Antoni Czechow (1860-1904) – rosyjski prozaik i dramaturg. Lekarz, syn zbankrutowanego kupca. Nieprzyjemne doświadczenia dzieciństwa (przymusowa praca, ukrywanie się przed wierzycielami ojca) wpłynęły na jego twórczość, w której ironicznie przedstawia życie Rosjan, pokazuje bezsens i głupotę. Krótkie, humorystyczne scenki kryją w sobie wiele gorzkich prawd – na temat ludzkich pragnień i charakterów.
Zły chłopiec
Czas
Od czerwca do sierpnia.
Miejsce
Ziemiańska posiadłość położona niedaleko rzeki lub jeziora, być może dom letniskowy.
Bohaterowie:
- Iwan Iwanowicz Łapkin – młodzieniec o „miłej powierzchowności”, starający się o rękę Anny Siemionownej.
- Anna Siemionowna Zamblicka – pochodząca z dobrego domu, skromna i miła dziewczyna, na swoje nieszczęście siostra nieznośnego Koli.
- Kola – tytułowy zły chłopak, kilkunastolatek, niewychowany i rozwydrzony, wykorzystuje kłopotliwą sytuację zakochanych, pazerny na pieniądze, wydaje się, że dokuczanie narzeczonemu siostry bawi go, lubi mieć poczucie władzy.
Co się wydarzyło?
Sielankowa wręcz scena – para zakochanych kryje się przed światem. Łowienie ryb to oczywiście tylko pretekst do miłosnego sam na sam. Czułe wyznanie miłości zostaje jednak brutalnie przerwane. Okazuje się bowiem, że młodzi nie są sami. Obserwatorem jest Kola, młodszy brat Anny. Bezwstydnie podgląda zakochanych i zamierza to wykorzystać przeciwko nim. Wie, że rodzice nie będą sprzyjali Łapkinowi, jeśli się dowiedzą, że próbował uwieść Annę przed ogłoszeniem zaręczyn. Zaczynają się trudne dwa miesiące – Kola co chwila żąda nowych prezentów, nieustannie szantażuje młodych. Nadchodzi pora oświadczyn – młodzi uzyskują zgodę na ślub. To szczęśliwy dzień, wcale nie dlatego, że rozpoczyna się nowy etap ich życia. Są szczęśliwi, bo mogą wreszcie zemścić się na złośliwym chłopcu. Sytuacja Koli jest nie do pozazdroszczenia, na nic się zdają przeprosiny. Dwa miesiące ciągłego strachu i upokorzenia odwracają się teraz przeciwko szantażyście.
Zagadnienia:
Dlaczego ulegli Koli?
Kiedyś było tak, że dopóki nie zostały ogłoszone zaręczyny, zakochani nie mogli sobie pozwolić na żadne czułości, a tym bardziej na pocałunki w ukryciu. Wybrali się na ryby, aby choć przez chwilę pobyć ze sobą w samotności. Dali się ponieść uczuciom. Kola trzyma ich w szachu – jeśli powie rodzicom o tym, czego był świadkiem, oświadczyny Łapkina zostaną odrzucone.
Szantażysta – co z niego wyrośnie?
Paskudny typ. Bezwstydnie podgląda intymną scenę. I jeszcze to wykorzystuje. Nie poprzestaje na jednym prezencie. Wie, że może żądać wszystkiego – skoro zakochani raz mu ulegli, ulegną po raz kolejny. Rubel, farby, piłka, spinki, zegarek. Ta lista nie miałaby końca, gdyby nie zaręczyny młodych. Kim Kola będzie w przyszłości? Przekupnym urzędnikiem, szpiegiem, donosicielem? Na pewno właściwie wykorzysta swoje „umiejętności”.
Elementy komiczne:
- Scena wyznania miłości – czułe słowa przeplatane są rybackimi poradami. Młodzi mają ze sobą wędkarski ekwipunek – podrywki, puszki z robakami. Jak można sobie wyznawać miłość, nabijając na haczyk robaka?
- Sielankowy nastrój – uroczy zakątek, ale zamiast ćwierkających ptaszków zakochanym towarzyszą pajączki skoczki i ryby trzepoczące na końcu żyłki. Sielanka zostaje zakłócona, gdy z wody nieoczekiwanie wyskakuje chłopak.
- Scena zaręczyn – zemsta na złośliwym Koli. Jak powinno się świętować zaręczyny? Anna i Iwan cieszą się najbardziej z możliwości wytargania za uszy kilkunastoletniego chłopaka.
Końskie nazwisko
Czas
Akcja rozgrywa się w ciągu dwóch dni.
Miejsce
Folwark generała Bułdiejewa, rosyjska wieś.
Bohaterowie:
- Aleksiej Bułdiejew – obywatel ziemski, generał w stanie spoczynku. Ból zęba doprowadza go do ostateczności – decyduje się zaufać szarlatanowi. Obiecuje nagrodę temu, kto wpadnie na pomysł, jak nazywa się uzdrowiciel.
- Iwan Jewsiewicz – ekonom Bułdiejewa, niezbyt rozgarnięty, pragnie przysłużyć się swemu panu. Niestety, wprowadza jeszcze większe zamieszanie i naraża się gospodarzowi.
- Jakow Wasylicz… Owsianko! – to jego nazwisko narobiło tyle zamieszania. Bezpośrednio nie występuje w opowiadaniu, ale dużo o nim wiadomo. Zwolniony z posady akcyźnika, zajął się szarlatanerią. Pijak i awanturnik.
Co się wydarzyło?
Generała Bułdiejewa rozbolał ząb. Wyrwać go nie chciał, środki przeciwbólowe nie pomagały. Każdy domownik proponuje inny, cudowny sposób na złagodzenie bólu. Ekonom Jewsiewicz opowiada o znanym w okolicy „zamawiaczu zębów”, który z pewnością zaradzi problemowi generała. Ale jest mały kłopot – ekonom nie pamięta, jak nazywa się cudotwórca, nie można więc do niego wysłać depeszy. Wiadomo jedynie, że jego nazwisko kojarzy się z koniem. Rozpoczyna się gra w skojarzenia. Ogierski, Źrebakiewicz, Szkapowski? Pomysłów jest dużo – tyle, ile domowników. Wszystko na nic, następnego dnia generał decyduje się wyrwać ząb. Ból ustaje i … właśnie wtedy ekonom przypomina sobie – Owsianko!
Elementy komiczne:
- Tworzenie nazwisk.
Ile nazwisk można utworzyć od słów kojarzących się z koniem? Jak się okazuje, bardzo dużo. Płeć, maść konia, jego charakter, uprząż – to wszystko są końskie określenia. Ciekawe, jak długo myślałby jeszcze ekonom, gdyby lekarz nie poprosił go o sprzedaż owsa.
- Leczenie zębów za pośrednictwem telegrafu.
W jaki sposób miałby Owsianko pomóc cierpiącemu generałowi? Wystarczyłoby wysłać depeszę, a cudotwórca na odległość zamówiłby ząb, czyli zaczarował go, rzucił na niego urok. A zapłatą dla domorosłego lekarza może być butelka wódki.
- Mały problem – duża afera.
Strach przed wyrwaniem zęba przysporzył generałowi dodatkowych cierpień, a ekonomowi niemałego kłopotu. Cały dom jest zaangażowany w przypominanie nieszczęsnego nazwiska. Ból zęba gospodarza wywołał rewolucję w folwarku.
Śmierć urzędnika
Czas
Akcja rozgrywa się w ciągu trzech dni, koniec XIX wieku.
Miejsce
Teatr i urząd w jednym z rosyjskich miast.
Bohaterowie:
- Iwan Dymitrycz Czerwiakow – egzekutor, zastraszony, ugrzeczniony urzędnik. Jest tak niepewny swego stanowiska, że popada w przesadę, starając się przeprosić Bryzżałowa.
- Bryzżałow – dyrektor departamentu komunikacji, starszy człowiek, łatwo wpada w rozdrażnienie.
Co się wydarzyło?
Podczas przedstawienia teatralnego Czerwiakow kichnął. Tak nieszczęśliwie, że opluł siedzącego przed nim dyrektora Bryzżałowa. Rozpoczyna się dramat Czerwiakowa – jest pewien, że straci pracę. Dyrektor Bryzżałow oczywiście bagatelizuje sprawę, ale to jeszcze bardziej niepokoi Czerwiakowa. Ponawia przeprosiny. Dyrektor zaczyna mieć dosyć natręta. Nie rozumie, dlaczego Czerwiakow mu się naprzykrza. Następują przeprosiny za poprzednie przeprosiny. Teraz Bryzżałow jest naprawdę wściekły. Każe wyrzucić Czerwiakowa. Załamany urzędnik wraca do domu i… umiera.
Zagadnienia:
Życie urzędnika
Nudna praca, grzeczne ukłony dla zwierzchników, galowy mundur, w domu żona czekająca z obiadem, od czasu do czasu przedstawienie teatralne. Tak wygląda życie Czerwiakowa. Nic w nim się nie zmieni, bo Czerwiakow nie potrzebuje zmian. Będzie powolutku piął się po szczeblach kariery albo do końca życia pracował na tym samym stanowisku. Nie umie się przebić, woli pozostać jednym z wielu.
Wyolbrzymiony problem
Obiektywnie sprawa była błaha. Ale dla Czerwiakowa stała się problemem życia i śmierci. Był zakompleksiony, miał bardzo niskie mniemanie o sobie i to wystarczyło, aby tak drobny incydent całkowicie zrujnował jego życie. Takich jak Czerwiakow było w Rosji wielu. Drobni urzędnicy, ugrzecznieni, nic nieznaczący w ogromnej machinie władzy. Mali ludzie o wielkich problemach.
