Krzysztof Kamil Baczyński
Sur le pont d’Avignion
Ten wiersz jest żyłką słoneczną na ścianie
jak fotografia wszystkich wiosen.
Kantyczki deszczu wam przyniosę –
wyblakłe nutki w nieba dzwon
jak wody wiatrem oddychanie.
Tańczą panowie niewidzialni
„na moście w Awinion”.
Zielone, staroświeckie granie
jak anemiczne pączki ciszy.
Odetchnij drzewem, to usłyszysz
jak promień – naprężony ton,
jak na najcieńszej wiatru gamie
tańczą liściaste suknie panien
„na moście w Awinion”.
W drzewach, w zielonych okien ramie
przez widma miast – srebrzysty gotyk.
Wirują ptaki płowozłote
jak lutnie, co uciekły z rąk.
W lasach zielonych – białe łanie
uchodzą w coraz cichszy taniec.
Tańczą panowie, tańczą panie
„na moście w Awinion”.
(szpital, kwiecień 1941)
Tytuł
Pierwsze słowa popularnej piosenki francuskiej: „Na moście w Awinionie usłyszałem śpiewającą dziewczynę”.
Budowa utworu
Stychiczna – nie znajdziecie w nim zwrotek, ale można podzielić go na trzy części – oddzielone powtarzanym trzykrotnie, nie do końca dokładnym refrenem: „tańczą (…) «na moście w Awinion»”. Motywowi tańca podporządkowana jest warstwa brzmieniowa, w miarę regularny układ akcentów (rytm poezji zgrywa się z rytmem muzycznym), rymy (ale niedokładne!).
Czas i miejsce
Ponoć Baczyński, leżąc w szpitalu, widział na ścianie obrazek przedstawiający most w Awinionie.
Podmiot liryczny
Wiersz reprezentuje typ tzw. liryki sytuacyjnej – poeta buduje pewną sytuację, obraz, scenę. Jej charakter, zawarte w niej uczucia, symbol i nastrój oddają przeżycia wewnętrzne twórcy. Podmiot liryczny ujawnia się w bezpośrednich, pierwszoosobowych wypowiedziach.
Adresat
Wypowiedzi podmiotu to jednocześnie zwroty do bezimiennego adresata:
- „Kantyczki deszczu wam przyniosę…” (adresat zbiorowy),
- Odetchnij drzewem, to usłyszysz…” (adresat jednostkowy).
Temat utworu
Niełatwo go odczytać bez wiedzy o historii powstania wiersza. Na zwykłej szpitalnej ścianie wyróżnia się coś przedziwnego: „żyłka słoneczna”, obrazek, może fotografia, którą poeta opisuje niezwykłym językiem. Niezwykłość w zwykłości to kontrast pomiędzy snem, wyobraźnią, światem poezji a jawą, życiem szpitalnym. Wszystko, co widać na obrazku, jest przeciwieństwem szarej i ponurej rzeczywistości. Namalujmy ten obrazek:
Most w Awinionie – na nim tańczące postacie: panie i panowie. Suknie pań – liściaste, czyli: szeleszczące, jak liście na wietrze (pewnie długie), a może w zielonym kolorze pasującym do zieleni miasta i ramek. Panowie – niewidzialni, tańczą lekko i zwiewnie jak duchy, mary. W tle widać trochę architektury (gotyk), trochę zieleni – może park, w którym zwierzęta – wyjątkowo wrażliwe na bodźce słuchowe – też słyszą taneczną muzykę. Ptaki: zaczarowane, magiczne, baśniowe wirują pod niebem.
Obraz rzeczywistości
Poeta nic o nim nie pisze wprost. Jest inny od obrazu, który maluje słowami. Obrazek wdziera się w wyblakłą rzeczywistość jak ciepły, łagodny promyk wiosny. Wdziera się kolorami, dźwiękami, oddechem wiatru, szumem wody i szeleszczących sukien.
Zauważ! Poeta wcale nic nie pisze o wojnie, odgłosach karabinów, zabitych i rannych! Przedstawia nierzeczywisty świat, w który przenosi się, bo jest mu źle.
Środki stylistyczne
W warstwie dźwiękowej:
- Dzwiękonaśladownictwo: nagromadzenie głosek „szeleszczących”: cz, sz, s, ż oraz „wyciszających”: n, m.
- Słowa związane z muzyką: kantyczki, nutki, ton, lutnie, gama.
- Powtórzenia (tzw. paralelizmy – podobnie zbudowane sformułowania). Są to jednocześnie anafory (wersy rozpoczynają się od tych samych wyrazów ). Niektóre z nich pełnią rolę porównań („ jak anemiczne pączki ciszy”, „jak wody wiatrem oddychanie”).
W warstwie wizualnej:
- Nagromadzenie epitetów określających barwy: zielone, płowozłote, srebrzysty, białe (łanie).
- Metafory (przenośnie) – kształtują senny obraz, wyrażają ruch:
- „wody wiatrem oddychanie”– przywołuje wrażenie lekkości
- „anemiczne pączki ciszy”– połączenie wizualności (delikatne pączki kwiatów) z brzmieniem ciszy.
Funkcje środków poetyckich w wierszu Baczyńskiego:
- uwypuklają brzmienie utworu,
- budują wrażenie swobodnego, zwiewnego ruchu,
- wyrażają nieskrępowaną grę wyobraźni poety,
- świadczą o ogromnej pracy autora nad warsztatem artystycznym.
Mają ścisły związek z budową utworu, która oddaje dźwięk i taniec! Wizja, jaką buduje Baczyński, opiera się na kojarzeniu z sobą barwy, dźwięku i ruchu (jest to tzw. technika skojarzeń). Ma to na celu stworzenie nastroju i wywołanie odpowiednich wrażeń u czytelnika.
Zobacz:
Wymień motywy tematyczne najczęściej podejmowane przez Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.