Metryczka bohatera
Lektura: Krzyżacy Henryka Sienkiewicza
Pochodzenie: Młody rycerz, bratanek Maćka z Bogdańca, od małego przystosowany do walki. Wraz ze stryjem uczestniczył w walkach księcia Witolda pod Wilnem.
Cechy charakteru: Odważny, często wręcz brawurowy, honorowy, żądny sławy. Chciał zasłynąć jak wielki rycerz, marzył o tym, aby jego czyny były równie znane jak czyny Zawiszy Czarnego czy Powały z Taczewa.
Najważniejsze wydarzenia w jego życiu:
- Ślubowanie złożone w gospodzie tynieckiej.
Zbyszko wraz z Maćkiem przypadkiem spotkali w gospodzie w Tyńcu orszak księżnej Anny Mazowieckiej. Wśród dwórek była młodziutka Danusia Jurandówna. Zbyszek był zauroczony dziewczyną i złożył jej rycerskie ślubowanie. Odtąd Danusia miała być damą jego serca, a on miał bronić jej czci i honoru.
- Zaatakowanie posła krzyżackiego.
W drodze do Krakowa Zbyszko nierozważnie zaatakował posła krzyżackiego Kunona Lichtensteina. Wprawdzie posłowi nie stała się żadna krzywda, ale za naruszenie godności poselskiej groziła kara śmierci. Na nic się zdały prośby Maćka i księżnej Anny, a nawet wstawiennictwo najwybitniejszych rycerzy – Lichtenstein nie chciał przebaczyć młodemu rycerzykowi. Król Władysław Jagiełło uniósł się honorem i zdecydował o przykładnym ukaraniu młodzika, przez którego został narażony na kpiny i zniewagi ze strony zarozumiałego Krzyżaka. Wydawało się, że dla Zbyszka nie ma już żadnego ratunku.
- Ocalenie Zbyszka przez Danusię.
Rycerz Powała z Taczewa, szukając sposobu na ocalenie Zbyszka, wykorzystał staropolski zwyczaj. Był on uświęcony tradycją, ale niezbyt popularny. To dlatego tłum zgromadzony na krakowskim rynku z powodu planowanej egzekucji młodego rycerza był zaskoczony zachowaniem Danusi. Danusia, za namową Powały, zarzuciła Zbyszkowi na głowę białą chustę (nałęczkę) i wyrzekła słowa „Mój ci on!”. To oznaczało, że chce za niego wyjść za mąż i swoją niewinnością ręczy za ukochanego.
- Pasowanie Zbyszka na rycerza i jego potajemny ślub z Danusią.
Zbyszka pasował na rycerza książę Janusz. Zrobił to, gdy młody chłopak dochodził do zdrowia po zranieniu na polowaniu. Wtedy też został zawarty ślub Zbyszka i Danusi.
W jakich motywach może pojawić się ta postać?
Wojna
Konflikt polsko-krzyżacki rozpoczął się jeszcze przed panowaniem Władysława Jagiełły. Ekspansywny zakon dążył do całkowitego podporządkowania sobie nie tylko ludności nadanej mu ziemi chełmińskiej, ale także ziem litewskich i polskich. Poparcie władz Kościoła uniemożliwiało otwartą walkę z zakonem, który w imię szerzenia wiary chrześcijańskiej pozwalał sobie na coraz większą śmiałość. Ostatecznie jednak zespolenie Polski i Litwy pozwoliło zgromadzić siły mogące rozprawić się z zakonem. Krzyżacy opisani w powieści są antypatyczni. Jedyni rycerze zakonni, którzy zasługują na szacunek, to obcokrajowcy przebywający w gościnie u zakonu (rycerz de Fourcy). Natomiast Zygfryd de Löwe, Danweld, Rotgier, Gotfryd bardziej przypominają zwyrodniałych zbójów i psychopatów niż członków chrześcijańskiego zakonu.
Średniowiecze
Epoka rycerzy, wielkich bitew, surowych obyczajów. Zbyszko bierze udział w najsłynniejszej bitwie polskiego średniowiecza – bitwie pod Grunwaldem, na swej drodze spotyka wybitne postacie historyczne: Władysława Jagiełłę, królową Jadwigę, Zawiszę Czarnego. Zbyszko – jak każdy średniowieczny rycerz – wyrusza na wojenne wyprawy, bierze udział w polowaniach, turniejach, wspaniałych ucztach i – jak wielu rycerzy – ślubuje swojej damie, wyzywa przeciwników na pojedynki.
Wzorce zachowań
Wzorzec rycerza – dawnego wojownika średniowiecznej Europy – jest jednym z wyraźniejszych i nadal popularnych wzorców. Rycerz musiał być odważny, wierny swemu panu i ojczyźnie, pobożny, honorowy, litościwy. I taki właśnie stara się być Zbyszko.
Ten wzorzec odnajdziemy w Pieśni o Rolandzie, legendach o królu Arturze, popularnej literaturze i filmie z gatunku fantasy – Władcy Pierścieni, Wiedźminie oraz Królu Arturze.
Pary literackie
Inna jest miłość Zbyszka do Danusi, inna do Jagienki. Danusię pokochał od pierwszego wejrzenia, Jagienka stała się jego partnerką życiową, ponieważ dzielnie wspierała go w najtrudniejszych momentach. Ale to właśnie ślub złożony Danusi, wybawienie Zbyszka od śmierci, niestrudzone poszukiwania dziewczyny uprowadzonej przez Krzyżaków są najbardziej wyrazistymi scenami miłosnymi w powieści.
Obyczaje
Ślubowanie – rycerz wybierał damę swojego serca i ślubował jej wierną służbę. Dama ta niekoniecznie musiała w przyszłości zostać jego żoną, zdarzały się przypadki, że rycerz składał ślubowanie przed małżonką swego władcy albo innego ważnego rycerza. Zwyczaj składania ślubów na przełomie XIV i XV wieku nie był jeszcze bardzo powszechny. Przykładem jest ślubowanie Zbyszka, który obiecał Danusi pomszczenie śmierci jej matki poprzez zdobycie kilku pęków pawich piór, jakie nosili na hełmach rycerze zakonu krzyżackiego. Ponadto Zbyszko ślubował, że będzie się pojedynkował z każdym, kto śmie stwierdzić, że Danusia Jurandówna nie jest najpiękniejszą damą na świecie.
Pojedynki – kiedy panował pokój, pojedynki i turnieje były jedynym sposobem na wykazanie się przez rycerza umiejętnościami i walecznością. Pojedynki były też szansą na wzbogacenie się, ponieważ często zwycięzca zabierał własność pokonanego – konia, zbroję, łupy wojenne. Rycerz wyzwany na pojedynek nie mógł odmówić w nim udziału, ponieważ uznano by go za tchórza.
Ułaskawienie skazanego – obyczaj, dzięki któremu Zbyszko został uratowany przez Danusię od śmierci, wcale nie był popularny. Zadziwił wszystkich zgromadzonych na krakowskim rynku. Jeśli panna zarzuciła skazańcowi na głowę białą chustę (nałęczkę) i wyrzekła słowa „Mój ci on!” – wówczas oznaczało to, że chce za niego wyjść za mąż i swoją niewinnością ręczy za ukochanego.
Jakich znasz innych średniowiecznych rycerzy?
Hrabia Roland
Rycerz francuski, zaufany króla Karola Wielkiego. Roland był rycerzem tylnej straży wojsk francuskich. Jego rycerze zostali zaatakowani przez Saracenów. Roland nie chciał przywołać na pomoc armii Karola Wielkiego, ponieważ zostałoby to uznane za akt tchórzostwa. Wolał poświęcić siebie i wszystkich towarzyszy. Chwalebna śmierć Rolanda została opisana bardzo dokładnie w Pieśni o Rolandzie.
Zawisza Czarny z Garbowa
Najsłynniejszy polski rycerz, brał udział w bitwie pod Grunwaldem. Słynny w całej średniowiecznej Europie, ceniony za ogromną odwagę, ale przede wszystkim prawość charakteru. Występuje też w Krzyżakach. Do dziś przetrwało powiedzenie: „Polegać jak na Zawiszy”.
Don Kichot
Uwaga! To nie jest średniowieczny bohater. Don Kichot to XVII-wieczny szlachcic hiszpański, który postanawia zostać błędnym rycerzem. Odważny, wrażliwy, honorowy, pewny siebie, zarozumiały. Dla wszystkich, których spotykał – szalony. Walka Don Kichota z wyimaginowanym złem nie miała sensu, niczego dobrego nie przynosiła. Ale dzięki swemu uporowi Don Kichot stał się symbolem samotnego marzyciela, bezskutecznie próbującego zmienić świat.
Zobacz:
Jakie obyczaje rycerskie zostały opisane w Krzyżakach Henryka Sienkiewicza?