Po co nam skróty i skrótowce?
W tekstach pisanych bardzo często możesz spotkać skrócone pojedyncze wyrazy i wyrażenia. Dlaczego się pojawiają? Po prostu bardzo ułatwiają i skracają wypowiedzi – dzięki nim niektóre wyrazy można zapisać w postaci kilku liter – to duża oszczędność czasu i papieru!
Ze skrótami spotykamy się wszędzie – na wizytówkach, szyldach, w artykułach: mgr Julia Grzywacz (magister), ul. Warszawska (ulica), itd. (i tak dalej), itp. (i tym podobne), 30 r. p.n.e. (30 rok przed naszą erą). Te najczęściej używane nie powinny sprawiać trudności w ich odczytaniu – każdy uczeń wie, co oznacza wpis ndst. w dzienniku!
Skojarz obce skróty!
- A.D. (Anno Domini) (łac.) – roku Pańskiego
- PS (postscriptum) (łac.) – dopisek autora na końcu listu, artykułu
Czym się różnią skróty od skrótowców?
- Skróty to skrócone pojedyncze wyrazy pospolite i wyrażenia zapisane małymi literami – np.
- prof. (profesor),
- ob. (obywatel),
- dyr. (dyrektor),
- st. insp. (starszy inspektor),
- nr (numer),
- lek. med. (lekarz medycyny).
- Skrótowce to skrócone wielowyrazowe nazwy instytucji, organizacji i urzędów. Zapisujemy je wielkimi literami i odczytujemy w skróconej wersji, a nie jako całe wyrazy – np.
- PCK (czyt. peceka – Polski Czerwony Krzyż),
- PAN (czyt. pan – Polska Akademia Nauk),
- GOPR (czyt. gopr – Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe).
W jaki sposób tworzy się skrótowce?
- Przede wszystkim skrótowce można utworzyć z pierwszych głosek wchodzących w skład wyrazów – np. PAN (Polska Akademia Nauk), ZUS (Zakład Ubezpieczeń Społecznych). Takie skrótowce odczytuje się jak zwykłe wyrazy – np. pan, zus. Nazywamy je głoskowcami.
- Innym sposobem tworzenia skrótowców jest połączenie pierwszych liter skracanych wyrazów – np. PKP (Polskie Koleje Państwowe), PZU (Powszechny Zakład Ubezpieczeń), PCK (Polski Czerwony Krzyż), ONZ (Organizacja Narodów Zjednoczonych). Takie skrótowce wymawia się; odczytując ich kolejne litery – pekape, pezetu, peceka, oenzet. Nazywamy je literowcami.
- Można też utworzyć skrótowce z pierwszych sylab wyrazów – np. Pafawag (Państwowa Fabryka Wagonów), Rafako (Raciborska Fabryka Kotłów) – są to sylabowce; lub z pierwszych głosek wyrazów – Fawent (Fabryka Wentylatorów) – wtedy są to grupowce.
Kłopotliwa pisownia
Z kropką czy bez kropki?
Jak zapisywać skróty – z kropką czy bez kropki? Zapamiętaj kilka zasad, a skróty już nigdy nie sprawią Ci kłopotu.
- Podstawowa zasada – jeśli skrót jest pierwszą literą lub pierwszymi literami skróconego wyrazu, wtedy stawiamy kropkę – np.
- s. (strona),
- płn. (północ),
- t. (tom),
- os. (osiedle),
- tys. (tysiąc).
- Nie stawiamy kropek po skrótach, które zawierają ostatnią literę skróconego wyrazu – np.
- nr (numer),
- mjr (major),
- dr (doktor).
- Na końcu skrótu polskiej nazwy wielowyrazowej trzeba postawić kropkę, jeśli drugi wyraz (albo i następne) zaczyna się od spółgłoski – np.
- tj. (to jest),
- br. (bieżącego roku),
- tzw. (tak zwany).
- Jeśli w nazwie wielowyrazowej drugi wyraz lub jeden z następnych wyrazów rozpoczyna się samogłoską, to skrót ma kropkę po skrócie każdego słowa – np.
- c.o. (centralne ogrzewanie),
- m.in. (między innymi).
- Nie stawiamy kropek po skrótach nazw jednostek miar i wag oraz rodzimych jednostek monetarnych – np.
- kg (kilogram),
- cm (centymetr),
- zł (złoty),
- l (litr).
- Kropek nie stawia się również po skrótach stosowanych w matematyce, fizyce i przy skrótach pierwiastków chemicznych.
- Nie stawiamy kropek po skrótach nazw jednostek miar i wag oraz rodzimych jednostek monetarnych – np.
- kg (kilogram),
- cm (centymetr),
- zł (złoty),
- l (litr).
- Jeśli skrót zakończony kropką kończy jednocześnie zdanie, to nie stawiamy drugiej kropki – np. Do klasy wszedł dyr. Postaraj się też nie kończyć zdania skrótem, który jest pisany bez kropki – lepiej będzie wyglądało zdanie Książka kosztowała 35 złotych., niż zdanie Książka kosztowała 35 zł.
Zwróć uwagę! To, że skrót mgr zapiszesz bez kropki, jest jasne – przecież ostatnia litera skrótu jest jednocześnie ostatnią literą wyrazu magister. Ale co zrobić, kiedy chcesz zapisać skrót nie w mianowniku lp., ale w innym przypadku – np. magistra? Masz wtedy dwie możliwości – możesz dodać odpowiednią końcówkę fleksyjną – np. mgra (magistra), mgrem (magistrem) albo po skrócie postawić kropkę, która zastąpi odpowiednią końcówkę. Jak to będzie wyglądało? Na przykład list do mgr. Ziółkowskiego, spotkanie z mgr. Ziółkowskim.
Jak odmieniać skrótowce?
Po pierwsze: jak odmieniać skrótowce?
To zależy od ich wymowy. Skrótowce zakończone na samogłoskę -a odmieniają się jak rzeczowniki żeńskie (np. Polfa – Polfy [jak kobiety], zakończone na spółgłoskę jak rzeczowniki męskie (np. ZUS – ZUS-em [jak obrusem], PSL – PSL-em [jak hotelem]. Masz szczęście, jeśli skrótowiec kończy się na samogłoskę -e, -u, -o. Dlaczego? Bo te skrótowce są nieodmienne – np. w PKO, PZU.
Po drugie: co z liczbą i rodzajem skrótowców?
To proste – zachowują formy gramatyczne głównego członu nazwy instytucji, np.
- PCK (Polski Czerwony Krzyż) zorganizował zbiórkę odzieży. (Krzyż zorganizował)
- PKP (Polskie Koleje Państwowe) podniosły ceny biletów. (Koleje podniosły)
- PKO (Polska Kasa Oszczędności) sponsorowała szkolne zawody sportowe. (Kasa sponsorowała)
Zobacz: