„Dedykowane przyszłym ekskawatorom” – jak rozumiesz słowa dedykacji umieszczonej przez Melchiora Wańkowicza we wstępie powieści „Ziele na kraterze”?
Wstęp
Aby zrozumieć dedykację otwierającą powieść Ziele na kraterze, trzeba spojrzeć do słownika. Ekskawator nie jest przecież słowem używanym na co dzień. Według słownika ekskawator to urządzenie służące do drążenia w ziemi, naukowe określenie koparki lub podobnego narzędzia. Co wspólnego ma ekskawator ze wspomnieniami o wojnie i rodzinie? Jak się okazuje, bardzo dużo. Bo Melchior Wańkowicz ekskawatorami nazwał wszystkich tych, którzy jak on podejmują trud wydobycia na światło dzienne tego, co już dawno zapomniane, zagrzebane w ziemi i przeszłości. Wańkowicz odkrywa wspomnienia – trudne, bolesne wspomnienia czasu wojny i radosne wspomnienia dzieciństwa córek, szczęśliwych lat rodziny pisarza.
Rozwinięcie
Wspominanie śmierci ukochanej córki, rozpaczy rodziców, strachu, jaki przyniosła ze sobą wojna, z pewnością nie jest łatwe. A jednak Wańkowiczowi udało się w swojej autobiograficznej powieści zawrzeć nie tylko smutne i tragiczne wydarzenia, ale również radość rodziców obserwujących dorastanie córek, ojcowską dumę i troskę – uczucia, które towarzyszyły Wańkowiczowi od chwili narodzin Krysi i Tili. Opowieść o przygodach i dorastaniu Krystyny nie jest naznaczona rozpaczą z powodu jej śmierci. Kiedy Wańkowicz opisuje szczęśliwe wydarzenia z dzieciństwa córki, nie daje odczuć czytelnikowi swojej rozpaczy z powodu śmierci Krysi. Dzięki temu czytelnik z ciekawością śledzi przygody córek pisarza, zapominając o tym, że młodość starszej Wańkowiczówny została tak nagle i brutalnie przerwana. Dziecięce przygody Tili i Krysi zostały opisane z perspektywy kochającego ojca – czuwającego nad bezpieczeństwem dziewczynek, ale i z rozbawieniem przyglądającego się ich coraz śmielszym poczynaniom. W domu Wańkowiczów panowała dosyć duża swoboda – przyzna to każdy czytelnik. Nie oznacza to jednak, że od dziewcząt nie wymagano wiele. Wręcz przeciwnie – państwo Wańkowiczowie zadbali o to, aby ich córki szybko usamodzielniły się i nauczyły odpowiedzialności. Dlatego dziewczynki miały wiele obowiązków – ojcu zależało na tym, aby wyrosły nie tylko na porządne i pracowite matki – gospodynie domowe, ale przede wszystkim, aby zdobyły gruntowne wykształcenie zgodne z ich uzdolnieniami i pragnieniami. Tili zawsze przejawiała talenty pisarskie i dlatego bardzo wcześnie spróbowała swoich sił jako literatka. Krystyna doskonałe czuła się na wsi, wśród zwierząt, dlatego wybrała studia przyrodnicze. Rodzice nie narzucali dziewczętom wyboru drogi życiowej, chcieli, aby wybrały taki zawód, który w przyszłości będzie dawał im satysfakcję. Ziele na kraterze to zbiór wspomnień ojca o ukochanych córkach – szczęśliwych, zabawnych, komicznych momentach ich życia oraz o tych chwilach, o których trudno mówić – sytuacjach nieprzyjemnych, upokarzających, bolesnych. Wańkowicz jak prawdziwy odkrywca, ekskawator, drąży swoje wspomnienia, wydobywa na światło dzienne sytuacje dawne, prawie zapomniane. Wszystkie sytuacje, nie tylko wybrane – po to, aby obraz przeszłości był jak najprawdziwszy. Dzięki tej żmudnej pracy odkrywcy tworzy bogatą, bardzo barwną opowieść o losach swojej rodziny.
Zakończenie
Wańkowicz tworząc swoją powieść, zapewne zdawał sobie sprawę z tego, że nie wszystkim przypadnie ona do gustu – ponieważ jest bardzo osobista, subiektywna. To, co oczywiste dla Melchiora Wańkowicza i jego najbliższych – rodziny, przyjaciół – nie musi być czytelne przecież dla innych czytelników. Dlatego na wstępie powieści umieścił te krótkie słowa: „Dedykowane przyszłym ekskawatorom”. Czyli: skierowane do tych, którzy wiedzą, na czym polega wartość wspomnień. Lub: przeznaczone dla tych, którzy wiedzą, a klucz do zrozumienia sensu życia tkwi w poznawaniu przeszłości, historii. Ziele na kraterze jest powieścią dla wybranych – wiedział o tym Melchior Wańkowicz i dlatego zadedykował ją przyszłym odkrywcom, poszukiwaczom, wszystkim tym, którzy rozumieją wartość wspomnień i potrafią słuchać barwnych opowieści o dawnych, trudnych czasach.
Jakie czasy wspomina Wańkowicz?
Akcja Ziela na kraterze trwa od 1919 do 1946 r. (ale czasem cofa się w czasie – autor wspomnieniami sięga do lat swojej młodości). Są to lata ważnych zdarzeń historycznych, które przeżywamy razem z członkami rodziny Wańkowiczów:
- wojna polsko-rosyjska (1919-1920),
- obydwie wojny światowe,
- powstanie warszawskie (z którym wiąże się najboleśniejsze wspomnienie – śmierć jednej z córek).
Skojarz termin!
Ze wspomnieniami o sobie i swojej rodzinie łączy się pojecie autobiografizm.
Auto + biografizm – skojarz osobę piszącą własną biografię, kogoś piszącego o sobie samym.
Utwory autobiograficzne przedstawiają:
- fakty z własnego życia,
- własne uczucia,
- własne dokonania,
- własne doświadczenia.
Gatunki najbardziej autobiograficzne:
dziennik i pamiętnik!
Zobacz: