Ile słów jest w języku polskim? Tysiące. Aby choć trochę nad nimi zapanować, trzeba je było jakoś posegregować. Te zbiory zostały nazwane częściami mowy.
Zadanie 1.
Wypisz z podanych zwrotów czasowniki:
pisał jak kura pazurem
zrobił z igły widły
trząsł się ze strachu
zeszła z obłoków na ziemię
Z tym zadaniem nie będziesz więc miał najmniejszego problemu. Wystarczy zadać pytanie: co robi?, co się z nim dzieje? Czasowniki to: pisał, zrobił, trząsł się, zeszła.
Zapamiętaj!
Czasowniki oznaczają (nazywają):
- czynności: dodawać, leczyć, malować, pisać, czytać
- stany: szanować, lubić, cieszyć się
Zadanie 2.
Ze zwrotów z zadania 1. wypisz rzeczowniki.
Też proste. W podanych zdaniach rzeczowniki występują w różnych przypadkach i liczbach. My wypiszemy je w M. lp.: kura, pazur, igła, widły, strach, obłok, ziemia.
Zapamiętaj!
Rzeczowniki nazywają:
- osoby: Agnieszka Kot, nauczyciel, geograf
- rzeczy: długopis, komputer, ławka
- zwierzęta: kot, Reksio, wieloryb
- rośliny: akacja, tulipan, trawa
- zjawiska: burza, śnieg, deszcz
- cechy: uprzejmość, mądrość, starość
- czynności i stany: malowanie, pisanie, myślenie, spanie
Zadanie 3.
Do rzeczowników wypisanych w zadaniu 2. dopisz po dwa przymiotniki.
Kilka odpowiedzi na pytania: jaki?, jaka?, jakie?, czyj?, czyja?, czyje?, który?, która?, które? i przymiotniki wypisane:
kura – żółta, mała
pazur – ostry, ptasi
igła – ostra, cienka
widły – długie, metalowe
strach – paniczny, śmiertelny
obłok – biały, wielki
ziemia – sucha, polska
Zapamiętaj!
Przymiotniki oznaczają:
- cechy osób, rzeczy, zwierząt, roślin, zjawisk przyrody, czynności i stanów, cech: miły, jasnowłosy, orzeźwiająca, kudłaty, kolorowe, wietrzna, wielka (mądrość)
Zadanie 4.
Przytoczone przysłowia, związki frazeologiczne uzupełnij liczebnikami.
1. Być w ………………… niebie.
2. Gdzie kucharek ………………….., tam nie ma co jeść.
3. Spadać na ………………….. łapy.
4. Miłość od ………………………………… wejrzenia.
Najprościej mówiąc, liczebniki, jak sama nazwa wskazuje, oznaczają liczbę. A te przysłowia i związki frazeologiczne powinien znać każdy szanujący się uczeń.
1. Być w siódmym niebie.
2. Gdzie kucharek sześć, tam nie ma
co jeść.
3. Spadać na cztery łapy.
4. Miłość od pierwszego wejrzenia.
Zapamiętaj!
Liczebniki oznaczają:
- liczby: dwadzieścia, dwudziestu dwóch, sto
- kolejność w szeregu: dwudziesty, drugi, setny
Zadanie 5.
Wstaw przysłówki zamiast podanych zwrotów, które zostały wyróżnione pochyłym drukiem:
ruszać się jak mucha w smole –
siedzieć jak na szpilkach –
powiedzieć prosto z mostu –
jak mucha w smole – powoli
jak na szpilkach – niespokojnie
prosto z mostu – otwarcie
W tym zadaniu wszystkie przysłówki odpowiadają na pytanie jak?, ale nie wolno zapominać, że ta część mowy odpowiada również na pytania: gdzie?, kiedy?. Oto kilka przykładów: blisko, daleko, wczoraj, jutro, zawsze.
Zapamiętaj!
Przysłówki oznaczają:
- właściwości czynności, stanów: (śpi) spokojnie, (biegnie) szybko
- właściwości cech: bardzo (szybki)
Zadanie 6.
Wyróżnione w zdaniach wyrazy zastąp zaimkami.
