Pytania
Kto to byli urkowie?
Urkowie to przestępcy kryminalni, recydywiści, którzy mieli dużo lepszą pozycję niż więźniowie polityczni.
Urką staje się przestępca pospolity dopiero po kilkakrotnej recydywie. W tej nowej sytuacji nie opuszcza już na ogół nigdy obozu, wychodząc na wolność tylko na parę tygodni dla załatwienia najpilniejszych spraw i dokonania następnego przestępstwa. Miarą pozycji, jaką wytworzył sobie w obozie urka, jest nie tylko to, ile lat tułał się po łagrach i za co siedzi, ale i to, jaką zdołał sobie uciułać fortunkę z paskarstwa, kradzieży, a nierzadko i mordów dokonywanych na „biełoruczkach” (politycznych), ilu ma po obozach „błatnych” naczelników i kucharzy, jakie ma kwalifikacje zawodowe na brygadiera i co ile „łagpunktów” czekają na niego kochanki jak rozstawne klacze. Urka jest w obozie instytucją, najwyższym funkcjonariuszem po dowódcy warty; on decyduje o wartości i prawomyślności robotników w brygadzie, jemu powierzają często najodpowiedzialniejsze stanowiska (…), przez jego ręce przechodzą wszystkie „prawiczki” z wolności, zanim wylądują wreszcie w łóżkach naczelników, on szarogęsi się w „kulturno-wospitatielnoj czasti”. Są to ludzie, którzy myślą o wolności z takim samym obrzydzeniem i lękiem, jak my o obozie.
Za co trafili do obozu bohaterowie Innego świata? Podaj trzy przykłady. W kilku zdaniach scharakteryzuj komunistyczne metody prowadzenia śledztwa i przesłuchiwania aresztowanych.
- Podobieństwo nazwisk i buty podobne do „oficerek” – Gustawowi, narratorowi Innego świata, zarzucono, że jest polskim oficerem pracującym w niemieckim wywiadzie. „Dowody” to: wysokie buty z cholewami, podobne do „oficerek”, w których bohater próbował przekroczyć granicę Związku Sowieckiego i Litwy, a także podobieństwo brzmieniowe nazwiska bohatera z nazwiskiem marszałka lotnictwa niemieckiego – w języku rosyjskim Herling wymawia się gerling. Ostatecznie oskarżenie sformułowano tak: „Zamierzał przekroczyć granicę sowiecko-litewską, aby prowadzić walkę ze Związkiem Sowieckim”.
- Sympatie dla kultury Zachodu – Michaił Kostylew, chcąc ćwiczyć się w języku francuskim, czytał, wypożyczone z miejscowej biblioteki, dzieła Balzaka, Stendhala, Flauberta i in. Te „ćwiczenia” doprowadziły do zachwytu nad kulturą Zachodu. Skazano go za „próbę obalenia z pomocą obcych mocarstw ustroju Związku Sowieckiego”.
- Brak kontroli nad zachowaniem po pijanemu – jeden z więźniów znalazł się w obozie, ponieważ kiedyś po pijanemu założył się, że trafi w oko Stalina na portrecie. Oficjalne oskarżenie miało postać „próba zamachu na Stalina”.
Więźniowie jercewskiego obozu zazwyczaj zostali aresztowani za niewielkie przewinienie, przez przypadek lub w wyniku nieszczęśliwego zbiegu okoliczności. Śledztwo opierało się na przekonaniu, że nie ma ludzi niewinnych. Torturowany fizycznie i psychicznie więzień końcu przyznawał się do najbardziej nawet absurdalnych zarzutów, wiedząc, że nie potrafi się obronić. Narrator relacjonuje warunki i przebieg przesłuchania przed ogłoszeniem wyroku: wyrywany ze snu, w ostrym świetle żarówki skierowanym na twarz, musiał odpowiadać na pytania. Pozbawiony snu, głodny i spragniony patrzył na jedzącego posiłek, palącego papierosa i popijającego kawę sędziego śledczego, który mógł go uderzyć, kiedy tylko uznał to za stosowne.
