Uporządkujmy nauki zajmujące się językiem. Dlaczego? Po pierwsze – często w testach pojawia się pytanie: do jakiej dziedziny przyporządkujesz dane zjawisko językowe, po drugie – testy kładą ogromny nacisk na umiejętność wskazywania błędów i form poprawnych. A rodzaje błędów zależą od rodzaju reguł, które łamiemy, czyli od danej nauki o języku.
Porządek w naukach
- Fonetyka – zajmuje się dźwiękową stroną języka. Jest nauką o głoskach, o zjawiskach dźwiękowych w mowie, o procesach zachodzących w dziedzinie głosek i ich wymowy.
a – głoska (najmniejsza jednostka fonetyczna w języku);
o niej: FONETYKA
- Fleksja – zajmuje się częściami mowy i ich odmianą. To fleksja zawiera reguły ustalające, na jakie pytanie odpowiada np. przymiotnik, a jak odmienia się rzeczownik. Jeśli spotkamy się z błędem w odmianie (np. podniósł ręki zamiast ręce), to mamy do czynienia z błędem fleksyjnym.
mamie – celownik liczby pojedynczej;
o tym: FLEKSJA
- Składnia – nauka zajmująca się budową równoważników zdań i zdaniami oraz nazywająca ich rodzaje, czyli dział nauki o języku zajmujący się wypowiedziami. Błąd w budowie zdania to błąd składniowy. Najczęściej sprawdzany w testach to ten związany z imiesłowowym równoważnikiem zdania.
Mama kocha dziecko. – zdanie;
o nim SKŁADNIA
- Frazeologia – dział zajmujących się stałymi związkami słów, które są przyjęte w danej społeczności i które właśnie w tym zestawie nabierają nowego znaczenia. Są to związki bardzo ścisłe lub nieco swobodniejsze. Nazywamy je frazeologizmami, a porządkuje je frazeologia. Cudzoziemcowi fakt, że tu jest „pies pogrzebany”, niewiele powie (grób to grób) – my wiemy, że chodzi o przyczynę zjawiska, której szukaliśmy. Błędy powstają, gdy myli się stałe związki frazeologiczne lub zmienia się w nich jakiś element. Wtedy tracą sens.
Wyssał to z mlekiem matki;
o tym powiedzonku: FRAZEOLOGIA
- Etymologia – nauka o pochodzeniu słów, o tym, skąd się wzięły i jakie przechodziły zmiany znaczeniowe. Kto dziś pamięta, że słowo „kobieta” było niegdyś obraźliwe? Rzecz do sprawdzenia w słowniku etymologicznym.
Skąd się wzięło słowo „mama”?;
o tym: ETYMOLOGIA
- Onomastyka – nauka o nazwach, imionach, nazwiskach. Odpowiada na pytanie, skąd wzięły się nazwy miejscowości, o czym świadczą końcówki nazwisk lub przydomki. Słynna polska końcówka „-ski” według onomastyki nie jest oznaką szlachectwa tylko przynależności do rejonu. Mieszkał w Woli, więc Wolski, w Michałach – to Michałowski.
Mama nazywa się Grzymisława;
o jej słowiańskim imieniu: ONOMASTYKA
- Ortografia – ukochany dział uczniów. Ustala reguły poprawnej pisowni wyrazów. To zasady ortograficzne decydują, gdzie „ó”, a gdzie „u”. W dodatku te najważniejsze trzeba powtórzyć, bo pytają o nie w testach. Czym jest błąd ortograficzny – pisać nie będę.
Przez jakie „u” napisać „mamusia”?;
o tym: ORTOGRAFIA
- Słowotwórstwo – bada budowę i powstawanie wyrazów. Każe oddzielać temat od końcówki, klasyfikuje formanty, wyrazy układa w rodziny i kategorie. Nie pyta, jak odmieniać wyraz (od tego jest fleksja), lecz rozkłada go na cząstki, by stwierdzić, z jakich składa się przedrostków, przyrostków i do czego właściwie przyrosły.
mamunia – przez dodanie końcówki -unia mamy wyraz zdrobniały;
o tym: SŁOWOTWÓRSTWO
- Leksykologia – zajmuje się określaniem znaczeń wyrazów (semantyka) oraz związkami frazeologicznymi (frazeologia). Również istnienie wyrazów bliskoznacznych, antonimów, homonimów należy do leksykologii, a na te terminy trzeba zwrócić szczególną uwagę.
mama, macocha, matka – niby podobne, ale różne mamy;
o tym: LEKSYKOLOGIA
Zobacz: