Arystoteles – nurt materialny

Arystoteles (385-322 r. p.n.e.) – pilny uczeń Platona, stworzył teorię sprzeczną z idealizmem. Arystoteles był synem nadwornego lekarza króla Macedonii. Był sam potem nauczycielem królewicza Aleksandra Wielkiego. Ten człowiek twardo stąpał po ziemi i nie odpowiadała mu nauka, która prowadzi myśl ludzką poza realny świat.

Idee czy nie idee
Powiedział – badajmy ten świat, który znamy! Trzymajmy się tego, co możemy sprawdzić doświadczeniem – a idee? Właściwie nie ma dowodu, że w ogóle istnieją. Zrozumiałe, że nauka Arystotelesa bardziej będzie podobać się nam – ludziom współczesnym. Ciekawe, że uwielbiali go ludzie uduchowionego i religijnego średniowiecza…

Uczony ten jest ojcem arystotelizmu, systemu, który przeżył swojego twórcę, zrobił karierę wśród wielu późniejszych pokoleń. Co ciekawe – arystotelizm przyjęło z otwartymi ramionami średniowiecze. Po początkowych represjach „przystosowano” system do wymagań chrześcijańskich, a filozofa uznano za wielki autorytet. Arystoteles odrzucił podział Platona na idee i cienie idei. Uznał, że to podział sztuczny, i że ani same idee, ani sama materia nie może być istotą świata.

Cóż więc jest tą jedyną substancją?

Państwo – według Arystotelesa nie może składać się wyłącznie z przeciętnych obywateli, lecz właśnie z indywidualności, jednostek oryginalnych i różnorodnych; to te cechy są siłą zapewniającą rozwój. Arystoteles głosi ideę państwa-środka, czyli interesów klasy średniej, tej największej przepaści pomiędzy najbogatszymi a najuboższą czernią.
Arystoteles jest twórcą pierwszej teorii poezji, czyli poetyki (Poetyka). Oczywiście, nie jest to ta sama nauka co dziś i wiele arystotelesowskich definicji przebrzmiało. Uważał np. że poezja jest sztuką naśladowczą, bo słowa tylko naśladują rzeczy realne, że gatunkiem najwartościowszym jest tragedia – bo wywołuje najsilniejsze reakcje odbiorcy. A to właśnie reakcje odbiorcy są miernikiem wartości dzieła. Za wzór poety epickiego uważał oczywiście Homera. A zatem Poetyka to jakby pierwszy podręcznik tworzenia literatury! Na pewno jest to spis sztywnych reguł, które mogły ograniczać nowatorów, ale jest to też wyśmienity wykład o sztuce kreacji literatury. Oczywiście, co do norm, potomni lubili je łamać, jako skostniałe konwencje. Przy okazji następne, bardzo sławne dzieło normatywne, (nie licząc wielu pomniejszych) ukaże się w klasycystycznej Francji – będzie to Sztuka poetycka Franciszka Boileau.

Zapamiętaj!

  • Arystoteles stworzył sporo reguł i norm – na przykład dotyczących tego, jak mają wyglądać gatunki literackie.
  • Był pierwszym filozofem, który uznał literaturę za osobne dzieło sztuki. W swoich rozważaniach na temat poezji, które zawarł w Poetyce, powoływał się na epopeję Homera i tragedie greckie. Nie brał natomiast pod uwagę liryki.
  • Ustalił też normy dotyczące tragedii greckiej. Przypisał jej kategorię katharsis oraz wzbudzanie u odbiorcy uczucia litości i trwogi. Właśnie poprzez te uczucia widz dozna oczyszczenia duchowego – czyli katharsis. Uczucie litości zrodzi się na widok nieszczęść człowieka niewinnego, a trwoga na widok nieszczęścia człowieka podobnego do siebie.
  • I ciekawostka dla uczniów współczesnych: to on wymyślił… LICEUM Tak nazwał własną szkołę, którą założył w Atenach. I tak nam zostało, podobnie jak odwieczna dyskusja – co ważniejsze materia czy idea?