Średniowiecze w Polsce
trwało znacznie krócej niż w Europie, choć później się skończyło. Zaczęło się znacznie później – bo dopiero od X w. Polska jako chrześcijańskie państwo znalazła się na mapie średniowiecznego świata cywilizowanego. W historii kultury wyróżnia się dziś trzy podstawowe okresy polskiego średniowiecza – oto ich skrócona charakterystyka (uwaga! podział ten nie do końca pokrywa się z podziałem stosowanym przez historyków):
X-XII w. – wczesne średniowiecze
- To czas formowania się państwowości, okres panowania Piastów i kształtowania się feudalizmu.
- Trwa ciągła walka o suwerenność w stosunku do potężnego sąsiada z Zachodu – Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, które w chwilach wolnych od sporu o inwestyturę zajmuje się głównie ekspansją na wschód. Od 1138 roku – rozbicie dzielnicowe.
- Początki literatury łacińskiej powstającej w Polsce. Zapiski w języku polskim ograniczają się do pojedynczych słów w dokumentach i dziełach historiograficznych – o literaturze w języku narodowym nikomu się jeszcze nie śni.
- Powstaje pierwsza wielka kronika – Galla Anonima.
- W architekturze dominuje stylu romański.
XIII-XIV w. – średniowiecze dojrzałe
- Literatura łacińska w rozkwicie – w tym czasie prawdopodobnie powstaje Bogurodzica.
- Pojawiają się pierwsze budowle w stylu gotyckim.
- Dzięki staraniom Kazimierza Wielkiego powstaje pierwszy uniwersytet w Krakowie.
- Większość tego czasu upływa pod znakiem rozbicia dzielnicowego – przełom XIII i XIV w. to czas ogromnie burzliwy – pojawiają się kolejne próby zjednoczenia kraju, bądź zawładnięcia nim – w tym akurat prym wiodą potężni wówczas Czesi. Ostateczne zjednoczenie udaje się dopiero Władysławowi Łokietkowi.
- Początek konfliktu z zakonem krzyżackim.
- Za panowania Kazimierza Wielkiego – spory rozwój cywilizacyjny. Rozwój feudalizmu.
XV w.-poł. XVI wieku – późne średniowiecze
- Literatura już w równym niemal stopniu powstaje po łacinie i po polsku.
- W architekturze niepodzielnie dominuje gotyk.
- W polityce – początek i rozwój unii polsko-litewskiej i dynastii Jagiellonów.
- Eskalacja konfliktu z zakonem i jego upadek – na terenach będących we władaniu niezbyt sympatycznych mnichów powstaje państwo, w przyszłości równie niesympatyczne (dla nas, Polaków) – Prusy.
- Powstanie i rozwój sejmu – jednocześnie, niestety, początki postępującego osłabienia władzy królewskiej.
Zobacz: