MISTERIUM – gatunek dramatyczny, uprawiany w epoce średniowiecza, przedstawiający widowiska o tematyce zaczerpniętej ze Starego i Nowego Testamentu, Dziejów Apostolskich, z żywotów świętych. Od XIV wieku wystawiane poza kościołami w czasie świąt religijnych, takich jak Boże Narodzenie, Wielki Post, Wielkanoc, były bardzo popularne.
MISTYCYZM – jest to prąd myślowy, postawa, która zakłada możliwość duchowego kontaktu z bóstwem, np. w formie widzenia, snu, intuicji, cudu, objawienia. Mistycyzm to także wiara w to, że każda rzecz i każda sprawa ma swoją duchową, tajemniczą i niepoznawalną stronę. Jest to sfera ponadzmysłowa, odrzucająca wszelkie założenia racjonalne i występująca w wielu religiach. W kulturze polskiej mistycyzm miał wielkie znaczenie w epoce romantyzmu, która doznanie mistyczne (np. dialog z
MIT – jest to „opowieść – własność” danej społeczności, opowieść, która nie jest jednorazowa, lecz przekazywana z pokolenia na pokolenie, organizuje i wyraża wierzenia tej społeczności, zwłaszcza oddaje wyobrażenia początków istnienia ziemi, powstawania kosmosu, człowieka, bogów i ludzi. Treść mitów tkwi w świadomości każdego człowieka należącego do danego społeczeństwa, w pewnym sensie określa jego światopogląd i mentalność. Każda kultura ma swoje mity – szczególnie rozwinięta jest mitologia starożytnych, którą my,
MITOLOGIA – zapis mitów danej społeczności lub zestaw wszystkich mitów, które danej kultury dotyczą. Przykładem może być mitologia starożytnych Greków lub Egipcjan, Rzymian itd.
MITOLOGIZACJA – są to zabiegi, które czyni autor w swoim utworze, aby upodobnić go do mitu. Może to być mitologizacja jakiejś postaci – np. przedstawienie pracy kowala w taki sposób, że przypomina mit o Hefajstosie (czyni tak Stefan Żeromski w Ludziach bezdomnych) lub upodobnienie akcji do jakiegoś mitu – np. w Chłopach Władysława Reymonta losy Borynów kojarzą się z mitem o pięknej Helenie i wojnie trojańskiej. Słowo „mitologizacja” można spotkać
MONIZM PRZYRODNICZY – jest to pojęcie z zakresu filozofii pozytywnej, jedno z głównych haseł określających myśl tej epoki. Założenie monizmu przyrodniczego brzmi, iż świat natury i ludzi to jedno, i że dlatego do obserwacji człowieka i wnioskowania na tematy socjologiczne, społeczne, człowieka dotyczące można stosować metody nauk przyrodniczych, np. obserwację, doświadczenie, badanie reakcji na bodźce itp.
MONOLOG – samodzielna, ciągła wypowiedź jednej osoby. Słynny jest w literaturze polskiej monolog Kordiana na górze Mont Blanc, monologiem jest Wielka Improwizacja Konrada w III części Dziadów, słynny monolog w literaturze światowej to: „Być albo nie być” tytułowego Hamleta, bohatera tragedii Szekspira. Wśród monologów różnego rodzaju wyróżnia się „monolog wewnętrzny”, który stał się innowacją powieści XX wieku, a w przypadku powieści – strumienia świadomości, główną jej materią. Monolog wewnętrzny jest
MORALITET – gatunek średniowieczny, bardzo popularny w tej epoce, należący do rodzaju utworów dydaktycznych, czyli pouczających. W moralitecie występowały postacie alegoryczne, np. uosobione Dobro, Zło, Cnota, Grzech itd. Ich wygląd był kwestią umowną, tradycyjną, więc widzowie natychmiast rozpoznawali „treść” postaci. Owi „bohaterowie” toczyli spór o duszę człowieka, ukazywali grożące mu pokusy i wartości cnót. Z kolei człowiek w moralitecie był to z reguły – Everyman, czyli abstrakcyjny reprezentant ludzkości.