Analiza słowotwórcza wyrazów
Co to jest analiza słowotwórcza
Zadaniem analizy jest wykazanie, od jakiego słowa i za pomocą jakiego elementu łączącego został utworzony wyraz, który analizujemy.
Aby jej dokonać musimy porównać ze sobą wyrazy pokrewne, ustalić kolejność ich powstawania i wyodrębnić cząstki wspólne,
- podstawy słowotwórcze,
- formanty,
- rdzenie.
Co to jest formacja słowotwórcza?
Formacją słowotwórczą jest każdy wyraz, w którym możemy za pomocą analizy wyodrębnić części składowe – podstawę słowotwórczą i formant.
Od czego zacząć analizę?
- Najpierw należy stwierdzić, czy wyraz jest formacją słowotwórczą, to znaczy czy składa się z podstawy słowotwórczej i formantu.
- Następnie należy określić, od jakiego wyrazu podstawowego pochodzi analizowany wyraz.
- Wyraz podstawowy dzielimy na temat i końcówkę.
- Kolejny krok, to wyodrębnienie wspólnej części dla wyrazu podstawowego i pochodnego, czyli podstawy słowotwórczej (może ich być kilku, w zależności od tego, ile mamy wyrazów podstawowych w danej formacji).
- Końcowy etap to odnalezienie formantów.rybak – „ten, kto łowi ryby”
znaczenie słowotwórczeryba – wyraz podstawowy, ryb -a
temat końcówkarybak – wyraz pochodny, ryb -ak
podstawa słowotwórcza formant (przyrostek)
Przykład:
namalowanie
- Wyraz został utworzony od czasownika namalować, a więc jest formacją słowotwórczą.
Z kolei słowo namalować powstało od czasownika malować przez dodanie do niego przedrostka na-.
- Czasownik malować jest podstawą słowotwórczą wyrazu namalować, a wyraz namalować – wyrazem podstawowym w stosunku do rzeczownika namalowanie.
- Kolejność powstawania słowa namalowanie wygląda następująco:malować → namalować → namalowanie
- Teraz określamy formant:namalowanie = namalow + -anie przyrostek.
Zapamiętaj!
- Przedrostki i przyrostki dodajemy nie do rdzenia wyrazu, ale do podstawy słowotwórczej.
- Zdarza się, że podstawa słowotwórcza jest taka sama jak rdzeń. Np. rzeczownik piesek powstał przez dodanie do rdzenia pies (który jednocześnie jest podstawą słowotwórczą) formantu -ek.
- Ale dla rzeczownika pieseczek (urobionego od piesek) podstawą jest piesecz (rdzeniem jest nadal pies, który powtarza się we wszystkich wyrazach rodziny: psi, pieskie, psiarnia).
Uważaj przy analizie takich słów, jak np. nadmorski, przybrzeżny, poddasze, przydrożny. Powstały one od wyrażeń przyimkowych nad morzem, przy brzegu, pod dachem, przy drodze!
- Ich podstawa słowotwórcza wygląda następująco:
- nad + mor + (formant) -ski,
- przy + brzeż + (formant) -ski,
- pod + da + (formant) -sze,
- przy + droż + (formant) -ny.
Zobacz: