Zapamiętaj definicję alegorii!
Alegoria (z gr. allegoríe – alegoria, od allegoreín – mówić w przenośni, obrazowo) to przenośnia obejmująca cały utwór.
Skojarz alegoryczne gatunki!
Alegoria nie jest pojęciem odnoszącym się jedynie do poezji. Alegoryczny sens może mieć też opowiadanie lub przypowieść. Najczęściej z alegorią kojarzy się jednak bajka.
Alegoria a symbol!
Jak odróżnić symbol od alegorii? Alegoria jest jednoznaczna, a symbol wieloznaczny. Np. kolce róży kojarzą się nam z bólem, cierpieniem, miłością – w zależności od użycia symbolizują różne uczucia. Natomiast utwór alegoryczny ma tylko jedno znaczenie – nie da się go wytłumaczyć inaczej.
Alegorie w bajkach zwierzęcych
Bajkom zwierzęcym zawdzięczamy ludzkie cechy, z którymi kojarzą nam się konkretne zwierzęta, np.:
- lew – odwaga,
- lis – chytrość,
- sowa – mądrość,
- osioł – upór,
- owca – naiwność.
Twórcą bajek zwierzęcych był Ezop, ale pisali je także nasi pisarze: Ignacy Krasicki, Adam Mickiewicz.
Zadanie 1.
Tekst (fragment)
Tekst dotyczy Polski (kamienica), jej władców (właściciele kamienicy) i wydarzeń historycznych, które były związane z ich rządami.
Dawne to już bardzo czasy, jak postawiona była kamienica narożna w Kukurowicach. (…)
Na koniec zdarzył się gospodarz roztropny i starowny. On to postanowił stare graty zrzucić zupełnie, a nowy dom wystawić, nie z kamieniów i gliny, jak to było przedtem, ale z cegieł i wapnia. (…)
Na podstawie fragmentów utworu Ignacego Krasickiego Prawdziwa powieść o narożnej kamienicy w Kukurowicach
Tekst ma charakter:
A. realistyczny,
B. alegoryczny,
C. ironiczny,
D. groteskowy.
Prawidłowa odp. B.
Nie trzeba czytać nawet tekstu, by bez trudu odpowiedzieć na pytanie. Podpowiedź zawarta jest bowiem w zdaniu wprowadzającym, które pojawiło się przed przytoczonym fragmentem. W zdaniu tym pojawia się wyjaśnienie, że Polska jest kamienicą, a władcy jej właścicielami. Cały tekst ma więc charakter alegoryczny – jest wielką przenośnią.
Zadania 2.
Bolesław Leśmian
Szewczyk
(…)
Obłędny szewczyk – kuternoga
Szyje, wpatrzony w zmór odmęty,
Buty na miarę stopy Boga,
Co mu na imię – Nieobjęty!
Błogosławiony trud,
Z którego twórczej mocy
Powstaje taki but
Wśród takiej srebrnej nocy!
(…)
Dałeś mi, Boże, kęs istnienia,
Co mi na całą starczy drogę –
Przebacz, że wpośród nędzy cienia
Nic ci, prócz butów, dać nie mogę.
(…)
Określ przenośny sens całego utworu (kim w sensie ogólnym jest szewczyk, czym but, który szyje, a czym samo szycie?).
Przykładowa odp.:
Szewczyk to każdy człowiek, but jest jego dziełem (wytworem), a szycie to ludzka praca.
Zapamiętaj najsłynniejszą polską alegorię!
Wyobraź sobie tonący na morzu statek. Jaka jest dosłowna wymowa takiego obrazu? Po prostu – statek tonie. Ale obraz ten ma też alegoryczne znaczenie, którym niejednokrotnie posługiwali się poeci i pisarze:
Piotr Skarga, Kazania sejmowe (fragment)
Gdy okręt tonie, a wiatry go przewracają, głupi tłomoczki i skrzynki swoje opatruje i na nich leży, a do obrony okrętu nie idzie, i mniema, że się sam miłuje, a on się sam gubi. Bo gdy okręt obrony nie ma, i on ze wszytkim, co zebrał, utonąć musi. (…) Gdy się z okrętem źle dzieje, gdy dziur jego nie zatykamy, gdy wody z niego nie wylewamy, gdy się o zatrzymanie jego nie staramy, gdy dla bezpieczności jego wszytkim, co w domu jest, nie pogardzamy: zatonie, i z nim my sami poginiemy.
Ignacy Krasicki, Świat zepsuty
Wzmagają się wały,
Grozi burza grzmi niebo; okręt nie zatonie,
Majtki zgodne z żeglarzem, gdy staną w obronie;
A choć bezpieczniej okręt opuścić i płynąć,
Poczciwiej być w okręcie ocalić lub zginąć.
Juliusz Słowacki, Testament mój
Lecz wy coście mnie znali, w podaniach przekażcie,
Żem dla ojczyzny sterał moje lata młode;
A póki okręt walczył – siedziałem na maszcie,
A gdy tonął – z okrętem poszedłem pod wodę…
W przytoczonych fragmentach okręt płynący po morzu jest alegorią ojczyzny. Okręt tonący obrazuje upadek ojczyzny. Majtkowie na statku są jej wiernymi obywatelami i obrońcami, a majtkowie, którzy opuszczają statek, myśląc tylko o ratowaniu swojego dobytku, przynoszą hańbę i zgubę krajowi.
Skojarz alegorię z personifikacją!
Pojęcie, przedmiot, cnota pokazane za pomocą alegorii mają często cechy ludzkie. Mnóstwo przykładów personifikacji znajdujemy w sztuce, gdzie abstrakcyjne pojęcia, takie jak wolność, miłość, prawda, sprawiedliwość ukazywano jako ludzi. Przedstawiano je najczęściej jako postacie kobiece wyposażone w charakterystyczne atrybuty, np. kobieta w laurowym wieńcu (laurowy wieniec znaczył sławę) była alegorią sławy.
Jednym z najsłynniejszych przykładów alegorii w sztuce jest obraz Eugene’a Delacroix Wolność wiodąca lud na barykady.
Alegorie w utworach literackich!
Przypowieść o siewcy
- Treść jawna (dosłowna): Siewca powinien wiedzieć, gdzie zasiewać ziarna, żeby jego uprawy przynosiły plony. Ziarna rzucone przez siewcę na drogę wydziobały ptaki, te rzucne na skały nie wzrosły, zasiane pośród krzewów zdziczały, a posiane w żyzną glebę, wydały plony.
- Treść ukryta (alegoryczna): Człowiek powinien wiedzieć, jak przyjmować Słowo Boże. Czasem go nie dosłyszy, czasem słyszy, ale zagłusza je zło. Żyzną dla słowa glebą okaże się tylko człowiek, który usłyszy Słowo Boże, przyjmie je, zaakceptuje i wcieli w życie – będzie postępował zgodnie z przykazaniami, stając się wzorem dla innych.
Bajka Ptaszki w klatce Ignacego Krasickiego
- Treść jawna (dosłowna): Stary czyżyk skarży się młodemu na swój los. Młody nie rozumie, dlaczego jego towarzyszowi nie podoba się wygodne życie w klatce.
- Treść ukryta (alegoryczna): Polakom, którzy urodzili się pod zaborami, nie zależało na odzyskaniu wolności, gdyż jej nie znali.
Zobacz:
Symbol, alegoria, parabola – objaśnij pojęcia, podaj przykłady.