Wojna w literaturze – na podstawie utworów poznanych w szkole.
Lata okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej były dla ludzi jak koszmarny sen, z którego nie mogli się obudzić. Nie śpiewały w nim ptaki, dzieci nie bawiły się wesoło, słychać było płacz rozpaczających nad utratą bliskich, dorosłych lub dzieci.
Ludzie chcieliby przespać ten czas i obudzić się po wszystkim. Właśnie to zagadnienie porusza Krzysztof Kamil Baczyński w wierszu Z głową na karabinie. Podmiot liryczny ma wielkie marzenia na przyszłość, wszystkie jednak okrutnie zaprzepaszcza wojna. Z tęsknotą wspomina on czasy dzieciństwa, lata niespełnionych marzeń i nadziei. Jego życie to ciągła walka ze świadomością śmierci. Omija go czas „wielkiej rzeźby” – czyli kształtowania swojego charakteru i osobowości, wie, że niedługo umrze. Lecz wojna nie dotyczy tylko jego, ale wszystkich ludzi żyjących w tym czasie. Poeta wyraża to w słowach: „A ja prześpię czas wielkiej rzeźby z głową ciężką na karabinie”.
Młodzi ludzie dorastający w czasie wojny patrzyli na śmierć – życie było dla nich straszne. Widzieli, jak giną bezbronni ludzie. Żyli w ciągłym strachu o własne życie, wojna odebrała im dzieciństwo. Ten problem porusza Baczyński w Elegii o chłopcu polskim. Tytułowy bohater wraz z innymi chciał walczyć o swoją ojczyznę. Wiersz jest najpiękniejszym monologiem matki do syna. Kończy się słowami: „czy to była kula synku, czy to serce pękło?”
Ludzie mogą zapomnieć o wielu powszednich smutkach i cierpieniach, ale wojna jest tym, co nadal pozostaje w ich pamięci. Na pewno wielu z nas zadaje sobie pytanie, dlaczego tak się dzieje, przecież wojna była okrutna… Aby żyć, należy zapomnieć… A jednak – takiego wydarzenia się nie zapomina.
W wierszu Deszcze Baczyński skłania do refleksji nad losem pokolenia wojennego. Deszcz to płacz po utracie najbliższych. Zaciera wszelkie pozostałości z pola bitew: „Deszcz jest jak litość wszystko zetrze i krew z bojowisk i człowieka i skamieniałe z trwóg powietrze”.
Najgorsze jednak było to, że hitlerowcy zabijali nie tylko dorosłych, ale też dzieci. Opisuje to Tadeusz Różewicz w wierszu Warkoczyk.
Młode pokolenie żyjące w czasie wojny było skazane na śmierć. Ludzie nie potrafili żyć normalnie, byli obciążeni wszystkimi wspomnieniami. Chcieliby wymazać z pamięci nieludzkie obrazy. Ale jak to zrobić? Wszędzie widzieli pustkę. Ludność umierała od kul lub po torturach w obozach koncentracyjnych.
Ludzie, którzy przeżyli wojnę i żyją teraz, na początku XXI wieku, z jednej strony próbują zapomnieć i nie myśleć o tym, a z drugiej wracają do tych tragicznych czasów, chcąc upamiętnić ofiary wojny i zarazem udowodnić jej bezsens. W telewizji słuchamy, jak opowiadają swoje historie ci, którym udało się uciec z obozów. Pokazują numery wytatuowane na ramionach lub rękach. Gdy mówią o tamtych czasach, płaczą. Nie mogą zapomnieć tych okropnych chwil. Co my możemy zrobić wobec ich cierpienia, jak możemy im pomóc? Jedną z możliwości ujmuje wiersz Tadeusza Różewicza Zostawcie nas, w którym podmiot liryczny żali się i prosi:
chciałabym niebyć,
chciałabym zasnąć
i zbudzić się po wojnie
– mówiła z zamkniętymi oczami.
zapomnijcie o nas,
nie pytajcie o naszą młodość
zostawcie nas.
Ludzie, w czasie wojny bohatersko bronili ojczyzny. Szczególną odwagą wykazali się żołnierze w bitwie na Westerplatte. Zaledwie 182 żołnierzy broniło tam Polski. Złożono broń dopiero wtedy, gdy zabrakło amunicji, wody i leków dla rannych. Bardzo wielu żołnierzy poległo. Wydarzenie to miało ogromne znaczenie dla całego narodu. Było dowodem na to, że nie siła liczebna i sprzęt decydują o wygranej, ale odwaga i wola walki. Żołnierze z Westerplatte stali się symbolem dla wszystkich Polaków, dali bowiem świadectwo, że potrafią dla Polski poświęcić nawet swoje życie. Z piosenką na ustach szli do walki, na śmierć. Mówi o tym fragment Pieśni o żołnierzach z Westerplatte Konstantego Ildefonsa Gałczyńskeigo:
I tak śpiewali – Ach, to nic,
że tak bolały rany,
bo jakże słodko teraz iść,
na te niebiańskie polany.
Następnym utworem, ukazującym odwagę polskich żołnierzy, jest wiersz Władysława Broniewskiego Żołnierz Polski Autor ukazuje kontrast obrazów poetyckich, w czasie gdy żołnierz wraca z niewoli niemieckiej. Pokazuje przeciwieństwo słonecznej, pięknej jesieni na tle ponurej i szarej wojny (pożary, ruiny, krew, ból, śmierć). Nawiązuje do klęski wrześniowej w 1939 roku.
Na miano bohatera zasługuje także Stefan Starzyński. Opisuje go Jan Lechoń w wierszu Pieśń o Stefanie Starzyńskim. Żołnierz ten, a zarazem prezydent we wrześniu 1939 roku uchodził za symboliczną postać obrony Warszawy. Nie pozostawił stolicy w najcięższych dla niej chwilach. Dowiódł odwagi cywilnej w swych niezapomnianych przemówieniach, widząc, że nie uniknie zemsty wroga. Był symbolem odwagi i wielkiego patriotyzmu.
Żołnierze Polscy zawsze byli gotowi do walki. Podnosił ich na duchu hymn Mazurek Dąbrowskiego: „Jeszcze Polska nie zginęła, póki my żyjemy…”. To najpiękniejsze słowa tej pieśni. Nawiązuje do nich wiersz Juliana Przybosia Póki my żyjemy. Jest to manifest poetycki. Żołnierze bardzo kochali swą ojczyznę i zawsze bez względu na wszystko, byli gotowi do walki. Dużą odwagą wykazali się w bitwie pod Monte Cassino w 1944 roku. Widział to i opisał w swoim reportażu Melchior Wańkowicz. Dwudziestego pierwszego marca ogłoszono, że Korpus Polski ma zdobyć wzgórze i klasztor Monte Cassino. Zastępca II Korpusu Zygmunt Szyszko-Bohusz tak napisał o Wańkowiczu: „Potrafił wejść w głąb serc i dusz walczących ludzi, rozumiał ich, przeżył razem z nimi napięcie pierwszych chwil ataku, gorycz kryzysów, triumf zwycięskiego zakończenia boju”.
Nie tylko dorośli szli do walki, ale też młodzież. Opisuje to Aleksander Kamiński w utworze Kamienie na szaniec. Alek, Rudy i Zośka założyli związek „Buki”. Później zaś przyłączyli się do akcji sabotażowej „Wawer”. Dowódcą był Zośka. Prowadził akcję Małego Sabotażu (napisy na murach, zrywanie flag niemieckich, gazowanie pomieszczeń itd.). Jako pierwszy zginął po ciężkich torturach w obozie – Rudy. Później w akcji pod Arsenałem zginął Alek. Rudy umarł, wypowiadając słowa wiersza Juliusza Słowackiego Testament mój:
Lecz zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei,
I przed narodem niosą oświaty kaganiec;
A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie przez Boga rzucone na szaniec!…
Ludzie, młodzi, starzy, którzy umarli podczas wojny są bohaterami. Umierali po to, aby inni mogli żyć. Uważam, że są godni zachwytu i podziwu. Nie wiem, czy ktoś z nas poświęciłby swoje życie dla ratowania innego życia i dla ojczyzny. Chyba raczej nie.
Komentarz
Na szczęście (oby tak zostało) – wojnę znamy z filmów, lektur i opowiadań pradziadków. Ale wszyscy mamy wypracowany obraz czasów wojennych, szczególnie jeśli chodzi o II wojnę światową.
Wypracowanie jest bogate w materiał literacki – w przykłady z poezji i prozy, opatrzone komentarzem. To duży plus i… nic dziwnego, bo o wojnie napisano naprawdę sporo utworów. Uczniowie wpadają więc w konsternację, kiedy przychodzi wybrać im lekturę.
Aby uprościć sobie wybór:
- stwórz (na własny użytek) listę lektur pasujących do tego tematu; najlepiej według skrótu: autor – tytuł – główni bohaterowie, tytuły mogą pochodzić spoza zbioru szkolnych lektur, opracowywanych w gimnazjum (zawsze można pochwalić się oczytaniem);
- dorzuć ze dwa filmy, ale sprawdź przedtem, na ile temat na to pozwala. Jeśli masz ochotę tylko na lektury – można o filmie jedynie wspomnieć, bez rozpisywania się;
- przemyśl każdy tytuł: Co możesz o nim powiedzieć? Co wnosi nowego do Twojej świadomości? Jakie wywarł na Tobie wrażenie?
- wybierz te pozycje, o których możesz powiedzieć najwięcej, które czujesz najsilniej;
- ustal plan pracy – najlepiej nie według tytułów lektur, ale zagadnień, na przykład:
- młodzież w czasie wojny
- przykłady bohaterskich walk
- codzienność wojenna
- poeci wobec wojny
- wreszcie – realizuj swój plan, ukaż zagadnienie na podstawie przeczytanych lektur, opisz, jak to widzisz, pamiętaj, że zbyt dużo emocji psuje pracę; o rzeczach wielkich warto mówić z dystansem i cicho.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/bez-kategorii/c337-angielski/topika-domu-i-rodziny-w-literaturze