Kiedy razem, a kiedy osobno?
Pisownia partykuły: -że, -li
- Partykuły -że, -li pisz zawsze razem
– Idźże w końcu do domu.
– Zróbże sobie chwilę przerwy.
Pisownia partykuł: no, czy, niechaj, niech, oby
- Partykuły no, czy, niechaj, niech, oby piszemy oddzielnie:
– Podejdź no tutaj!
– Niech nikt się nie skarży!
Pisownia partykuły -by
- Partykułę -by piszemy zawsze łącznie z:
- osobowymi formami czasowników – zrobiłbym, poszłoby, malowałaby;
- ze spójnikami gdy, że, a – gdyby, żeby, aby;
- z wyrazem porównawczym – jakby, niby;
- innymi partykułami – niechby
- Partykułę -by piszemy zawsze osobno z:
- nieosobowymi formami czasowników – uszyto by, robić by
- czasownikami modalnymi (warto, można, trzeba) pełniącymi funkcję czasownika – trzeba by, można by, warto by.
- nieosobowymi formami czasowników – uszyto by, robić by
Pisownia wyrazów z partykułą nie
Partykułę nie piszemy łącznie zawsze z:
- rzeczownikami
nieszczęście, nieporządek, nieśmiałość, nieostrożność
Uwaga! Wyrazy zakończone na -anie, -enie, -cie są także rzeczownikami, chociaż odczasownikowymi, dlatego partykułę nie piszemy z nimi łącznie – niepalenie, nieściąganie, niemycie.
- przymiotnikami w stopniu równym
– niemiły, niegłupi, niedrogi, niegrzeczny
- przysłówkami odprzymiotnikowymi w stopniu równym
– niemiło, nielekko, nieładnie, niedobrze, nieprzekonująco.
- imiesłowami przymiotnikowymi czynnymi i biernymi zakończonymi na -ący, -ny, -ony, -ty
– nieumiejący, nierosnący, niedomyty, nieodgadniony, nieugięty
Uwaga!
Możesz napisać nie oddzielnie z rzeczownikiem, przymiotnikiem i imiesłowem przymiotnikowym, gdy napotkasz wyraźne przeciwstawienia treści w zdaniu:
- To nie przyjaciel, ale wróg.
- Mieliśmy nie łatwy, ale trudny egzamin.
- Talerz był nie umyty, ale brudny.
Partykułę nie piszemy rozdzielnie z:
- czasownikami w formie osobowej
– nie potrafię, nie byłem, nie pojadę;
- formami nieosobowymi czasownika zakończonymi na -no, -to
– nie umyto, nie zrobiono, nie pojechano, nie zbito;
- przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym
– nie milszy, nie najmilszy, nie większy, nie głupszy, nie największy, nie najgłupszy, nie najlepszy;
- bezokolicznikami
– nie dostawać, nie śpiewać;
- przysłówkami odprzymiotnikowymi w stopniu wyższym i najwyższym
– nie milej, nie najmilej, nie gorzej, nie najładniej;
- przysłówkami niepochodzącymi od przymiotników
– nie bardzo, nie całkiem, nie teraz;
- imiesłowami przysłówkowymi współczesnymi i uprzednimi (-ąc, -łszy, -wszy)
– nie robiąc, nie śpiewając, nie dojechawszy, nie zjadłszy, nie zrozumiawszy;
- liczebnikami
– nie drugi, nie piętnasty, nie pół, nie półtora;
- wyrażeniami przyimkowymi
– nie za granicą, nie nad morzem, nie przy drodze;
- zaimkami
– nie taka, nie ja, nie wy, nie tamten, nie każdy, nie wszędzie;
- partykułami: byle, lada
– nie byle jaki, nie byle gdzie, me lada gratka, nie lada okazja;
- z wyrazami występującymi w znaczeniu czasownikowym lub w funkcji orzecznika:
– nie szkoda, nie warto, nie wolno, nie trzeba, nie żal, nie sposób, nie należy;
- z wyraźnymi przeciwstawieniami
– Nie bohater, lecz tchórz;
– Nie szczęście, ale wyjątkowy pech.
– Nie ładny, ale brzydki;
– Piję nie mleko, ale herbatę.
– Nie dziś, ale jutro;
– Nie tutaj, ale tam.
– Nie czytający, ale oglądający
– Nie wiszące ani nie leżące przedmioty
Zapamiętaj wyjątki!
- niejeden (w znaczeniu „wielu”) – Niejeden uczeń nie przygotował się do lekcji.
- nieswój (w znaczeniu „niezdrów”) – Tomek jest jakiś nieswój, chyba ma gorączkę.
- niewiele, niewielu – Niewiele materiału zostało nam do przerobienia.
- nieco, niecoś – Nieco narozrabiałem w autokarze.
- niejaki – Niejaki Arkadiusz K. jest poszukiwany za napad.
- niektórzy – Niektórzy lubią poezję.
- niekiedy – Niekiedy mam ochotę na odrobinie szaleństwa.
- niegdyś – Niegdyś nie było takich huraganów.
czasowniki:
- niedowidzieć ( = słabo widzieć) – Wnusiu, przeczytaj mi sms, bo niedowidzę;
- niedomagać (= chorować) – Moja babcia od dwóch miesięcy niedomaga;
- niedosłyszeć (= słabo słyszeć) – Czy możesz powtórzyć, bo niedosłyszałam;
- nienawidzić, – Nienawidzę uczyć się zasad ortografii.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/gimnazjum/gramatyka/c186-ortografia/podstawowe-zasady-polskiej-ortografii-2
https://aleklasa.pl/gimnazjum/gramatyka/c186-ortografia/jak-pisac-bym-bys-by-bysmy-byscie-razem-czy-oddzielnie-2