Tag "poetyka"
A Aluzja literacka – nawiązanie w utworze literackim do innego dzieła, zjawiska lub motywu literackiego lub postaci, będące świadomym zamierzeniem autora. Anakolut – wypowiedź celowo niepoprawna, np. zdanie urwane lub zlepek kilku zdań zbudowanych czy zestawionych wbrew regułom logiki i składni. Anakreontyk – nazwa pochodzi od poety greckiego Anakreonta, krótki wiersz o radosnym nastroju, wysławiający urodę życia, miłości i biesiady. Animalizm – zespół cech przynależnych zwierzętom, zwierzęcość, także przenośnie: zmysłowość. Animizacja (ożywienie) – nadanie
Pieśń Jeden z najważniejszych gatunków poetyckich – wywodzący się z antyku (Carmina Horacego). To dość swobodny pod względem formalnym utwór pisany stylem średnim, w antyku naprawdę, a w czasach nowożytnych z reguły tylko teoretycznie przeznaczony do śpiewania. W renesansie gatunek robi wielką karierę – w Polsce za sprawą Jana Kochanowskiego i jego dwóch zbiorów Pieśni – wzorowanych poniekąd na zbiorach Horacjańskich. W literaturze polskiej pieśń staje się od tego momentu gatunkiem raczej klasycystycznym, nawiązującym w mniej lub bardziej zawoalowany sposób
Podstawowe pojęcia z zakresu poetyki (wersyfikacja, kompozycja, stylistyka, genologia), teorii literatury i historii literatury, np. konwencja literacka, prąd artystyczny, rodzaj i gatunek literacki; temat, wątek, motyw, styl. Wersyfikacja Ten termin ma dwa znaczenia: Po pierwsze – to po prostu budowa wiersza, sposób, w jaki zorganizowana jest jego struktura (układ rymów, rytm, etc.). Po drugie – to nauka o budowie wiersza – gałąź poetyki. To ta część poetyki, która zajmuje się miarą wiersza, jego rytmem, akcentami,
Wstęp do analizy wiersza Sytuacja, gdy nazwisko autora i data powstania utworu są nam znane (w tym przypadku każdy z nas wie, kim był i jak umarł Krzysztof Kamil Baczyński), może ułatwić wstępną analizę tekstu. Wiemy, z jakiej pozycji wiersz był pisany. Jednak nie powinniśmy się takimi zewnętrznymi danymi zbytnio sugerować. Prawdziwa analiza i interpretacja utworu może i powinna opierać się całkowicie na słowie pisanym. Nigdy nie zabieraj się do interpretacji utworu lirycznego, nie dokonawszy uprzednio rzetelnej
Wykładniki artystyczne komizmu, tragizmu, patosu, ironii oraz groteski – w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów. Komizm Zespół cech dzieła literackiego (ale także filmowego, teatralnego, publicystycznego, kabaretowego), których zadaniem jest wywołać wesołość odbiorcy. Z komizmem będziemy mieć do czynienia np. w poematach heroikomicznych (literatura), komediach i farsach (teatr), niektórych felietonach (publicystyka), skeczach (kabaret). To, oczywiście, tylko wybrane przykłady. Pamiętaj, że elementy komizmu można znaleźć także w dziełach „poważnych”, których celem bynajmniej nie jest rozbawienie czytelnika,
Figury stylistyczne należą do bardzo ważnych środków językowych. Ich rola w utworach literackich to: wzmocnienie ekspresji (siły wyrazu) i zabarwienia emocjonalnego; kształtowanie piękna i oryginalności wypowiedzi. Do tropów poetyckich zaliczamy: epitet, czyli określenie rzeczownika uwydatniające charakterystyczne cechy przedmiotu. Epitetem może być: przymiotnik złote serce, imiesłów: rozbrajający uśmiech, rzeczownik: księga myśli. Epitety mają charakter potoczny lub przenośny. Skłonność do używania epitetów może być charakterystyczną cechą stylu jakiegoś pisarza lub epoki; porównanie, czyli
Narrator Liryka Podmiot liryczny – podmiot mówiący w utworze lirycznym, opowiadający o swoich emocjach, przeżyciach i poglądach. Ta fikcyjna osoba nie jest jednak tożsama z autorem, choć często wiąże się z jego doświadczeniami życiowymi. W rozpoznawaniu różnych typów podmiotu lirycznego przydatna jest np. analiza form czasowników i zaimków („ja” czy „my”? – liczba pojedyncza czy mnoga?). Ważne jest też miejsce podmiotu mówiącego w konkretnej sytuacji lirycznej. Podmiot liryczny: Może występować w pierwszej osobie („ja” liryczne), przedstawiając swoje emocje i stany
Pojęcia związane z antykiem Poetyka To Arystoteles napisał pierwsze dzieło normatywne, w którym ustalał reguły dotyczące literatury. Powiedział raz na zawsze swoim współczesnym i potomnym, które to są gatunki wysokie, a które niskie, jakie cechy musi posiadać epos, a jakie tragedia, czym są pojęcia katharsis, mimesis czy decorum. Swoje dzieło, słynny pierwszy podręcznik dla literatów, zatytułował Poetyka. Można powiedzieć, że to nauka dotycząca norm i mechanizmów tworzenia literatury, zwłaszcza poezji. Dziś nauka ta ma nieco
B Ballada – utwór synkretyczny, wywodzi się ze średniowiecznej tradycji ludowej, popularna zwłaszcza w romantyzmie. Łączy opowieść fabularną, elementy dialogowe z nastrojowością i liryzacją przyrody. Dominuje w niej fantastyka, groza i tajemniczość. Bohater liryczny – postać w utworze, o której się opowiada (jak w prozie bohater literacki). Może być nim literackie „ty”, do którego autor się zwraca, albo np. Ojczyzna (w Inwokacji w Panu Tadeuszu)
D Decorum – wypracowana w starożytności i charakterystyczna dla klasycyzmu zasada zgodności stylu z tematem; o rzeczach poważnych pisze się stylem podniosłym (patetycznym), o rzeczach trywialnych stylem niskim. Stosowanie zasady decorum prowadzi do zachowania czystości gatunków i stylów. Dialog – jest to rozmowa co najmniej dwóch osób na określony temat, to podstawowy wyznacznik dramatu, ale jest często obecny w liryce, np. w sielankach, balladach. Dygresja – odbiegnięcie od tematu, fragment tekstu tematycznie bezpośrednio niezwiązany z resztą utworu, wzbogaca naszą
E Egzotyzm – jest to wprowadzenie do utworu literackiego elementów (np. leksykalnych i tematycznych) zaczerpniętych z innych kultur i tradycji. Eklektyzm – to zjawisko w sztuce polegające na wybiórczym traktowaniu elementów różnych stylów, niekoniecznie powiązanych w spójną całość. Ekspresjonizm – jeden z kierunków awangardy z początku XX wieku, jego wyznacznikiem była ekspresja, czyli wyrażanie własnego wnętrza i przeżyć. Dążył do wizyjności, dynamiki i „poetyki krzyku”. Operował kontrastem i skrajnościami. Liczyła się prawda uczuć i siła wyrazu; np. Hymny Kasprowicz. Elipsa –
F „Formy nieczyste” – tak często określano poezję Różewicza, włączanie do języka poetyckiego gatunków i stylów niejednorodnych, np. publicystycznego, potocznego, terminów fachowych, także wstawek gazetowych. Tradycyjnie rozumiana poetyckość wchłania struktury „niepoetyckie”. Franciszkanizm – filozofia obecna zwłaszcza w młodopolskich wierszach Staffa i Kasprowicza. Pochodzi od św. Franciszka z Asyżu (XIII wiek). Głosi pochwałę prostego wiejskiego życia, postuluje pokorę, miłość do człowieka i całego stworzenia. Funeralna poezja – związana ze śmiercią i rytuałami pogrzebowymi, wywodzi się z napisów nagrobnych.
G Groteska – kategoria estetyczna, której wyznacznikami są m.in. wyolbrzymienie, przejaskrawienie, deformacja bądź karykatura, absurd, parodia i przeplatanie się przeciwieństw: komizmu i tragizmu czy grozy i trywialności.
H Hiperbola (przesadnia) – takie przedstawienie jakiegoś zjawiska, że jego wygląd, działanie, znaczenie ulega wyolbrzymieniu. Zawsze jest znakiem silnych emocji. Na przykład „oczy twe nie są oczy, ale słońca jaśnie” (J. A. Morsztyn).
I Impresjonistyczny sposób obrazowania w wierszu – to jest taki, w którym podkreślane jest ulotne wrażenie, dynamiczność, zmienność obrazów, ważne jest światło, zmienność barw; pełny opis zostaje zastąpiony impresjonistycznymi „plamami”. Technika zapożyczona z malarstwa, szczególnie popularna w poezji Młodej Polski. Intonacja – zmiany wysokości tonu mowy. Ma na celu wyodrębnienie i zróżnicowanie pewnych segmentów wypowiedzi, a także podkreślenie ich znaczenia. Inwersja (np. składniowa) – przestawny szyk wyrazów w zdaniu, niezgodny z obowiązującymi normami,
K Kalambur – gra słów oparta na wykorzystaniu wieloznaczności wyrazów lub ich podobieństwie. Zmiana brzmienia często niesie ze sobą zmianę znaczenia. Klasycyzm – w dzisiejszym rozumieniu dialog z kulturą śródziemnomorską, zwłaszcza antykiem, Biblią i renesansem. Ten nurt cechuje dążenie do chłodu, obiektywizmu oraz intelektualizmu, a także nawiązania do tekstów dawnych epok. Typowy na przykład dla tekstów Zbigniewa Herberta czy poezji Jarosława Marka Rymkiewicza. Klauzula (od łac. clausula – zamknięcie) – końcowy odcinek wersu, charakteryzuje
L Lakoniczność – jest to cecha stylu, inaczej zwięzłość, konkretność, lapidarność. Nazwa pochodzi od dawnej Lakonii (Sparty), gdzie obowiązywała zasada skrótowości i precyzji wypowiedzi. Lingwizm (poezja lingwistyczna) – popularna w latach 70. XX wieku, charakteryzuje ją szczególne nakierowanie na język, demaskowanie jego konwencji i stylów, jak również gry językowe, zabawa metaforami i brzmienie (patrz np. Białoszewski, Nowa Fala). Liryka inwokacyjna Adresat wypowiedzi jest ważniejszy od „ja” lirycznego, wyznanie ma charakter prośby, apelu, manifestu, a
M Makaronizowanie – wplatanie w tekst wypowiedzi w różnych językach, najczęściej w łacińskim i francuskim. Makaronizm był figurą typową dla baroku sarmackiego w XVII w. Maniera literacka – wtórne użycie cech stylu stworzonego w danej epoce. Polega na wyolbrzymieniu i przejaskrawieniu pewnych jego elementów. Jest zaprzeczeniem oryginalności. Może się odnosić do nurtu, twórczości pisarza lub konkretnego dzieła. O manierze możemy mówić w przypadku np. twórczości epigonów polskiego romantyzmu krajowego. Marinistyczna poezja – główny nurt poezji barokowej (Giambattista Marino, Jan Andrzej
O Obrazowanie poetyckie – jest to zespół obrazów poetyckich. Istnieją 3 sposoby obrazowania poetyckiego: realistyczne – odbicie rzeczywistości, przekształcające – posługiwanie się elementami rzeczywistości, ale nadawanie im nowych układów i konfiguracji, fantastyczne – tworzenie nowych związków między rzeczami, a także nowych kształtów rzeczy (np. poezja Leśmiana). Oksymoron – zestawienie ze sobą wyrazów wykluczających się, przeciwstawnych, kontrastowych. Ulubiona figura stylistyczna barokowej poezji dworskiej. Na przykład „czarna jasność”, „żywy trup”, „gorący lód”, „kocham nienawidząc”.
P Paradoks – zaskakujące, szokujące odbiorcę sformułowanie, sprzeczne z ogólnie uznanymi twierdzeniami, ujawnia nieoczekiwaną prawdę filozoficzną lub moralną. Paralelizm składniowy – jest to powtarzanie zdań o identycznej budowie składniowej, typowe na przykład w wersetach biblijnych czy w marinistycznych wierszach Morsztyna. Personifikacja (uosobienie) – rodzaj metafory, szczególny rodzaj animizacji. Jest to przedstawienie rzeczy, zjawisk przyrody, stanów abstrakcyjnych jako działających i czujących postaci ludzkich. Na przykład „rozliczne kwiatki Wiosna rodzi” (J. Kochanowski), „Dąb bałwochwalczo wierzy w Tymian” (B.
