńczyka), Kazimierza (przedwcześnie zmarłego) i Kazimierza Andrzeja (to właśnie on po trzynastoletniej wojnie z zakonem krzyżackim przyłączy Prusy Królewskie do Polski).

 

Portret człowieka

Władysław Jagiełło nie miał szczęścia do historyków. Jan Długosz, kanonik krakowski, autor Dziejów polskich albo Roczników… Królestwa Polskiego, przedstawił Jagiełłę jako niepiśmiennego prostaka, człowieka, który porzucał sprawy państwowe, by w puszczach polować na żubry i tury. Według dziejopisa król był człowiekiem „płytkiego rozumu i małych zdolności”, do uciech łoża „nie tylko dozwolonych, ale i zakazanych pochopny”. Miał być również zabobonny: obracał się trzy razy wkoło zanim wyszedł z domu, rzucał za siebie pogięte słomki, aby odpędzić złe czary.

Jednocześnie jednak Długosz podkreślał skromność monarchy tak w postawie, jak w stroju, jego miłosierdzie i szczodrość wobec poddanych.

Wiemy, że Jagiełło nie pił ani wina, ani piwa (pił natomiast wodę, co jak sądzą niektórzy historycy, mogło się wiązać z lękiem przed otruciem – do wody trudno było niepostrzeżenie dodać truciznę). Przykładnie słuchał mszy, modlił się często, w piątki pościł o chlebie i wodzie.

Wypoczywał na łowach, lubił muzykę i śpiew. Znał języki: litewski, ruski, polski i prawdopodobnie niemiecki.
Ubierał się skromnie i codziennie golił zarost. Używał także lnianych chustek do nosa i – o zgrozo! – kąpał się codziennie, czym wprawiał w zdumienie Polaków z najbliższego otoczenia.

 

Śmierć króla

Stary monarcha miał ponoć romantyczną śmierć. Była pogodna i ciepła noc. Jagiełło wyszedł do ogrodu i zauroczony śpiewem słowików słuchał ich bardzo długo. Niestety, koncert ten przypłacił przeziębieniem. Organizm nie mógł już zwalczyć choroby i leciwy król zmarł 1 czerwca 1434 roku. Miał ponad 80 lat. Pochowany został na Wawelu w Krakowie.

 

Osiągnięcia

  • Pomimo licznych konkurentów do tronu utrzymał się jako władca Litwy od roku 1377.
  • Ochrzcił swój lud, wprowadzając Litwę w krąg cywilizacji zachodniej.
  • Stworzył potężne państwo polsko-litewskie, obejmujące ponad 900 tysięcy km2.
  • Rozbił potęgę krzyżacką.
  • Wpływami objął Mołdawię zagrożoną przez Turków (jej władca złożył hołd lenny).
  • Doprowadził w 1413 roku do unii w Horodle umacniającej związek Polski z Litwą.
  • Odnowił Akademię Krakowską 36 lat po jej założeniu przez Kazimierza Wielkiego.

 

Datownik

1370 – Koniec panowania dynastii Piastów
1384 – Jadwiga Andegaweńska królem Polski
1386

  • Chrzest Jagiełły – 15 II
  • Ślub Jadwigi i Jagiełły – 18 II
  • Koronacja Jagiełły – 4 III

1387 – Odzyskanie Rusi Czerwonej
1400 – Odnowienie Akademii Krakowskiej
1409-1411 – Wojna z Krzyżakami
1410 – Bitwa pod Grunwaldem
1411 – Pokój w Toruniu
1413 – Unia w Horodle
1414 – 1418 Sobór w Konstancji
1422 – Przywilej czerwiński
1430 – Przywilej jedlneński
1433 – Przywilej w Krakowie
1434 – Śmierć Jagiełły

 

Sprawdź, ile umiesz

Przy natarciu bowiem na siebie oddziałów łamiące się włócznie i uderzające o zbroje miecze, wydawały tak głośny szczęk, jakby zwaliła się jakaś ogromna skała, tak że słyszeli go nawet ci, którzy byli oddaleni o kilka mil… Kiedy w końcu połamali kopie, przywarły nawzajem do siebie jeden i drugie oddziały i zbroje do zbroi tak, że naciskani przez konie walczyli złączeni jedynie mieczami i wyciągniętymi nieco dalej na drzewcu toporami, a walcząc robili potężny huk taki, jak zwykle w kuźniach wydają uderzenia młota.
Jan Długosz Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego (fragment)

1. Jak nazwiesz zabieg często stosowany w przesadzonym opisie scen bitewnych?

A. Anafora.
B. Hiperbola.
C. Porównanie homeryckie.
D. Apostrofa.

2. Wypisz z tekstu przykład porównania.

3. Jakimi częściami mowy są wyrazy: szczęk, huk?

4. Które z poniższych zdań jest całkowicie zgodne z powyższym opisem?
A. Hałas był tak ogromny, że spowodował obsunięcie lawiny z pobliskich skał.
B. Do ostatniej chwili przed bitwą kuto broń potężnymi młotami.
C. Śpiew rycerzy polskich niemal całkowicie zagłuszał szczęk oręża.
D. Hałas bitewny słychać było w odległości kilku mil od pola bitwy.

5. Czy można całkowicie zaufać opisowi bitwy pod Grunwaldem Jana Długosza?

A. Tak, bo Jan Długosz był nie tylko obserwatorem, ale i uczestnikiem bitwy.
B. Tak, bo królewscy kronikarze zawsze pisali prawdę.
C. Nie, bo Długosz nie żył w czasach Jagiełły i nie widział bitwy.
D. Nie, bo Długosz został uznany przez historyków za kłamcę.

6. Jednym z bohaterów bitwy pod Grunwaldem był przedstawiony przez Matejkę na wielkim obrazie Bitwa pod Grunwaldem polski rycerz Zawisza Czarny. Podaj i objaśnij związek frazeologiczny związany z tym rycerzem.

7. Jak nazywają się w sztuce sceny przedstawiające bitwy?

A. Sceny pejzażowe.
B. Martwe natury.
C. Sceny batalistyczne.
D. Portrety historyczne.

8. Przedstawione wyżej dzieło Witkacego miało nawiązywać do obrazu Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem. Jakie określenie najlepiej pasuje do tego obrazu?

A. Kopia.
B. Szkic.
C. Karykatura.
D. Replika.

9. Przedstawiony powyżej obraz nosi tytuł Bogurodzica. Co łączy go z jedną z najstarszych pieśni polskich?

Odpowiedzi

1. B.
2. Miecze wydawały tak głośny szczęk jakby zwaliła się ogromna skała; robili huk taki, jak zwykle w kuŹniach wydają uderzenia młota.
3. Rzeczowniki.
4. D.
5. C.
6. Polegać jak na Zawiszy.
7. C.
8. C.
9. Pieśń Bogurodzica była hymnem rycerzy polskich.