List do ludożerców
Kochani ludożercy
nie patrzcie wilkiem
na człowieka
który pyta o wolne miejsce
w przedziale kolejowym
zrozumcie
inni ludzie też mają
dwie nogi i siedzenie
Kochani ludożercy
poczekajcie chwilę
nie depczcie słabszych
nie zgrzytajcie zębami
zrozumcie
ludzi jest dużo będzie jeszcze
więcej więc posuńcie się trochę
ustąpcie
Kochani ludożercy
nie wykupujcie wszystkich
świec sznurowadeł i makaronu
Nie mówcie odwróceni tyłem:
ja mnie mój moje
mój żołądek mój włos
mój odcisk moje spodnie
moja żona moje dzieci
moje zdanie
Kochani ludożercy
nie zjadajmy się Dobrze
bo nie zmartwychwstaniemy
Naprawdę
Rodzaj liryki
Liryka inwokacyjna, liryka apelu, a konkretnie list poetycki.
Tytuł wiersza
Sugeruje jego treść i formę. Ta forma to list. Słowo: „ludożercy” ma wydźwięk nieco ironiczny i określa adresata wiersza.
Czas powstania utworu, kontekst literacki
Nie jest istotny, wiersz ma charakter uniwersalny. Mógłby powstać w każdej epoce, gdyby nie pewne realia, sugerujące jego w miarę współczesny rodowód (przedział kolejowy, makaron, sznurowadła).
Część realiów nawiązuje też do rzeczywistości PRL-u, skoro można wykupić wszystkie świece i sznurowadła, to widocznie ich brakuje, jest kryzys gospodarczy…
Postać mówiąca w wierszu
To ktoś, kto apeluje do ludożerców. Nie ujawnia się prawie, dopiero w ostatniej strofie w pierwszej osobie liczby mnogiej („nie zjadajmy się, nie zmartwychwstaniemy”), jakby mówiący w wierszu był jednym z potencjalnych ludożerców, ale dystansował się do ich postawy.
„Ty” liryczne
Pewna zbiorowość: ludożercy, sugeruje się więc, że jest ich wielu. Kim oni są? To zapewne ludzie porażający i zabijający na raty innych swą nieuprzejmością i brakiem wrażliwości („nie patrzcie wilkiem na człowieka”), egoiści ( „Nie mówcie odwróceni tyłem / ja mnie mój moje”), konsumpcyjnie nastawieni („nie wykupujcie wszystkich / świec sznurowadeł”).
Nastrój wiersza
Widoczna w nim ironiczna nutka, tytuł brzmi groŹnie, ale sam wiersz wyjaśnia, że wcale nie chodzi o zjadanie ludzi w sensie dosłownym, lecz o powtarzalne, codzienne czynności, codzienną agresję, która „zjada” innych ludzi.
Symbole w wierszu
Brak. List napisany bardzo prostym językiem. Wielką rolę gra w nim właśnie dosłowność, przytoczone są codzienne sytuacje.
Przesłanie wiersza
Można je różnie odczytać w zależności od tego, jak postawi się znaki interpunkcyjne. Generalnie jednak jest to apel o rezygnację z egoistycznej, konsumpcyjnej postawy, o „ustąpienie” miejsca innym, zrozumienie innych, nieniszczenie słabszych. Wiersz odwołuje się do pojęć abstrakcyjnych („nie zmartwychwstaniemy”), ale generalnie przywołane w nim wybory moralne i sytuacje dotyczą naszej codzienności.
Wiersz sugeruje, że to, jak zachowujemy się w codziennych sytuacjach, świadczy o sprawach najważniejszych, może nawet zabijać.
Budowa wiersza
- Sześć nieregularnych strof (o różnej długości wersów).
- Zdaniowa kompozycja strof.
- Wiersz wolny (nie ma narzuconego rytmu, rymów, stałych zestrojów akcentowych).
- Wiersz biały (bezrymowy).
Rymy
Brak – wiersz biały
Zapis wiersza
Zwraca uwagę brak znaków przestankowych. Można w zależności od tego, jak wpiszemy te znaki, różnie interpretować wiersz. Poeta pozostawia czytelnikowi możliwość różnych interpretacji i nie staje się nachalnym moralizatorem.
- Kochani ludożercy! Nie zjadajmy się! Dobrze? Bo nie zmartwychwstaniemy… Naprawdę.
Albo - Kochani! Ludożercy! Nie zjadajmy się… Dobrze? Bo… nie zmartwychwstaniemy naprawdę.
Środki poetyckie
Wiersz o bardzo oszczędnych środkach poetyckich. Brak tu rozbudowanej metaforyki, epitetów, brak też znaków interpunkcyjnych. Tekst cechuje prostota, zbliżenie do zwykłej mowy. Jednocześnie gra się z naszymi przyzwyczajeniami językowymi, nawiązuje do stałych związków frazeologicznych, tu nabierających nowych (czy raczej pierwotnych) znaczeń.
Związki frazeologiczne, które przytacza się także w nieco innym znaczeniu – nawiązuje się do ich znaczenia pierwotnego, np. sformułowania:
„Nie patrzcie wilkiem na człowieka”,
„nie zjadajmy się”.
W odniesieniu do ludożerców mogą zostać zrozumiane inaczej, bardziej dosłownie, a również – metaforycznie, „nie patrzcie wilkiem” – znaczy zarówno nie patrzcie nieżyczliwie, jak i nie patrzcie na człowieka jak na potencjalny łup, pożywienie…
Ironia – List do ludożerców jest pełen dystansu, powinien być przerażający, co sugeruje tytuł, ale wyczuwa się w nim raczej nutkę drwiny i dystansu, patos („nie zmartwychwtsaniemy) zderza się z prozaicznymi prośbami „nie wykupujcie wszystkich świec sznurowadeł”). Słowo: „ludożerca” też jest pełne dystansu. Być może oznacza ludzi silnych, pazernych, depczących innych, a przez to niejako zjadających ich na każdym kroku.
- Apostrofa – „kochani ludożercy”
- Oksymoron – „kochani ludożercy” (określenie zaprzecza wyrazowi określanemu, ludożercy nie mogą być przecież kochani…)
Oksymoron – środek stylistyczny, rodzaj epitetu wyrażający właściwości sprzeczne z określanym rzeczownikiem, np. gorący lód.
- Powtórzenia – „ja mnie mój moje” – zaprzeczanie im ma zanegować egocentryczną postawę („Nie mówcie (…) ja mnie mój moje/mój żołądek, mój włos)
Odpowiedz na pytania
Jakie refleksje budzi w Tobie List do ludożerców? Jak rozumiesz tytuł? Wyjaśnij, czy jego sformułowanie ułatwia odbiór i zrozumienie utworu.
Tytuł rozumiem jako list czy raczej apel do ludzi konsumpcyjnie i agresywnie nastawionych do świata, krzywdzących przez swą postawę innych. Rozumiem go więc, po lekturze całego wiersza, metaforycznie.
Sformułowanie tytułu niekoniecznie ułatwia odbiór i zrozumienie całego utworu. Może sugerować, że list skierowany jest do egzotycznych plemion, np. afrykańskich, u których spotyka się jeszcze kanibalizm. Tymczasem utwór osadzony jest w naszej codzienności i skierowany do ludzi cywilizowanych, być może także naszych rodaków.
Tytuł ma raczej wydŹwięk ironiczny i metaforyczny, a nie naprowadzający. Naprowadza jedynie na formę – apelu.
Do kogo skierowana jest wypowiedź podmiotu lirycznego, przed czym przestrzega? Zwróć uwagę na ostatnią strofę wiersza. Jaki widzisz związek między podmiotem lirycznym a adresatami wypowiedzi. Określ stosunek podmiotu do „ludożerców”.
Wypowiedź skierowana jest do „ludożerców” współczesnych, ludzi cywilizowanych, jeżdżących np. pociągami i niezwracających uwagi na potrzeby innych. To ludzie niewrażliwi. Wypowiedź przestrzega właśnie przed brakiem wrażliwości, egoizmem, konsumpcyjną i agresywną lub obojętną wobec innych postawą.
Ostatnia strofa sugeruje, że związek między podmiotem lirycznym a adresatami jest bliski, skoro mówiący w wierszu wypowiada się w pierwszej osobie liczby mnogiej, jakby i jemu groziło stanie się ludożercą. Stosunek podmiotu lirycznego do ludożerców można określić jako wyrozumiały, serdeczny, pełen troski (mówiącemu w wierszu zależy na ich zmartwychwstaniu, zwraca się do nich: „kochani”). Jest chwilami wyrozumiały, nie dla ich czynów, lecz dla nich samych, chwilami podmiot zwraca się do nich jak do dzieci, jakby prosił o małą przysługę czy obietnicę poprawy („dobrze” – w domyśle ze znakiem zapytania).
Co sądzisz o przedstawionych „przejawach ludożerstwa”? Jaki zauważasz związek Listu do ludożerców z Biblią?
Przedstawione „przejawy ludożerstwa” dotyczą życia codziennego i są wyrazem nieżyczliwości: to patrzenie wilkiem na człowieka, nieustępowanie miejsca, deptanie (czyli także metaforycznie wykorzystywanie) słabszych, zgrzytanie zębami, a więc złość i niezrozumienie dla innych.
List do ludożerców może przypominać nieco listy apostolskie, które uczniowie Chrystusa pisali do wiernych rozsianych po całym świecie. Upominali w nich i wskazywali właściwą drogę, ale też utożsamiali się ze współwyznawcami i byli dla nich serdeczni.
Głębszy związek jest taki, że List do ludożerców, podobnie jak Biblia propaguje postawę ewangeliczną, czyli nastawioną pozytywnie do ludzi, pełną miłości, nie egoizmu, niekonsumpcyjną.
W wierszu Różewicza występuje też frazeologia biblijna, motyw wilka i zgrzytania zębami (zgrzytają potępieni) to właśnie obrazowanie biblijne i język Biblii.
Wreszcie z niej zaczerpnięty jest motyw zmartwychwstania jako nagrody za dobre postępowanie.
Zobacz:
Jakie refleksje wzbudza w Tobie List do ludożerców Tadeusza Różewicza?
Walka poetów o humanitarne odruchy i wartości na przykładzie Listu do ludożerców Tadeusza Różewicza.
Zaprezentuj wiersze Tadeusza Różewicza, które wydają ci się szczególnie cenne