Dziewiętnastowiecznemu realizmowi zawdzięczamy słynne postacie, które są już właściwie symbolami, własnością kultury ogólnoludzkiej. Świetnie uosabiają pewne typy, na przykład karierowicza, który pnie się do sukcesu bez skrupułów. Typ wciąż żywy, niestety, zasady postępowania też podobne, tylko realia się zmieniły. Czy jednak ważne jest, że donos wysłano e-mailem, a nie w zalakowanej kopercie? Inny typ: jednostka wyalienowana, inteligentny zbrodniarz. Uważa, że sam może sobie ustalać prawo, bo jest wybitny, bo pogardza społeczeństwem. Następny: dorastający młodzieniec, buntujący się przeciw złu świata. Poza tym kobieta znudzona, niepogodzona z rzeczywistością, uciekająca w świat niebezpiecznych wyobrażeń. I odwieczny typ kochającego ojca, odepchniętego przez złe córki.
.
Oto parada bohaterów realizmu – bohaterów ponadczasowych.
Rodion Romanowicz Raskolnikow, były student prawa, mieszka samotnie w nędznym pokoiku petersburskiej kamienicy. Jest zdolny, inteligentny, bardzo wrażliwy, cierpi z powodu epilepsji i chronicznej biedy. Ma coraz więcej długów. Znajduje sposób na rozwiązanie swoich problemów finansowych: postanawia zamordować lichwiarkę Alonę Iwanownę. Ponieważ przez przypadek świadkiem zbrodni jest jej siostra, Lizawieta, pozbawia życia również ją. Z mieszkania ofiary zabiera w popłochu kosztowności i pieniądze, które, błąkając się po Petersburgu, ukryje pod kamieniem w upatrzonym miejscu.
Zostaje wezwany na policję. W zupełnie innej sprawie, ale o tym nie wie – jest przekonany, że chodzi o morderstwo. Kiedy przypadkiem słyszy rozmowę na temat zabójstwa Iwanowny, mdleje i wpada w obłęd. Włóczy się po mieście, cierpi na manię prześladowczą i wtedy rzeczywiście zaczyna być podejrzany. Podczas wędrówek po Petersburgu jest świadkiem ulicznego wypadku. Pomaga rannemu w nim staremu Marmieładowowi i poznaje jego córkę Sonię. Kiedy inspektor policji Porfiry Pietrowicz będzie mu już deptał po piętach, Raskolnikow zwierzy się właśnie jej. Zakochana w nim Sonia będzie mu współczuć i pojedzie z nim na katorgę.
Raskolnikow dokonuje mordu, bo wątpi w społeczną użyteczność lichwiarki. Ludzi jej pokroju uważa za pasożyty. Siebie natomiast za jednostkę wybitną, która w uzasadnionych okolicznościach ma prawo zabić. Dostojewski ukazuje tę postawę, by ją odrzucić. Podczas ośmioletniej katorgi Raskolnikow przechodzi duchową przemianę i odkrywa wartość powszechnych praw moralnych.
Emma Bovary, wychowana na klasztornej pensji urszulanek, po śmierci matki mieszka z ojcem. Znudzona wiejskim życiem marzy o czymś, co ożywiłoby jej zwykłą egzystencję i pozwoliło zrealizować, rozbudzone przez lekturę romansów, marzenia o wielkim uczuciu. Czymś takim wydaje jej się małżeństwo z lekarzem Karolem Bovary. Po ślubie jednak Emma dochodzi do wniosku, że nie czuje się szczęśliwa. Mąż nudzi ją, jest zbyt prozaiczny. Znów przydarza się coś, co ją ożywia. Państwo Bovary idą na prawdziwy bal w prawdziwym pałacu, gdzie Emmę oczarowuje tajemniczy wicehrabia. Powrót z pałacu do zwykłego domu doprowadza ją niemal do szału. Wymusza na mężu zmianę mieszkania. W nowym domu w miasteczku Yonville rodzi się córeczka państwa Bovary. Uczucia macierzyńskie nie pochłaniają jednak Emmy na tyle, by mogła zapomnieć o swoim wyimaginowanym świecie. Kokietuje młodego pisarza notarialnego Leona Dupuis, ale flirt zostaje przerwany z powodu jego wyjazdu z miasta. Wkrótce jednak Emma znajduje sobie pocieszyciela, którym jest właściciel majątku ziemskiego Rudolf de Boulanger. Nocami wymyka się na schadzki, zaniedbuje dom, córkę. Stara się ładnie wyglądać, za pieniądze pożyczone od lichwiarza kupuje nowe stroje, biżuterię, prezenty dla Rudolfa. Czuje się szczęśliwa. Obiekt jej uczuć jest już jednak znudzony tym związkiem i zaniepokojony wyobrażeniami kobiety na temat ich przyszłości. Wysyła do Emmy list, w którym z nią zrywa. Emma dostaje zapalenia mózgu. Po rekonwalescencji troskliwy mąż zabiera ją do teatru. Tam Emma znów spotyka Leona Dupuis, który wkrótce zostaje jej kochankiem. Twierdząc, że bierze lekcje muzyki, pani Bovary co tydzień jeździ do miasta. Kiedy wierzyciele upominają się o zwrot pieniędzy, jest w potrzasku. O pomoc zwraca się nawet do dawnego kochanka Rudolfa. Niestety, nikt nie może jej wesprzeć. Emma zażywa arszenik i w potwornych mękach umiera.
