Wieś stała się istotnym tematem w polskiej literaturze współczesnej, i to do tego stopnia, że mówi się nawet o nurcie literatury chłopskiej, a termin ten obejmuje nie tylko utwory o wsi, o chłopach i sferze zagadnień wiejskich, lecz przede wszystkim oznacza dorobek literacki twórców wywodzących się ze wsi, pochodzenia chłopskiego. Zauważmy, że rok 1945 przyniósł ogromne przemiany polskiej wsi, a jej mieszkańcom możliwości kształcenia i awansu społecznego. Ten swoisty przewrót, a zarazem bagaż tradycji stał się materiałem wielu literackich dociekań i realizacji. Mówiąc o tematyce wiejskiej w prozie, należy wymienić następujące nazwiska:
- Stanisław Piętak – poeta i pisarz chłopskiego pochodzenia starszej generacji, debiutował jeszcze w okresie międzywojennym. Znane jego tomiki wierszy: Obłoki wiosenne, Arkusz poetycki, Szczęście i cierpienie, proza: Młodość Jasia Kunefała, Plama, Odmieniec.
- Tadeusz Nowak – poeta i pisarz pochodzący z rodziny chłopskiej, wydobywa wartości z tradycji chłopskiej, z mitologii słowiańskiej, często miesza realia z motywami fantastyczno-baśniowymi. Utwory poetyckie Nowaka to m.in. psalmy (Psalm o nożu w plecach, Psalm Stajenny), Bielsze nad śnieg. Powieści: A jak królem, a jak katem będziesz, Diabły, Prorok.
- Wiesław Myśliwski – autor powieści takich jak Pałac, Nagi sad i słynnej Kamień na kamieniu, podejmuje problem granicy, jaka dzieli kulturę wiejską od inteligenckiej czy miejskiej. Jakub z Pałacu usiłuje pokonać tę barierę, przemierza opustoszały pałac, pragnie zrozumieć obcą dla siebie kulturę, bez powodzenia rozgryźć symbolikę pańskiej tradycji. Kamień na kamieniu obfituje w komizm słowa i sytuacji, operując humorem, dostarcza też wielu głębokich prawd o mentalności chłopa, buduje wizję wsi polskiej.
- Edward Redliński – pisarz rodem z Białostockiego, autor popularnych utworów: Listy z Rabarbaru, Konopielka, Awans, Nikiformy. Charakterystyczna jest stylistyka Redlińskiego, w której przyjmuje on ironizujący ton, operuje humorem i drwiną. Pisarz stara się ocalić i ukazać odchodzące wartości chłopskiej kultury, podaje w wątpliwość wyższość postępu cywilizacji i techniki, która odmieniła po wojnie życie wsi. Jaskrawo widać tę tematykę w Awansie, a także w Konopielce.
- Julian Kawalec – pisarz pochodzenia chłopskiego podejmujący tematykę wsi, a szczególnie przemian na wsi po roku 1945, awansu społecznego chłopa i konsekwencji tego zjawiska. Najbardziej znany jest Tańczący jastrząb – powieść o Michale Topornym, chłopie, którego biografię przełamały i odmieniły przemiany społeczne po II wojnie światowej. Michał pozostawia gospodarkę, by się kształcić w mieście – i tak zamienia życie wiejskie na miejskie, wiejską żonę i dziecko pozostawia dla żony miejskiej i pięknego mieszkania, zostaje wreszcie inżynierem i dyrektorem, lecz nie jest szczęśliwy i ponosi klęskę.
Inne utwory Kawalca: Wezwanie, Przepłyniesz rzekę.
Najmłodsze pokolenie pisarzy, których rodowód sięga wsi, podejmuje już inną tematykę, problem różnic kulturowych nie dotyczy ich już w takim stopniu. Istnieją natomiast utwory o tematyce wiejskiej pisane przez autorów z inteligenckich warstw społecznych; tu przykładem może być Na wsi wesele Marii Dąbrowskiej, groteskowe Wesele w Atomicach Sławomira Mrożka.
Zobacz:
W jakich utworach polskiej literatury powojenne pojawia się temat wsi?
Omów postacie, wydarzenia i sens Konopielki Edwarda Redlińskiego