Metryczka dzieła

  • Tytuł: Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony, kiedy wieść przychodzi o utracie Smoleńska
  • Autor: Jan Matejko (1838-1893)
  • Narodowość: Polak
  • Rok powstania: 1862
  • Tematyka: historyczna
  • Technika wykonania: olej na płótnie
  • Wymiary: 88 x 120 cm
  • Muzeum, w którym można obejrzeć dzieło: Muzeum Narodowe w Warszawie

 

Najpoważniejszy błazen Rzeczpospolitej występuje na obrazie Matejki z patriotycznym przesłaniem: Obudźcie się i ratujcie ojczyznę!

  • Co widać?
    Na drugim planie przez uchylone drzwi widać pląsy towarzystwa dworskiego.
    Czego się domyślamy?
    Aby swoje przesłanie uczynić jak najbardziej zrozumiałe, Matejko nadał obrazowi rozbudowany tytuł, który nie pozostawiał wątpliwości, o jakie wydarzenie tu chodzi: Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony, kiedy wieść przychodzi o utracie Smoleńska.
  • Co widać?
    Na stole leży rozłożony list – poznajemy po pieczęci.
    Czego się domyślamy?
    List przyniósł wiadomość o utracie Smoleńska. Domyślamy się, że dworzanie w wirze zabawy i uciech zapomnieli o bożym świecie.
  • Co widać?
    Postać królewskiego błazna, pogrążonego w smutku i zadumie, zajmuje prawie całą przestrzeń obrazu.
    Czego się domyślamy?
    Błazen zapewne też bawił się z nimi, teraz jednak uciekł z sali balowej w zacisze przybocznej komnaty. Tylko on jeden potrafi dostrzec konsekwencje tego wydarzenia dla dalszych losów Polski. Niczym prorok dźwiga na swych barkach cały osąd historii.

 

Triki kompozycyjne

  • Postać w centrum
    Postać błazna zamieszczona w centrum. Pozostałe elementy kompozycyjne obrazu (wystrój wnętrza, widok przez otwarte drzwi) podporządkowane są tej jednej postaci.
  • Autoportret
    Jan Matejko nadał bohaterowi swojego obrazu własne rysy twarzy. Gdy malował ten obraz, miał dopiero 24 lata.
  • Efekty dramaturgiczne
    Poza, gesty rąk, twarz mają wzmacniać ekspresję, siłę wyrazu dzieła.
  • Kontrast kolorystyczny
    Z brązowooliwkowej tonacji ostro i wyraźnie wyłania się czerwona plama – strój królewskiego błazna, który ożywia kompozycję. Obraz – początkowo niedoceniony – wiele razy przechowywano w wilgotnych pomieszczeniach, przecierano z kurzu szorstką ścierką. Z tych powodów utraciły dziś wyraz walory kolorystyczne płótna – obraz ściemniał, a barwy zgasły.

 

Zadania egzaminacyjne

1. Pytanie o uczucia postaci

Jakie uczucia wyraża postać Stańczyka ukazana na obrazie Matejki? Odpowiedz, wykorzystując przypis.
Przypis: Stańczyk – nadworny błazen trzech Jagiellonów: Aleksandra, Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta; symbol mędrca politycznego. Na obrazie został ukazany Stańczyk w czasie balu, który odbył się na dworze królewskim tuż po utracie Smoleńska, polskiej twierdzy granicznej.

Sugerowana odp.:
smutek (spowodowany utratą Smoleńska, sytuacją w kraju); żal; bezradność

2. Pytanie o analogię z fotografią

Co z postaci królewskiego błazna z obrazu Matejki przejął Kazimierz Kamiński do roli Stańczyka w Weselu? Podaj dwa przykłady podobieństw.

Sugerowana odp.:
poza (skrzyżowane ręce, opuszczona głowa, wysunięte nogi); strój; zamyślenie