1. Sąsiedzi mają szybkie auto. Chciałbym ……….. mieć.
2. Przeczytałem fajną książkę. Jeśli chcesz, mogę ci ………….. pożyczyć.
3. Aneta ma piękne, długie włosy. Wszyscy jej ………… zazdroszczą.
4. Wreszcie kupiłam sobie tę czerwoną sukienkę. Od dawna o ………. myślałam.
Zamiast powtarzać kilka razy ten sam wyraz, możemy zastąpić go zaimkiem:
szybkie auto – je, takie (mieć)
książkę – ją (pożyczyć)
włosy – ich (zazdrościć)
sukienkę – niej (myślałam o)
Zapamiętaj!
Zaimki:
- wskazują osoby, które biorą udział w rozmowie: ona (zaprzeczyła), ja (powiedziałem)
- zastępują inne części mowy: Tam siedziała Agata. Teraz jej nie ma. Chciałabym mieć taką bluzkę.
Zadanie 7.
Podkreślone wyrazy i cząstki w wierszu Adama Mickiewicza wpisz w rubryki tabeli.
Spójnik Partykuła Wykrzyknik Przyimek
…………. ……………. ………………. …………….
A! Twardowski? Witam, bracie!
To mówiąc bieży obcesem:
Cóż to, czyliż mię nie znacie?
Jestem Mefistofelesem.
Wszak ze mnąś na Łysej Górze
Robił o duszę zapisy;
Cyrograf na byczej skórze
Podpisałeś ty i bisy.
Adam Mickiewicz, Pani Twardowska (fragment)
Mylą Ci się te części mowy? Nie wiesz, jak je uporządkować? Zwróć uwagę na krótkie definicje podane w nawiasach. Warto je zapamiętać, by kłopoty nie powtórzyły się na klasówce.
- Spójnik: i, lub, a (spaja wyrazy i zdania)
- Partykuła: -ż, nie, by (modyfikuje znaczenie wyrazu)
- Wykrzyknik: A!, Hej! (jest wyrazem uczucia lub woli mówiącego)
- Przyimek: o, pod, obok (towarzyszy rzeczownikowi)
Zapamiętaj!
Przyimki oznaczają stosunki nadrzędno-podrzędne między składnikami zdania pojedynczego
- przestrzenne: nad morzem, za domem, w klasie
- czasowe: po tygodniu, po drugiej, przed lekcjami
- celowe: (idę) po zakupy
Spójniki wskazują na:
- stosunki między składnikami zdania pojedynczego: Agnieszka i Artur, cicho i spokojnie
- stosunki między zdaniami: Dorota powiedziała, że nie mam racji. Poszedłem do Michała, ale nie było go w domu.
Wykrzykniki
- wyrażają uczucia, emocje, rozkazy: ojej!, ach!, fuj!, hura!
- służą do zwrócenia czyjejś uwagi: halo!, hej!
- są nimi także niektóre wyrazy dźwiękonaśladowcze: hau!, hau!, trach!
Partykuły wyrażają lub uwypuklają rozkaz, życzenie, pytanie, przypuszczenie itp.: daj no, ten zeszyt; ależ; niech tak będzie; nie wyjdę.
Porównaj na przykładach!
Zaimki – np. coś, kto, to, nic, taki, ten, czyj, który, nasz, tam, tyle
Przyimki – np. na, po, w, pod, obok, przed, za, zza, ponad, poza
Spójniki – np. i, oraz, albo, lub, ni, ani, bądź, ale, lecz, czyli, ponieważ, gdyż, bo, więc
Wykrzykniki – np. ach!, fuj!, eee…, halo!, hej!, hau!
Partykuły – np. no, -że, -ż, czy, -by, niech, oby, nie
Wskazówka!
„Imię” to dawna nazwa tych wyrazów, które odmieniają się przez przypadki (w przeciwieństwie do czasowników, które odmieniają się przez czasy, tryby itd.). Przyimek – bo stoi przy imieniu, czyli przy rzeczowniku, liczebniku, przymiotniku itd., np.: na stole, po czwartej, obok starego domu.
Zobacz: