Czy koncepcja człowieka barokowego zaprezentowana na przykład w filozofii Pascala i poezji Mikołaja Sępa Szarzyńskiego znajduje odzwierciedlenie w obrazie El Greca Pogrzeb hrabiego Orgaza (1586)?
O autorze:
– El Greco urodził się na Krecie, ale uważany jest za malarza hiszpańskiego (w Hiszpanii żył i tworzył).
– Najsłynniejsze obrazy: Pogrzeb hrabiego Orgaza, Widok Toleda, Zdjęcie szat Chrystusa.
– Przez niektórych zaliczany jeszcze do renesansu.
Cechy malarstwa
– ekspresyjność form (duża dynamika przedstawionych scen)
– dysharmonia i chaos – zasady kompozycji w baroku
– żywe kolory, dużo koloru złotego, półmrok rozświetlony przebłyskami światła,
– charakterystycznie wydłużone postacie
– odejście od racjonalizmu na rzecz mistycyzmu
Kompozycja
– dwa plany – ziemski i niebiański
– oba plany łączą się ze sobą poprzez postacie żałobników, jakby wyciągające się do nieba, do którego idzie dusza hrabiego
– dominanta kompozycyjna – dusza hrabiego odmalowana jako nagie, uskrzydlone dziecko znajdujące się w centrum obrazu
– opozycja góra – dół
– osnuta na motywie średniowiecznej legendy
– postacie w jego przedstawieniach są wydłużone, powyginane, zdeformowane, skręcone, uduchowione, patetyczne; mają wąskie twarze o wielkich oczach (El Greco uczył się u malarzy ikon, znał dobrze mozaiki bizantyjskie), artysta skupia swoją uwagę na twarzy – jej rysach, wyrazie, stara się oddać „wewnętrzny” wizerunek
– postacie pojawiają się na tle spiętrzonych obłoków
Technika i światło
– przeważa technika barokowa – dynamika (faliste linie, postacie przedstawione w ruchu) – przez środek obrazu można przeprowadzić oś łączącą najważniejsze postacie (Chrystus, naga dusza, ciało hrabiego)
– mroczne przedstawienie światła: obraz rozświetlają ognie pochodni oraz kolor złoty (szaty dostojników kościelnych, św. Piotra, tło postaci Chrystusa) – charakterystyczne dla El Greca
Problematyka i symbolika obrazu
1. Śmierć i oddzielenie duszy od ciała:
a) martwe ciało hrabiego przelewa się niemal przez ręce dostojników kościelnych
b) dusza hrabiego wędruje zaś do nieba, gdzie czekają na nią już inne postacie; dusza została przedstawiona jako nagie i uskrzydlone dziecko – symbol powtórnych narodzin i niewinności
2. Pogrzeb jako triumf śmierci:
a) pogrzeb jest symbolicznym pożegnaniem zmarłego, którego dusza opuszcza ciało i wędruje do nieba; twarze żałobników są więc skupione i poważne, a niektórzy z nich patrzą w niebo
b) powagę chwili podkreśla także dziecko na pierwszym planie (syn hrabiego), które ręką wskazuje ciało ojca i duchownych
3. Chrześcijańskie niebo
– nawiązanie do motywu deesis: Chrystus Pantokrator z Matką Boską i św. Janem Chrzcicielem – por. Bogurodzica, Sąd Ostateczny; ręce Maryi i Jana Chrzciciela wskazują na duszę wędrującą do nieba, jakby obie postacie prosiły Chrystusa o łaskę dla nowo przybywającej duszy
– lewa strona: postać św. Piotra z kluczami – symbolizuje Kościół, który jako jedyny otwiera drogę do zbawienia
– prawa strona: wszyscy święci
Tak więc na spotkanie duszy hrabiego wychodzi całe chrześcijańskie niebo.
Zobacz:
Obejrzyj dokładnie obraz Jana Matejki Kazanie Skargi i opisz postacie na nim występujące.