Możesz spotkać w teście właśnie takie polecenie: Określ funkcję przytoczonego tekstu.
Najważniejszą funkcją każdego tekstu jest funkcja komunikatywna. Dzieje się tak dlatego, że tekst istnieje po to, by nadawca komunikował się z odbiorcą, przede wszystkim przekazywał mu informacje. Oprócz tego może za pomocą tekstu rozkazywać, wyrazić swoje emocje, może zwrócić uwagę odbiorcy na sam tekst, jego piękno lub oryginalność. Dlatego tak właśnie dzielimy funkcje tekstu, a badamy je, pytając: jaki cel przyświecał odbiorcy przy wytwarzaniu danego tekstu?
Funkcje tekstu
Zapamiętaj cztery odmiany komunikatywnej funkcji tekstu:
- informatywna
Jej cel: przekazać informację!
Wczoraj rozszalała się burza.
Matka gotuje obiad.
- impresywna
Jej cel: wpłynąć na odbiorcę!
Burzo, nie szalej!
Chodźmy!
- ekspresywna
Jej cel: wyrazić uczucia!
Och, jak się boję burzy!
Uwielbiam francuskie filmy
- poetycka
Jej cel: pokazać piękno samego tekstu!
Zdarto żagle, ster prysnął, ryk wód, szum zawiei.
Adam Mickiewicz Burza
Funkcja informatywna
Tu króluje informacja!
Z tego tekstu odbiorca dowiaduje się faktów. Z tekstami czysto informatywnymi macie do czynienia:
- w programach informacyjnych („Wiadomości”, „Fakty”),
- w podręcznikach, encyklopediach, słownikach,
- w notatkach gromadzących wiedzę.
A zatem wiesz już, jakie to teksty: nafaszerowane faktami do zapamiętania i pozbawione emocji.
Informacje nieść może zwykła rozmowa, na przykład telefoniczna. Zrozumiałe, gdy ktoś dzwoni i mówi sucho: Dziś o 17.00 spotkanie komitetu blokowego! Ale gdy ktoś wypełniony emocją krzyczy w słuchawkę, płacze z radości, informując zarazem, że nareszcie, nareszcie dostał od rodziców wymarzonego psa rasy pinczerek? Wtedy tekst spełnia dwie funkcje: informatywną (wiadomość o psie) i ekspresywną (wyraz uczuć szalonej radości).
Informatywny tekst będzie taki:
- Większość zdań oznajmujących.
- Brak zdań rozkazujących i wykrzyknikowych.
- W ogłoszeniach występują nawet równoważniki zdań – po to, by jak najkrócej ująć ważne informacje.
- Tekst bez wyrazów nacechowanych emocjami: nadawca dąży do tego, by bez zbędnych uczuć, żartów, ocen przekazać informacje.
- Zawiera wiele faktów, nazw własnych, niesie wiedzę.
- Pozbawiony jest środków stylistycznych – takich jak przenośnie, porównania, epitety.
Nie chce bowiem nadawca skupiać uwagi na „wyglądzie” tekstu, lecz na jego treści.
Przykład:
„Wiosną 1849 roku Mickiewicz rozpoczął nowy okres działalności politycznej. Założył francuskie pismo Tribune des Peuples, Trybunę Ludów.”
Jak zbadać powyższy tekścik?
- Czy są jakieś informacje?
Są. Do zapamiętania, data, tytuł francuski, wymowa, znaczenie tytułu pisma założonego przez wieszcza.
- Jakieś emocje?
Niestety, nie.
- Jakieś piękno języka, zachwyt z tego tytułu?
Także nie. Zatem – czysta funkcja informatywna.
Funkcję informatywną mogą pełnić:
- NOTATKI – zarówno prasowe, jak i te, które sami robicie w zeszytach. Nawet krótka notatka może być zbiorem informacji.
- ROZMOWY – jeśli kolega opowiada Ci, jakie eksponaty znajdują się w muzeum w Wieliczce, objaśnia, do czego służyły różne kopalniane części, są to elementy tekstu o funkcji informatywnej.
- LISTY – np. urzędowe zaproszenie na wystąpienie ministra edukacji zawiera ważne informacje: czas, miejsce wystąpienia.
- OGŁOSZENIA – jeśli zgubiłeś wilczurka na spacerze, podajesz w ogłoszeniu jego „rysopis”: barwę sierści, wielkość, znaki szczególne (biała łatka na ogonie) – to są właśnie elementy informatywne.
Funkcja impresywna
Dość łatwo ją rozpoznać. Używają jej wciąż nauczyciele i rodzice. Sam jej używasz, chcąc zmusić do czegoś kolegę lub kochane rodzeństwo. „Impresja” znaczy naciskać, nakłaniać.
- Funkcja impresywna królować będzie:
- we wszystkich rozkazach,
- w instrukcjach obsługi,
- w poradnikach,
- w zbiorach praw.
- Te teksty mówią, jak postępować, nakłaniają odbiorcę do pewnego typu zachowań.
- Również prośba (Daj mi swoją gumę do żucia!) ma głównie funkcję impresywną.
- Reklama – to teksty o funkcji impresywnej. Nawet jeśli dama z ekranu rozpływa się z zachwytu nad walorami proszku do prania – to jej tekst ma na celu nakłonić nas do kupienia tego proszku. A że wyraża też jej zachwyt? Znów dwie funkcje: impresywna i ekspresywna. Ale nie daj się zwieść – w tekstach reklamowych ważniejsza jest impresywna.
- Podobnie w wielu innych tekstach, które za cel mają nakłonienie nas do czegoś, chociaż pozornie na to nie wyglądają – np. przemówienie polityka albo tekst publicystyczny głoszący pewne poglądy.
Impresywny tekst:
- będzie zawierać rozkaźniki,
- będzie zawierać rady, prośby, pouczenia, apele,
- może mieć formę ustawy, zarządzenia, komendy, hasła reklamowego,
- może zawierać zbiór argumentów służących do przekonania odbiorcę do własnych poglądów.
Przykład:
Nowy, cudowny telewizor firmy X.
Zobacz, co tracisz!
Jak zbadać powyższy tekścik?
Pozornie to tylko prezentacja. Ale już drugie zdanie naciska, wywołuje uczucie żalu, a w konsekwencji wzmaga chęć posiadania. Zachęca do kupienia telewizora – jak najbardziej spełnia funkcję impresywną.
Rodzaje tekstów o funkcji impresywnej
- Komendy – np. wojskowe.
Naprzód marsz!
- Nakazy, prośby
Tu wrzucać śmieci.
Nie deptać trawników.
- Regulaminy, rozporządzenia, ustawy
Na terenie szkoły obowiązuje obuwie na białych gumowych podeszwach.
- Przepisy kulinarne
Ciasto włożyć do piekarnika i piec pół godziny.
- Instrukcje
Po założeniu robaka na haczyk, zarzucić wędkę.
- Poradniki
Zanim się zakochasz, przejrzyj go na wylot.
- Slogany i hasła reklamowe.
Szczotką – z impetem w głąb!
- Przysłowia
Bez pracy nie ma kołaczy.
Funkcja ekspresywna
Wyrażasz poprzez nią emocje. Gdy chcesz i próbujesz wykrzyczeć uczucia gniewu, lęku, radości, zachwytu – Twój tekst spełnia funkcję ekspresywną. Bardzo często wiąże się z funkcją informatywną (bo szalejącym uczuciom towarzyszy informacja) i z funkcją poetycką (bo często występuje w poezji).
Tekst ekspresywny:
- ma zdania wykrzyknikowe,
- gromadzi słowa nacechowane emocjonalnie (nieobojętne): idiota, fenomenalnie, szałowo,
- często przybiera formę 2. osoby liczby pojedynczej.
Przykład:
Smutno mi, Boże! – Dla mnie na zachodzie
Rozlałeś tęczę blasków promienistą;
Przede mną gasisz w lazurowej wodzie
Gwiazdę ognistą.
Juliusz Słowacki Hymn
Jak zbadać ten tekścik?
Pierwsze wyznanie wystarczy, by wskazać ekspresywną funkcję tekstu: poeta ujawnia swój smutek, mimo piękna pejzażu, na który patrzy. Jasne, że ten tekst ma również funkcję poetycką.
Ekspresywne wykrzyknienia
Pełno ich w naszym języku. Oto kilka przykładów:
- Ach, jaki to wspaniały skoczek!
- Co za głupek z tego…!
- A, niech to licho weźmie!
Funkcja poetycka
Kiedy mamy do czynienia z „gwiazdą ognistą” zamiast ze słońcem, „tęczą blasków promienistą” zamiast z zachodem słońca, z „lazurową wodą” zamiast z akwenem zwanym oceanem, mamy pełne prawo podejrzewać tekst o funkcję poetycką. Jego autor nie chciał odbiorcy informować i już. Dobrał odpowiednią formę języka, wykazał się poetyckim kunsztem – to przede wszystkim chce pokazać odbiorcy.
Tekst poetycki:
- ma zbiór środków stylistycznych – typowe dla niego są metafory, epitety, porównania,
- poddany jest różnym zabiegom niespotykanym w normalnym języku – np. w warstwie brzmieniowej (zgromadzone są onomatopeje),
- dopuszcza przekroczenie norm językowych – odbieganie od wzorca językowego, od mowy ogólnej, a nawet łamanie norm poprawnościowych.
Funkcja poetycka dotyczy nie tylko wierszy!
- Łatwo zauważysz ją w prozie poetyckiej i w epice.
- Może być w liście, a nawet w przemówieniu, jeśli autor upiększył język, tak konstruował wypowiedź, by była oryginalna i piękna.
Zobacz: