Jak nakreślony został portret tytułowego bohatera noweli Janko Muzykant? Charakterystyka Janka Muzykanta.

W charakterystyce należy uwzględnić następujące elementy:

  • wygląd zewnętrzny,
  • usposobienie,
  • charakter,
  • intelekt i uzdolnienia,
  • zainteresowania,
  • osobowość.

Nie wszystkie te składniki muszą być uwzględnione, różne też mogą być ich proporcje, różna kolejność występowania. Można zacząć charakteryzowanie od opisu sposobu mówienia i poruszania się jako swoistego portretu człowieka i z kolei przejść do opisu cech charakteru; albo od przedstawienia zainteresowań i uzdolnień, a skończyć opisem wyglądu zewnętrznego.

Zauważ!
Są dwa sposoby charakteryzowania bohatera:

  • charakterystyka bezpośrednia (kiedy narrator jasno i konkretnie mówi najważniejsze rzeczy o bohaterze),
  • charakterystyka pośrednia (bohater przedstawiany jest poprzez swoje zachowanie oraz słowa, które wypowiada, albo przez opinie innych bohaterów utworu).

Uwaga!
Zwróć uwagę, że akcja utworu rozgrywa się gdzieś na polskiej, bardzo biednej wsi, w XIX wieku. Okropna bieda – chłopom często dokuczał głód i chłód. Matka Janka musiała już tydzień po porodzie pracować w polu. To wszystko podpowie ci, jak mogli wyglądać i jak żyli bohaterowie nowelki, i ułatwi pisanie charakterystyki.

 

1. Przedstawienie postaci

Kompozycja charakterystyki może być rozmaita. Zwykle jednak zaczyna się od przedstawienia postaci – tę metodę proponujemy zwłaszcza początkującym pisarzom wypracowań.
Na ogół na początku wypowiedzi wprowadza się informacje typu: narodowość, przynależność do środowiska społecznego, sytuacja rodzinna.

O Janku napiszesz np.:

  • Janko wychowywał się w ubóstwie. Nie miał ojca, zajmowała się nim tylko matka. Chłopiec nie był jednak rozpieszczany. W jego domu często gościły bieda i chłód. Kiedy miał osiem lat, musiał paść bydło.
  • Matka Janka to biedna wiejska kobieta. Żyła bardzo nędznie, nie miała nawet własnego kawałka ziemi.
  • Matka często biła Janka za to, że zamiast zajmować się pracą w gospodarstwie, pogrążał się w rozmyślaniach o muzyce. Nie widziała w synu niczego szczególnego, nie zauważała jego talentu, zainteresowań, a nawet nazywała go „odmieńcem”.
  • Janko Muzykant – tak nazywali go ludzie, ponieważ wszędzie słyszał muzykę i tylko ją kochał. Nic nie było w stanie tego zmienić.
  • Wiemy też, że: Janko od urodzenia był chłopcem słabym i chorowitym. Wiejskie kobiety obawiały się nawet, czy przeżyje. Na wszelki wypadek same ochrzciły nowo narodzone dziecko.
  • Poznajemy Janka jako dziesięcioletniego, zastraszonego, mizernego chłopca. Ciągle marzył o skrzypcach, godzinami wsłuchiwał się w otaczającą go muzykę. To on płakał, słuchając kościelnych organów, to on godzinami stał pod oknami karczmy, to on zakradł się do dworu, by popatrzeć na wymarzony instrument.

Jak zacząć!

Jeśli masz problemy z wymyśleniem oryginalnego wstępu, skorzystaj z przedstawionych zdań wprowadzających. Potraktuj je jako tymczasowe, w razie gdyby nic lepszego nie przyszło ci do głowy. To pomoże ci zacząć pracę. Gdy w trakcie pisania pojawi się jakiś interesujący pomysł, bez wahania zmień początek na swój.

Oto kilka przykładowych zdań otwierających:

  • Tytułowy bohater nowelki Henryka Sienkiewicza to Janko Muzykant. To chłopiec, którego talent został zaprzepaszczony.
  • Literatura od wieków stawiała sobie za cel przedstawianie sytuacji ubogich i niedocenianych ludzi. Czy wśród współczesnych czytelników postać taka, jak Janko Muzykant, spotka się ze współczuciem?
  • Dziecko często stawało się bohaterem literackim. Tak jest również w przypadku noweli Sienkiewicza.
  • Dzieciństwo kojarzy nam się ze szczęściem, ciepłem rodzinnym, miłością. Inny los przypadł jednak w udziale bohaterowi noweli Sienkiewicza.
  • W codziennym życiu często nie zauważamy tragedii, które dzieją się wokół nas. Ludzie zajęci tysiącami spraw nieświadomie przechodzą obok innych, którzy potrzebują pomocy. Nikt również nie zauważył talentu pewnego dziesięciolatka z noweli Henryka Sienkiewicza.

Możesz też zacząć od cytatu, w którym bohater jest charakteryzowany, np.:

  • „Był to chłopak nierozgarnięty bardzo i jak wiejskie dzieciaki przy rozmowie z ludźmi palec do gęby wkładający. Nie obiecywali sobie nawet ludzie, że się wychowa, a jeszcze mniej, żeby matka mogła doczekać się z niego pociechy, bo i do roboty był ladaco. Nie wiadomo, skąd się to takie ulęgło, ale na jedną rzecz był tylko łapczywy, to jest na granie”. Kim był chłopiec, którego tak charakteryzuje narrator noweli Henryka Sienkiewicza? To Janko Muzykant…

 

2. Wygląd zewnętrzny

Uwzględnia elementy: wiek, sylwetka, sposób ubierania się, poruszania się, kolor włosów, oczu, sposób mówienia, gestykulacja, ubiór.

Oto zbiór cech wyglądu zewnętrznego Janka:

  • chłopiec bardzo chudy, z wydętym brzuchem i zapadłymi policzkami;
  • jasne, rozwiane włosy;
  • jasne, wytrzeszczone i załzawione oczy;
  • bardzo opalony, ponieważ dużo czasu spędzał na świeżym powietrzu;
  • latem chodził w koszuli przepasanej w pasie i w słomianym kapeluszu, boso;
  • po jego zachowaniu, sposobie chodzenia widać, że jest zastraszony.

Zmiany w wyglądzie Janka
Chłopiec z czasem wyglądał coraz gorzej. Chudł – z głodu i dlatego, że ciągle był bity.

Uwaga! Jeżeli utwór ukazuje dłuższy odcinek z życia charakteryzowanej osoby, trzeba zasygnalizować sytuację, w jakiej znajdowała się ona wtedy, gdy została wprowadzona do akcji.

 

3. Cechy charakteru i usposobienie

Piszący charakterystykę musi zwracać uwagę zarówno na cechy zewnętrzne, jak i wewnętrzne postaci, odwołując się do tekstu dzieła jako źródła informacji. Nie można jednak ograniczać się do wymieniania samych cech. Trzeba uwzględniać ich wpływ na losy zarówno nosiciela, jak i innych osób.

Rozróżniaj!

Usposobienie – czyli to, jak bohater zachowuje się, jaki jest z natury, co prezentuje na zewnątrz, w stosunku do innych ludzi, zwierząt, np.: usposobienie pogodne miłe, wesołe, beztroskie lub ponure, gwałtowne, kłótliwe.

Charakter – czyli to, jakim jest się w środku, wnętrze, dusza bohatera, np.: łatwy – trudny; słaby, chwiejny – silny, nieugięty, żelazny; nieskazitelny, czysty, dobry – gwałtowny, trudny, despotyczny, zawzięty; niezłomny.
Uwaga!
Często mówimy: człowiek z charakterem lub człowiek bez charakteru, coś leży w czyimś charakterze.
Zazwyczaj charakter łączy się z usposobieniem, jedno wypływa z drugiego.

Intelekt i uzdolnienia – czyli umiejętności bohatera, np. charakteryzowana osoba może być inteligentna, bystra, może być dobrym organizatorem lub przywódcą, świetnym malarzem, muzykiem itd.

Osobowość – to inaczej indywidualność człowieka, to, czym wyróżnia się z tłumu, np.: nieprzeciętna, niepowtarzalna, bogata, barwna, niebanalna osobowość.
Mówimy też, że:

  • osobowość można kształtować,
  • czyjaś osobowość może wywrzeć na nas wrażenie.

Stosunek Janka do ludzi
Był obiektem żartów i zaczepek innych mieszkańców wsi, bo sprawiał wrażenie chłopca niezbyt rozgarniętego, wciąż wystraszonego, gapowatego. Żył we własnym świecie – nikt go nie rozumiał i nie lubił, nie miał kolegów, ale sam też stronił od ludzi, nie potrzebował ich.

Stosunek Janka do przyrody
Bardzo kochał przyrodę i tylko w niej znajdował swego przyjaciela. Przyroda towarzyszyła dziecku nawet w chwili jego śmierci. Janko umarł zasłuchany w odgłosy wsi, śpiew dziewcząt, granie fujarek.

Stosunek Janka do pracy, obowiązków w domu
Nie można go nazwać pracowitym dzieckiem. Zapominał o obowiązkach, bo się zagapiał, zasłuchiwał w muzyce, którą wszędzie słyszał.

Stosunek Janka do muzyki

  • Cały świat to dla Janka muzyka. Chłopiec słyszał ją na każdym kroku. Grało mu wszystko: las, karczma, wieś, wiatr na pustynnych polach, nawet widły, którymi miał rozrzucać obornik.
  • Pragnienie dotknięcia skrzypiec, ich posiadanie, to był cel życia Janka. Umierając, opowiadał matce o swoim ostatnim marzeniu – skrzypkach, które otrzyma od Pana Boga.
  • Janko nocą słuchał muzyki pod oknami karczmy. W zachwyt wprawiały go dźwięki skrzypiec, basetli, gra wiejskiej kapeli, przyśpiewki tancerzy.

Stosunek innych bohaterów do chłopca

  • Nikt nie zauważył talentu chłopca, ani matka, ani państwo z dworu. Matka nazywała go „odmieńcem”.
  • We wsi nie było miejsca dla ludzi wrażliwych, delikatnych i uzdolnionych, na przykład muzycznie.
  • Kiedy Janko stanął przed sądem, wójtowi i ławnikom było żal wątłego, przerażonego dziecka. Polecili tylko stójkowemu, by wymierzył mu kilka rózg.

 

4. Ocena bohatera

Na koniec autor charakterystyki musi ocenić bohatera. Musi też swoje zdanie uzasadnić i bronić sądu.
Jaka może być ta ocena? Można ocenić postać pozytywnie lub negatywnie. Można jej współczuć, lubić ją, identyfikować się z nią, bądź przeciwnie – potępiać ją. Ale ocena nie musi być jednoznaczna. Można podać argumenty za i przeciw. Nie ma bowiem tylko czarnych i białych charakterów.
Aby opisać, scharakteryzować kogoś, musisz ocenić jego postępowanie w miarę obiektywnie, bez emocji.

Przykładowa ocena bohatera:

Janko to wyjątkowo uzdolnione muzycznie dziecko, któremu pochodzenie i sytuacja materialna uniemożliwiły kształcenie i rozwijanie talentu. Gdyby miał warunki, aby rozwijać swój talent, być może wyrósłby na muzyka światowej sławy. Ale ich nie miał…
Sienkiewicz pokazał swojego bohatera jako obciążonego – a nie obdarzonego – talentem chłopca. W jego sytuacji lepiej gdyby był zwykłym, przeciętnym wiejskim dzieckiem.

Uczucia, które wywołuje historia chłopca:

bezradność, bezsilność, złość, gniew, rozdrażnienie, wzburzenie, poruszenie, współczucie.

 

Określ związek łączący Janka z muzyką (na podstawie noweli Henryka Sienkiewicza Janko Muzykant).

Cały świat to dla Janka muzyka. Chłopiec słyszał ją na każdym kroku. Grało mu wszystko: las, karczma, wieś, wiatr na pustynnych polach, szumiące drzewa, nawet widły, którymi miał rozrzucać obornik.

  • Chłopiec nie potrafił pracować, bo nie umiał się skupić na niczym prócz muzyki.
  • Janko kochał muzykę ponad wszystko i dla niej był gotowy poświęcić życie. Nie potrafił o niej zapomnieć, choć często to właśnie przez wsłuchiwanie się w różne dźwięki dostawał lanie i był źle traktowany.
  • Janko nocą słuchał muzyki pod oknami karczmy. W zachwyt wprawiały go dźwięki skrzypiec, basetli, gra wiejskiej kapeli, przyśpiewki tancerzy. Janko z podziwem i zazdrością patrzył na różne instrumenty.
  • Dotknięcie skrzypiec, ich posiadanie to był cel życia Janka. Umierając, opowiadał jeszcze matce o swoim ostatnim marzeniu – skrzypkach, które otrzyma od Pana Boga.

Zobacz:

Charakterystyka

Sposób na charakterystykę

Sformułowania potrzebne przy charakterystyce (zdania wzorcowe)