Słownik
- rewirowy – policjant czuwający nad sprawami porządkowo-administracyjnymi danego rewiru
- stójkowy – pomocnik rewirowego, wykonawca jego rozkazów
- egzekutor – komornik
- akcyźnik – poborca podatkowy, urzędnik nadzoru państwowego
Napisz sprawozdanie z lektury opowiadania Antoniego Czechowa Śmierć urzędnika
Kameleon
Miejsce
Rosyjskie miasteczko, rynek.
Czas
Nie jest dokładnie określony, być może wiosna albo jesień, koniec XIX wieku.
Bohaterowie:
- Rewirowy Oczumiełow – karierowicz, wie, jakimi sposobami osiąga się sukces – trzeba pochlebiać tym, co są wyżej. Jest bezwzględny, dba tylko o własne korzyści. Lubi pokazywać, że ma władzę, nawet w drobnych sprawach (w chwili rozpoczęcia opowiadania Oczumiełow dumnie przechadza się po rynku, a za nim stójkowy dźwiga kosz skonfiskowanego komuś agrestu). Wobec podwładnych (stójkowego) i zwykłych ludzi jest surowy i często niesprawiedliwy. Swoje poglądy dostosowuje do sytuacji – twierdzi nie to, co myśli, ale to, co będzie dla niego korzystne.
- Stójkowy Jełdyrin – flegmatyczny, podporządkowany Oczumiełowowi, posłusznie wykonuje jego polecenia, od czasu do czasu wtrąca swoje “trzy grosze”, nosi za przełożonym skonfiskowane rzeczy oraz pomaga mu w zakładaniu i zdejmowaniu płaszcza – to jego główne zadanie.
- Złotnik Chriukin – podstępny i złośliwy, perfidny typ, świadomie skrzywdził psa, chce wykorzystać sytuację, aby zdobyć odszkodowanie, kłamie bez zająknięcia, podlizuje się rewirowemu, aby zdobyć jego przychylność.
Co się wydarzyło?
Złotnika Chriukina pies ugryzł w palec. I miał rację, bo Chriukin bardzo mu dokuczył – przypalił mu papierosem nos. Psisko ugryzło i uciekło przed oprawcą. Złotnik jednak nie ma zamiaru darować zniewagi, dopada psa na rynku i domaga się ukarania właściciela zwierzęcia. Jeżeli udowodni, że pies rzucił się na niego bez powodu, to może nawet odszkodowanie dostanie (złotnik musi mieć sprawne wszystkie palce). Pojawia się Oczumiełow i ma nie lada problem. Jest przedstawicielem władzy, musi jakoś zareagować. Tylko jak? Nie może ukarać właściciela psa, dopóki się nie dowie, czy nie jest on kimś ważnym. Doszukiwać się prawdy? Działać w imię sprawiedliwości? To nie w jego stylu, to mogłoby zaszkodzić jego karierze.
Zagadnienia:
Człowiek jak chorągiewka – zmiany poglądów rewirowego Oczumiełowa
- Sytuacja: Pies ugryzł człowieka. Człowiek jest poszkodowany.
Oczumiełow: Trzeba ukarać właściciela psa. Niech sobie nie myśli, że na terenie rewirowego Oczumiełowa można trzymać tak niebezpieczne zwierzęta.
- Sytuacja: Ktoś z tłumu twierdzi, że pies należy do generała Żygałowa.
Oczumiełow: To niemożliwe, żeby tak mały pies ugryzł wysokiego Chriukina. Pewnie Chriukin kłamie.
- Sytuacja: Stójkowy zaprzecza, generał hoduje tylko wyżły, a podejrzany pies jest charcikiem.
Oczumiełow: No pewnie, generał nie może hodować tak brzydkiego psa. Trzeba ukarać właściciela.
- Sytuacja: Stójkowy zmienia zdanie, kiedyś widział tego psa na podwórku generała.
Oczumiełow: To całkowicie inna sprawa – trzeba pieska odprowadzić do domu, a Chriukinowi dać nauczkę za męczenie zwierzaka.
- Sytuacja: Pojawia się kucharz generała i zdecydowanie twierdzi, że pies nie należy do generała.
Oczumiełow: Psa trzeba zaprowadzić do hycla! Zasłużył sobie!
- Sytuacja: Kucharz dodaje, że charcik jest pupilkiem brata generała.
Oczumiełow: Jaki miły piesek. „Cacuś taki…”
Otoczenie kameleonów
Tłum, który przygląda się dyskusji rewirowego ze złotnikiem, jest bezlitosny. Kpi z przegranego Chriukina, przyznaje rację Oczumiełowowi. Ciekawe, jak by się zachował, gdyby pies nie należał do brata generała?
Czasy kameleonów
Panowanie cara Aleksandra III sprzyjało kameleonom. Rozbudowany aparat policyjnego nadzoru, cenzura, donosicielstwo i biurokracja – to wspaniałe warunki dla rozwoju kariery zakłamanych, ale i zastraszonych, służalczych urzędników.
Zobacz:
Zaprezentuj wybrane opowiadania i dramaty Antoniego Czechowa i ich wartości.
Napisz sprawozdanie z lektury opowiadania Antoniego Czechowa Śmierć urzędnika