Pozytywizm polski trwał między rokiem 1864 a 1890.
- Rok 1864 – to data ostatecznego zakończenia i upadku powstania styczniowego. Jest to także data uwłaszczenia chłopów na terenie zaboru rosyjskiego. Oba wydarzenia pociągnęły za sobą narodziny zupełny innej epoki.
- Po pierwsze klęska kolejnego zrywu niepodległościowego wywołała zniechęcenie wobec romantycznych metod walki, sprowokowała młode pokolenie do poszukiwań nowych, innych sposobów protestu przeciw zaborcom.
- Po drugie na społeczeństwo spadły represje po powstaniu, powstał nowy kształt gospodarki po uwłaszczeniu chłopów. Szlachta ziemiańska coraz częściej poszukiwała zarobku, wykorzystywała swoje wykształcenie i tak rodziła się w społeczeństwie nowa warstwa – inteligencja.
- Rok 1890 – przyjmuje się z kolei umownie za początek następnej epoki – Młodej Polski. Wówczas właśnie na arenę pisarską wchodzi młode pokolenie twórców, debiutują poeci młodopolscy (Tetmajer, Kasprowicz, Staff), nowy, modernistyczny prąd ogarnia Polskę. Wprawdzie nie oznacza to zupełnego zaniku pozytywizmu – powstają jeszcze ważne dzieła w duchu tej epoki, trwa równolegle prąd pozytywizmu i modernizmu, lecz ten młody – stanie się silniejszy i pierwszoplanowy.
Przedział ponad 20 lat pozytywizmu nie jest jednolity.
Można podzielić go na następujące fazy:
- Faza „przedpowstaniowa” – obejmuje działalność prekursorów nowej epoki i nowego sposobu myślenia, działających jeszcze przed powstaniem styczniowym.
- Po powstaniu (1864) do połowy lat 70. W tym czasie trwa faza literatury tendencyjnej – można powiedzieć „wstępna fala” pozytywizmu, krystalizacja programu i popularyzacja naczelnych haseł. Nic więc dziwnego, że pożyteczną formą okazała się powieść tendencyjna (udowadniająca założoną przez autora tezę).
- II połowa lat 70. XIX w. To „półwiecze” nazywane jest złotym okresem nowelistyki polskiej. Wówczas powstały najsłynniejsze nowele i ten gatunek zdominował literaturę.
- Lata 80. to z kolei rozwój pełnej powieści realistycznej, faza dojrzałego realizmu, szczytowa faza epoki. Wówczas ujrzały światło dzienne: Lalka Bolesława Prusa (1889) i Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej (1888).
- Lata 90. Schyłek epoki.
Rok 1890 uznaliśmy za początek modernizmu – debiuty młodopolskich poetów przypieczętowały zmianę ideologii.
Zobacz: