Środki poetyckie

Środki poetyckie

• Anafora – powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych zwrotek, wersów, zdań.

Życie to nie teatr, ja ci na to odpowiadam;
Życie to nie tylko kolorowa maskarada;
(Edward Stachura)

iłość nie zazdrości,
nie szuka poklasku,
nie unosi się pychą;
nie dopuszcza się bezwstydu,
nie szuka swego,
nie unosi się gniewem,
nie pamięta złego;
(Hymn o miłości)

• Animizacja – to inaczej ożywianie rzeczy martwych
  • wiatr wyje,
  • temperatura skacze,
  • biegnący potok,
  • uśpiony las,
  • konający dzień,
  • jęczący wicher

• Antropomorfizacja, personifikacja (uosobienie) – rodzaj przenośni, polegającej na nadaniu cech ludzkich przedmiotom martwym, zwierzętom, zjawiskom przyrody:
  • los uśmiechnął się,
  • wierzby płaczące,
  • chmura płacze,
  • drzewa idą w pochodzie,
  • roześmiało się niebo
  • Ojczyzny mojej stopy okrwawione (Cyprian Norwid)

• Apostrofa – jest bezpośrednim i uroczystym zwrotem, głównie do bóstwa, muzy, osoby lub zjawiska (miłość, kraj ojczysty itp.), utrzymany w tonacji wykrzyknikowej. Uwaga! Rozbudowaną apostrofą jest inwokacja.
  • Litwo! Ojczyzno moja! – (Adam Mickiewicz Pan Tadeusz)
  • Gniew, Bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa. – (Homer Iliada)
  • Wysokie góry i odziane lasy! – (Jan Kochanowski Do gór i lasów)

• Epitet – to poetyckie określenie przedmiotu (rzeczownika) wskazujące na jego właściwości. Używa się go w celu podkreślenia, uwydatnienia jakiejś charakterystycznej cechy czy właściwości.
  Epitetami są najczęściej:
  • przymiotniki lub imiesłowy przymiotnikowe, o które pytamy: jaki?
    • dorodny owoc,
    • lodowaty podmuch,
    • pełzający potwór
    • wiosenne słońce
  • lub rzeczownik
    • morze łez

• Elipsa – polega na opuszczeniu części zdania, której można się domyślać na podstawie poprzednich zdań albo kontekstu wypowiedzi.
  • – Co robisz?
  • – (robię) Pracę domową.
    W przykładzie w odpowiedzi na pytanie występuje elipsa orzeczenia (robię) pracę domową.
  • Ja pójdę górą, a ty (pójdziesz) doliną.

• Hiperbola – rodzaj metafory zwany przesadnią. Jej zadanie to przejaskrawione przedstawionego zjawiska, aby celowe wyolbrzymić jego cechy. Celem hiperboli jest zwykle wywarcie silnego wrażenia na odbiorcy lub ukazać siłę danego zjawiska.
  • wypłakać może łez;
  • pękać ze śmiechu,
  • umierać z miłości;
  • morze bezbrzeżne.

• Metafora (przenośnia) – to niezwykłe połączenie wyrazów, tworzące (razem) zupełnie inne znaczenie niż każde z nich z osobna.
  • jesień życia – starość;
  • pirat drogowy – niebezpieczny kierowca;
  • ognista kula – słońce.

• Porównanie – jest to konstrukcja polegająca na stwierdzeniu, że coś jest jak coś albo że ktoś robi coś jak ktoś. Wskazanie podobieństwa między dwoma zjawiskami, najlepiej bardzo różnymi.
  • Zimą kocham cię jak wesoły ogień
    (Gałczyński Rozmowa liryczna)
  • Kiedy trzeba na śmierć idą po kolei
    Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec
    (Juliusz Słowacki, Testament mój)

• Metonimia (zamiennia) – wyrażenie, gdzie jakiś wyraz zastępuje wyraz inny, pominięty:
  • czytać Mickiewicza – w znaczeniu „czytać wiersze Mickiewicza”.

• Oksymoron – połączenie dwóch przeciwstawnych wyrazów (cech), pozornie zupełnie bez sensu, nielogiczne, w rezultacie daje nową poetycką całość:
  • gorący lód,
    żywy trup.
  • niech nas dobije twoja dobroć (dobroć nie może dobijać)
  • niech zgubi nas okrutna litość – ((Herbert, Do Ateny) (litość nie może zabijać)

• Onomatopeja – słowa, układ słów, który naśladuje dźwięki, wyraz dźwiękonaśladowczy:
  • trzask, szelest, turkot, dudnienie, świst.

• Peryfraza – zastąpienie nazwy jakimś dłuższym opisem
  • tęcza – barwny łuk na błękicie.
  • Jeszcze mi ciągle z jasnych oczu
    Spływa do warg kropelka słona.
    („kropelka słona – łza” Julian Tuwim Przy okrągłym stole)

• Rym – powtórzenie takich samych lub podobnych układów głosek na końcu wersu lub zdania.

• Eufemizm – określenia łagodzące drastyczne znaczenie wypowiedzi (np. zamiast:
  kłamać – mijać się z prawdą).

• Pytania retoryczne – to inaczej pytania pozorne, nie wymagające odpowiedzi.
  Używane są w celu podkreślenia przekonań mówiącego.
  Czyż nie kocha się swoich dzieci.

• Przerzutnia – zabieg, polegający na przerzuceniu części zdania do kolejnego wersu.

 

Środki stylistyczne

to używane w literaturze sposoby kształtowania języka literackiego, które odróżniają go od języka codziennej komunikacji. Mają też na celu wywołać u czytelnika określone emocje, pobudzić jego wyobraźnię. Są wyrazem dbałości o świeżość, niezwykłość oraz sugestywność wysłowienia.

Chwyty te mogą dotyczyć różnych warstw utworu, np.:

• słownictwa,
• składni zdania,
• warstwy brzmieniowej,
• wyrażanych znaczeń.

 

Środki składniowe

– nie tworzą nowych znaczeń, tylko są związane z budową zdania.
Zaliczamy do nich:

• powtórzenia,
• refren,
• anaforę,
• apostrofę,
• elipsę,
• antytezę,
• pytanie retoryczne,
• wykrzyknienie.

Zobacz:

Środki stylistyczne

Najważniejsze figury stylistyczne (tropy poetyckie)

Środki poetyckie TEST

Pojęcia z poetyki