Krótko zinterpretuj słowa Gustawa, bohatera Innego świata:
Myślę z przerażeniem i głębokim wstydem o Europie przedzielonej na pół Bugiem, w której po jednej stronie miliony niewolników sowieckich modliły się o wyzwolenie z rąk armii hitlerowskiej, a po drugiej miliony nie dopalonych ofiar niemieckich obozów koncentracyjnych pokładały ostatnią nadzieję w Armii Czerwonej.
Totalitaryzm jest tak samo przerażający, niezależnie od tego, czy mówimy o niemieckim nazizmie czy stalinizmie, który narodził się w Związku Sowieckim. Przerażające jest, że ludzie, którzy przeżyli koszmar nazizmu, tak łatwo dają się oszukać komunistom. Szukają ocalenia tam, gdzie nie czeka ich nic, oprócz innych, nowych rodzajów tortur. Najlepszym przykładem jest biografia Tadeusza Borowskiego. Po wyjściu z hitlerowskiego obozu koncentracyjnego uwikłał się w stalinizm, próbował odrodzić się na nowo jako komunista. Szybko zorientował się w pomyłce. Popełnił samobójstwo. Ludzie wierzyli komunistom rosyjskim, bo walczyli ze znienawidzonymi hitlerowcami, i odwrotnie. Trudno im było uwierzyć, że po obu stronach barykady czai się to samo zło, a pozostałe narody Europy są… po prostu bierne wobec tego faktu.
Przypomnij losy Michaiła Aleksiejewicza Kostylewa. Co niezwykłego zobaczył w tej postaci narrator Innego świata?
Kostylew to bohater rozdziału zatytułowanego Ręka w ogniu, opatrzonego mottem z Dostojewskiego: „że zaś zupełnie bez nadziei żyć nie można, znalazł rozwiązanie w dobrowolnym, prawie sztucznym męczeństwie”.
- Kostylew, wzorowy komunista, chcąc ćwiczyć się w języku francuskim, przeczytał dzieła Balzaka, Stendhala, Flauberta i Musseta. W ten sposób zachwycił się kulturą Zachodu. Uwięziono go przez przypadek. Zarzucano mu szpiegostwo i organizację tajnej grupy na uniwersytecie, w końcu skazano na dziesięć lat pracy w obozie za „próbę obalenia z pomocą obcych mocarstw ustroju Związku Sowieckiego”.
- W obozie, jako inżynier, otrzymał trochę lepsze warunki życia i lżejszą pracę. Jego współwięźniowie zgadzają się, że był wyjątkowym człowiekiem: rozdawał między więźniów prawie cały swój chleb, zanosił do „trupiarni” talony na zupę, wykorzystywał fakt, że wolno mu było czasem wchodzić na zonę bez konwoju, aby przynosić trochę tłuszczu lub jarzyn dla chorych, w brygadach, które mu podlegały na tartaku mostowickim, obliczał wszystkim więźniom normy wyższe od rzeczywistej wydajności pracy.
- Zadenuncjowany, trafił do brygady leśnej – próbowano go złamać głodem i ciężką pracą. Kostylew zaczął się już staczać na samo dno moralnego upadku („nie było rzeczy, której by nie zrobił dla zdobycia dodatkowego kawałka chleba”), gdy niespodziewanie w jego ręce trafiła, czytana wcześniej na wolności, książka. Więzień zrozumiał, że został znowu oszukany i postanowił nie pracować już więcej dla swoich oprawców. Potajemnie opalał w ogniu rękę, tak żeby rana się nie zabliźniła. Ponieważ nie można go było wyleczyć, skierowano go na etap na Kołymę, co w praktyce oznaczało śmierć. Kostylew oblał się wiadrem wrzątku i umarł w męczarniach.
- Kostylew to bardzo ważna postać. Jego losy są dowodem na to, że nawet w warunkach sowieckiego obozu pracy można zachować człowieczeństwo, nie dać się oszukać ani złamać bezdusznemu systemowi.
Zobacz:
Jaką wizję obozu przedstawia Gustaw Herling-Grudziński w Innym świecie?
Jakim gatunkiem literackim jest Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego?
Charakterystyka Gustaw z Innego świata. Porównanie z Tadkiem z Opowiadań Borowskiego.
Przedstaw pokrótce losy Kostylewa. Czemu służy ich ukazanie w Innym świecie?