Jest niezaprzeczalnym faktem, że w polskiej literaturze epoki romantyzmu poezja zwyciężyła nad realistyczną powieścią obyczajową i realizmem obyczajowym w ogóle, ale nie możemy zapominać, że dorobek tego okresu nie jest jednolity w swoim charakterze, choćby ze względu na indywidualność i odmienność twórców. Widać to wyraźnie, gdy porównamy tylko dzieła wielkich romantycznych poetów – Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego i Cypriana Kamila Norwida, a różnorodność artystycznych koncepcji okaże się jeszcze większa, kiedy przywołamy komediopisarza Aleksandra Fredrę, również tworzącego w tej epoce. Nie należy też posuwać się w syntetycznych uogólnieniach zbyt daleko, uważając np., że wieszcz Mickiewicz pisał tylko o miłości i walce za ojczyznę – mamy przecież Pana Tadeusza pełnego obyczajowych realiów (opisy wieczerzy w zamku, sporządzania kawy, grzybobrania, polowania, uczty staropolskiej) i opisów litewskiej przyrody. Nie będzie jednak nadużyciem twierdzenie, że poezja dominowała w romantyzmie.
Jak to wytłumaczyć?
Poetycka forma artystycznej wypowiedzi doskonale współgrała z romantycznym światopoglądem, była weń wpisana. Bo czymże jest poezja – wyrazem uczuć, a właśnie serce i intuicję uznali romantycy za najważniejsze, jeśli nie jedyne, narzędzia poznania świata. W traktowanej jako manifest polskiego romantyzmu balladzie Romantyczność Mickiewicz deklaruje:
Czucie i wiara silniej mówi do mnie
Niż mędrca szkiełko i oko.
Romantycy traktowali poezję jako objawienie dobra i prawdy, a poeta traktowany był jako wybitna jednostka, przywódca narodu i prorok. Dlatego też poezja była najbardziej odpowiednią formą wyrazu dla romantycznego twórcy i jednocześnie zagadnienie – poezja i poeta – stanowiło ważny temat literatury romantycznej. Poeta stał się jednym z uprzywilejowanych bohaterów romantycznego dramatu. Sam fakt bycia poetą wynosił go ponad innych śmiertelników, ale jednocześnie skazywał na osamotnienie, wieczny niepokój i wewnętrzne rozdarcie.
Można to z łatwością wykazać, odwołując się do następujących przykładów:
- Główny bohater Dziadów Adama Mickiewicza, Gustaw-Konrad, to poeta. Gustaw jest człowiekiem tak wyjątkowo wrażliwym i prawym, że miłosny zawód i proza życia doprowadzają go do szaleństwa i samobójstwa.
- Konrad w Wielkiej Improwizacji wyraża apoteozę poezji, a siebie – poetę – stawia na równi z Bogiem. To geniusz poezji daje mu władzę nad narodem i nieśmiertelność
Taka pieśń jest siła dzielność,
Taka pieśń jest nieśmiertelność.
- Hrabia Henryk z Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego dla poezji poświęca szczęście rodzinne. Doprowadza do śmierci w domu dla obłąkanych kochającą go żonę. Jego syn Orcio zgodnie z błogosławieństwem-przekleństwem matki jest obdarzony poetyckim talentem, ale choroba i ślepota skazują go na przedwczesną śmierć. Postać Hrabiego przestrzega, że poezja nie zastąpi życia. Należy postępować zgodnie z zasadami etycznymi, a nie estetycznymi.
- Juliusz Słowacki z ironicznym dystansem odnosi się do egoistycznej postawy romantycznego poety w dramacie Fantazy i w poemacie dygresyjnym Beniowski.
- Cyprian Kamil Norwid podzielał romantyczne przekonanie o szczytnej misji poety, ale nie zgadzał się z opinią, że konflikt między poetą a jego otoczeniem jest zjawiskiem naturalnym. W Promethidionie dowodził, że poeta tworzy (pracuje) z miłością i tym samym uczy ludzi.
- Najpiękniej rolę poezji jako skarbca narodowej kultury przedstawił Adam Mickiewicz w Konradzie Wallenrodzie:
O wieści gminna! Ty arko przymierza
Miedzy dawnymi i młodszymi laty.
W tobie lud składa broń swego rycerza,
Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty.
- Natomiast Juliusz Słowacki w wierszu Testament mój nazywa swoją poezję siłą fatalną:
Jednak zostanie po mnie ta siła fatalna,
Co mi żywemu na nic tylko czoło zdobi;
Lecz po śmierci was będzie gniotła niewidzialna,
Aż was, zjadacze chleba – w aniołów przerobi.
Najbardziej charakterystycznymi dla twórczości romantyków rodzajami literackimi były liryka oraz dramat. Romantycy zrywając z klasycznymi wzorcami, wypracowali nowe gatunki. Były to formy mieszane, łączące cechy różnych rodzajów literackich i odmienne kategorie estetyczne. Za typowo romantyczne należy uznać: balladę, powieść poetycką, poemat dygresyjny i dramat romantyczny.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/romantyzm/c138-synteza-reomantyzmu/jaki-obraz-milosci-odnajdziemy-w-literaturze-romantycznej
Jaka jest i w jakich utworach została opisana miłość romantyczna?
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/romantyzm/c138-synteza-reomantyzmu/synteza-jakie-motywy-tematyczne-najczesciej-podejmowali-tworcy-polskiego-romantyzmu