Kto wie, czym jest fikcja w utworze, i umie odróżnić ją od prawdy, łatwo określi typ tekstu czy też rozróżni bohaterów fikcyjnych i historycznych.
Czym właściwie jest fikcja?
- Fikcja – to coś zmyślonego przez autora. Czysty wymysł, choć może wyglądać bardzo prawdopodobnie.
- Fikcyjny = nieprawdziwy, tak naprawdę nieistniejący.
Kiedy autor zmyśla wydarzenia, osoby, przedmioty niezwykłe – nie mamy problemu z rozpoznaniem i określeniem tego. Kochamy Harry’ego Pottera, ale wiemy, że takiego chłopca-czarodzieja nie ma. Z całą pewnością jest postacią fikcyjną. Fikcją jest też szkoła Hogwart i latająca miotła Nimbus 2000.
Problemy z fikcją
…zaczynają się wtedy, gdy utwór jest realistyczny, opowiada o prawdziwym życiu, codziennych, realnych przedmiotach i zdarzeniach. Pojawia się wówczas wątpliwość: pisarz zmyślił to – czy nie?
Otóż odpowiedź jest taka: pisarze bardzo lubią zmyślać. To, co zmyślone: akcja czy osoby, staje się fikcją, a fikcja literacka jest wyróżnikiem literatury pięknej. Aby nie bawić się w sprawdzanie, czy Zezowata Marysia jest osobą historyczną, czy pisarskim wymysłem, ustalamy, że osoby i zdarzenia historyczne uznaje się za fakty, a wszystkie inne – za fikcję literacką. Ma to kapitalne znaczenie przy analizowaniu powieści historycznych.
Na egzaminie może bowiem paść pytanie:
Wymień postacie historyczne i fikcyjne.
Do szeregu historycznych stawiamy wówczas królów, polityków, kardynałów. Wiemy, że na pewno istniał: Władysław Jagiełło, Jan Kazimierz, Król Słońce (Ludwik XIV). A co z Kmicicem?
Miał przecież swój prototyp: Samuela Kmicica, także chorążego orszańskiego, także rozrabiakę, także zrehabilitowanego za zasługi dla ojczyzny. Ale czy on też kochał się do nieprzytomności w Oleńce Billewiczównie? Otóż to. Nie wiadomo. A wiadomo za to dokładnie, co wymyślił Sienkiewicz: nazwał Samuela Andrzejem, kazał mu kochać się w Oleńce, wysadzić działo wroga pod Jasną Górą – i to wszystko jest fikcją literacką.
Gdybyś miał wątpliwości
- To, że istniał jakiś prototyp, albo że zdarzenia są bardzo prawdopodobne – nie wystarczy. Ponieważ od autora zależą szczegóły, on ustala imię, los, nawet śmierć postaci – to jest to fikcja.
- Tylko absolutnie zgodne z historią, udokumentowane zdarzenia nazwać możemy faktami lub prawdą historyczną.
- Tylko ważne postacie, istniejące w podręcznikach historii czy encyklopedii możemy nazwać historycznymi.
Literatura
| literatura piękna (beletrystyka)
wyznacznik: fikcja literacka gatunki: |
literatura faktu
wyznacznik: prawda historyczna gatunki: |
Uwaga!
- Możemy mieć do czynienia z powieścią, która jest tak bardzo oparta na faktach, że zalicza się ją do literatury faktu.
Na przykład: Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego albo Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. - Autorzy chcą napisać powieść dokument. Niczego nie zmieniają, nie koloryzują, nie mogą na przykład zmienić imienia postaci. W tych książkach jest akcja – ale złożona z faktów.
- Uważać jednak należy z pamiętnikami i autobiografiami. Owszem, chciałyby najczęściej być literaturą faktu, ale ich autorzy tak fantazjują na swój temat, że wpadamy natychmiast w szpony… fikcji literackiej.
Czy pisarz ma prawo do tworzenia fikcji?
Tak, oczywiście. To nie są dokumenty, lecz literatura piękna. I czytelnik wie, że może zostać trochę oszukany, zgadza się na wciągnięcie w fikcyjny świat.
Zobacz: