- Kontrreformacja – to prąd powstały w Kościele katolickim w odpowiedzi na zagrożenie reformacją. Miał on na celu zreformowanie Kościoła, przeprowadzenie tzw. „reformy chrześcijańskiej”. Tymczasem stała się kontrreformacja ruchem określającym kulturę końca XVI wieku aż po XVIII wiek. Ogromną rolę w określeniu tej kultury, a nawet życia politycznego odegrali jezuici.
- Kontrreformacja w swoich początkach była ruchem twórczym, a nawet tolerancyjnym, później doprowadziła do podporządkowania kultury Kościołowi, tłumienia swobody wypowiedzi, walki z innowiercami (m.in. uchwała o wygnaniu arian była takim aktem kontrreformacji). Wśród haseł decydujących o kształcie ówczesnej kultury pobrzmiewały: wierność Pismu Świętemu, tematyka hagiograficzna, prezentacja scen religijnych w sztuce.
- W konsekwencji kontrreformacja doprowadziła do cenzury kościelnej, do tworzenia indeksów ksiąg zakazanych, do rozmnożenia się małowartościowej literatury dewocyjnej.
- Polska przestała być krajem dumnym z tolerancji wobec innowierców. Potwierdził to rok 1658 – rok wygnania z kraju arian. Wiele rodzin wyjechało, inni, aby pozostać – zmieniali wyznanie.
- Ogromną rolę zaczął odgrywać zakon jezuitów, zwłaszcza za panowania króla Zygmunta III Wazy. Skutkiem jego działalności była cenzura ksiąg (utworzono Indeks ksiąg zakazanych), szykanowanie innowierców, wpływ na władzę świecką. Natomiast przyznać należy jezuitom także to, że zakładano kolegia (były niejednokrotnie jedynymi ośrodkami oświaty w kraju, w którym szkolnictwo podupadało), utrwalano wiarę katolicką, z szeregów zakonu (lub ich kolegiów) wyszło wiele znakomitości, jak choćby Piotr Skarga (do jezuitów wstąpił w roku 1569) czy Maciej Sarbiewski.
Datownik:
1581 – zmarł Mikołaj Sęp-Szarzyński – najpóźniej do tego czasu więc musiały powstać jego poezje
1597 – wydanie Kazań sejmowych Piotra Skargi
1599 – druk Biblii w tłumaczeniu Jakuba Wujka
1601 – ukazują się Rytmy abo wiersze polskie – zbiór poezji Mikołaja Sępa Szarzyńskiego
1606 – ukazuje się Światowa rozkosz – zbiór poezji Hieronima Morsztyna
1614 – ukazują się Sielanki Szymona Szymonowica
1616 – ogłoszenie polskiej wersji kościelnego Indeksu ksiąg zakazanych
1617 – ukazuje się Gofred, abo Jeruzalem wyzwolona Torquata Tassa w przekładzie Piotra Kochanowskiego
1637 – Władysław IV otwiera stały teatr
1647 – powstaje Kanikuła albo psia gwiazda – zbiór poezji Jana Andrzeja Morsztyna
1654 – ukazują się Roksolanki, to jest ruskie panny Szymona Zimorowica
1661 – ukazuje się Lutnia – zbiór poezji Jana Andrzeja Morsztyna
1661 – początek ukazywania się pierwszego polskiego czasopisma Merkuriusza Polskiego
1691-1695 – powstają Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska
Zobacz: