Na ich obecność w języku wpływa kilka powodów:

  • kontakty kulturalne, gospodarcze czy polityczne (np. wojny) pomiędzy narodami, które mówią odmiennymi językami,
  • niedostateczny rozwój struktur danego języka (np. przez długi czas łacina była językiem nauki),
  • istnienie rzeczy, które nie mają nazwy w innym języku (np. grill, igloo, ananas),
  • przeświadczenie, że obce słowo jest bardziej odpowiednie niż rodzime; często łączy się z modą językową.

 

Związki kulturalne i polityczne Polski z innymi krajami pozwalają wyjaśnić, jak przenikały wyrazy obce do naszego języka.

Zapożyczenia łączyły się ściśle ze zjawiskami kultury i polityki:

  • Do XVIII w. przenikają elementy łacińskie (to uniwersalny język nauki!).
    Przykłady: wino, kościół, anioł, atrament, dialog, burak, cebula, lawenda, pergamin, tablica.
  • Silnie wpływają języki sąsiadów:
    • dialekty starogermańskie (IX-X w.).
      Przykłady: kocioł (gockie „katils”), lek, lekarz (od „lekeis”), pieniądz („pfennig”), ksiądz, chleb, miecz, szkło
    • język niemiecki (XII-XVI w., później w okresie zaborów); przykłady: np. słownictwo dotyczące organizacji miast – cech, rynek, ratusz, wójt, gmina; także rycerz, sołtys, hołd, druk, prasa
    • język czeski (X-XVI w.); przykłady: tabor, zwolennik, Wacław, hańba, serce (wpływy fonetyczne; por. ganić, osierdzie)
    • języki ruskie (XIV – XVIII w., później rosyjski w czasie zaborów i w latach powojennych); przykłady: czeremcha, czereśnia, jar, serdak, rubież, hołota, morda; w XX w. kułak, wiodący, dacza, aparatczyk.
  • Prowadzone wojny czy sprawy sukcesji polskiego tronu miały wpływ także na polszczyznę:
    • język węgierski (panowanie Andegawenów, potem Stefana Batorego – XIV-XVI w.); przykłady: giermek, kontusz, orszak, szyszak
    • język włoski (wpływ królowej Bony – XV-XVI w.); przykłady: czekolada, tort, kalafior, szpada, miniatura, porcelana, ­bandyta
    • języki turecko-tatarskie (liczne wojny, nasilenie kontaktów handlowych; XV-XVII w.); przykłady: bazar, dywan, kabaczek, bukłak, kefir, kajdany, tapczan.
  • Po łacinie językiem kultury stał się francuski (wpływ od XVI do XIX w.); przykłady: fryzjer, dama, gorset, szarża, batalion, awangarda, artyleria, awans, felieton, biżuteria.
  • Współczesność
    Od XIX w. zaczęły się wpływy angielskiego, który współcześnie najsilniej oddziałuje na polszczyznę. Do słów spotykanych już wcześniej w tekstach – np. befsztyk, bokser, jacht, dżentelmen, tunel – doszły dziesiątki nowych: pub, market, pager, fast food, business lunch, grill, billboard, happy end, lobby, tonik, relaks, serial, weekend. Nie wszystkie z nich są potrzebne, a już z pewnością błędem jest ich nadużywanie.

 

Typy zapożyczeń

  • Podział ze względu na sposób, w jaki przenikały do języka:
    • bezpośrednie – przejmowane wprost z jakiegoś języka obcego,
    • pośrednie – przechodzące jeszcze przez inny język. Na przykład z języka arabskiego przez francuski przeszły do polszczyzny słowa gazela, szyfr, terminologię religijną przejęliśmy z łaciny za pośrednictwem czeskiego czy (rzadziej) niemieckiego: anioł, ołtarz, kościół (porównaj: łac. castellum: zapożyczenie bezpośrednie dało polskie „kasztel”, zapożyczenie pośrednie [przez czeski] dało „kościół”).
  • Klasyfikacja ze względu na kształt
    • Zapożyczenia właściwe – wyrazy przeniesione z obcego języka bez większych zmian: keczup, hol, skansen, torreador. Spolszczeniu ulega zazwyczaj forma dźwiękowa, rzadziej graficzna.
    • Zapożyczenia sztuczne – wyrazy utworzone w jakimś języku z obcych cząstek. Na przykład współcześnie powstają słowa budowane z elementów łacińskich i greckich: telewizja, kserokopia, noktowizor, hydroterapia.
  • Hybrydy – wyrazy składające się z elementu rodzimego i obcego (często po prostu częściowo przetłumaczone): bawełna, pióropusz (por. niem. Baumwolle i Federbusch), minispódniczka, telewidz.
  • Kalki językowe – określenia rodzime, ale będące dokładnymi odwzorowaniami elementów obcych, np. tłumaczeniami związków frazeologicznych, przeniesieniem budowy lub znaczenia słów. Przykłady: tu leży pies pogrzebany, światopogląd (z niemieckiego), drapacz chmur, goryl – w znaczeniu ochroniarza (zapożyczone z angielskiego).

Zobacz:

Zapożyczenia. Podstawowe informacje.

https://aleklasa.pl/matura/c331-nauka-o-jezyku-pytania-i-odpowiedzi/zapozyczenia-typy-zapozyczen-w-jezyku-polskim

Zapożyczenia w języku polskim