Jak interpretować Inny świat – jako hołd złożony człowiekowi, czy jako dokument degradacji i utraty człowieczeństwa?
Inny świat jest i tym, i tym.
- Szereg aktów utraty człowieczeństwa wiedzie do refleksji: jak łatwo jest o podłość, o zbrodnię, byleby uratować swoje życie.
- Czy nie są zaprzeczeniem człowieczeństwa gwałty i „materialne” traktowanie kobiet, bezkarne kradzieże, donosy i wewnętrzna hierarchia?
- Podobnie nieludzka wydaje się katorżnicza praca i walka o każdy kęs jedzenia, wyrzekanie się przez rodzinę więźnia – aby „nie mieć nic wspólnego z przestępcą”.
- Z kolei ten Inny świat udowadnia także istnienie wielkiej woli człowieka i obrony własnej godności ludzkiej. Przykładem jest przypadek Kostylewa, który walczył o swoją niezależność przez samookaleczenie. Podobnie sam Grudziński – odważył się na akt protestu i głodówki, co w rezultacie spowodowało wyzwolenie.
- Zastanawia pielęgnacja świętych uczuć przez więźniów: miłość Pamfiłowa do syna, otaczana kultem miłość małżeńska (Dom widzeń), marzenia i uczucia więźniów.
- Bywa, że aktem człowieczeństwa i decydowania o sobie jest samobójstwo.
- Bywa, że w łagrowym pobojowisku zakwitnie przez chwilę namiastka uczucia – jak w historii Marusi, choć łatwo może być przez „odczłowieczenie” zdeptana.
- Siłę i heroizm człowieka podkreślają portrety postaci takich jak Kostylew.
- W powieści Grudzińskiego da wyczuć się ideę, myśl, iż wartości moralne nie ulegają tak łatwo zniszczeniu. Wieczna niezgoda na zło – im gorsze istnieje, tym większa – wieczne poszukiwanie wymiaru człowieczeństwa – we wspomnieniu, w marzeniu, a nawet w samounicestwieniu – są hołdem złożonym „człowiekowi”.
Zobacz:
Jakim gatunkiem literackim jest Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego?
Jaką wizję obozu przedstawia Gustaw Herling-Grudziński w Innym świecie?