Eugeniusz de Rastignac to przystojny dwudziestodwuletni szlachcic, który przyjeżdża do Paryża, by studiować prawo i dostać się do paryskiego towarzystwa. Początkowo wydaje się bezkompromisowy, nieugięty. Dość szybko jednak zdaje sobie sprawę, że aby zabłysnąć w towarzystwie, potrzebni są protektorzy. Rady urodziwej kuzynki wicehrabiny de Beauséant ujawniają przed nim obłudę i zepsucie świata, w którym pragnie się znaleźć. Za radą kuzynki zdobywa sobie sympatię żony barona Nucingen, córki starego Goriota. To sam Goriot, który wie, że między córką a jej mężem brak uczucia, zachęca Rastignaca do romansu z Delfiną, a nawet wynajmuje im małe mieszkanie. Mając za sobą edukację w wielkim świecie i niejedno gorzkie doświadczenie, nad grobem ojca Goriot Rastignac rzuci nieprzystępnemu światu Paryża wyzwanie: Teraz się spróbujemy! Tytuł kolejnego tomu Komedii ludzkiej, z którego poznajemy jego losy, mówi jednak sam za siebie: Stracone złudzenia. Nie ma tu mowy o wygraniu pojedynku z brudami świata. Młodzieńcze ideały Rastignac całkowicie poświęci dla kariery.
Jan Joachim Goriot nazywany bywa dziewiętnastowiecznym królem Learem, bo tak jak bohatera Szekspirowskiego bezkrytyczna miłość do córek przywodzi go do nędzy i szaleństwa.
Goriot dorobił się majątku za czasów rewolucji francuskiej na, niezbyt zresztą uczciwym, handlu mąką. Zostaje wdowcem, a Anastazję i Delfinę wydaje bardzo dobrze za mąż: pierwsza z nich wychodzi za hrabiego, druga za barona. Teraz dwie piękne córki wstydzą się ojca, prostego handlarza. Nie przeszkadza im to jednak skutecznie uszczuplać jego zasobów finansowych. Goriot stopniowo traci majątek i nie chce zauważyć, że jest przez dzieci wykorzystywany i upokarzany. Do marnego pensjonatu pani Vauquer, w którym poznaje Rastignaca, trafia jako człowiek zamożny, ale z czasem staje się nędarzem. Bezradny wobec oczekiwań bezwzględnych córek dostaje udaru mózgu i w okrutnych cierpieniach umiera. Na cmentarz towarzyszą jego trumnie jedynie służący z pensjonatu i Rastignac, który nazywał go Chrystusem poświęcenia.
Julian Sorel a Eugeniusz de Rastignac, bohater Ojca Goriot Balzaka – podobieństwa i różnice.
Kim jest bohater realistyczny?
To człowiek silny, zdecydowany, energiczny. Z reguły stoi na granicy dwóch odrębnych światów i musi podjąć walkę z rzeczywistością, by osiągnąć swoje cele.
Dawid Copperfield, tytułowy bohater, a zarazem narrator powieści Dickensa, opowiada swoje dzieje w chwili, gdy zdołał wreszcie znaleźć szczęście rodzinne u boku kobiety, z którą przez wiele lat łączyła go przyjaźń.
Zanim się urodził, stracił ojca. Dopóki matka nie podjęła decyzji o ponownym zamążpójściu, żyło mu się całkiem dobrze. Idylla się skończyła, gdy ojczymem Dawida został podły pan Murdstone. Za ugryzienie nowego opiekuna w rękę Dawid zostaje wysłany do londyńskiej szkoły z internatem. I tam jednak nie zaznaje spokoju. Tym razem jego oprawcami są nauczyciele i uczniowie. Dawid wytrzymuje ten szkolny terror przez pół roku. Jego gehennę przerywa śmierć matki. Znów znalazł się pod „opieką” bezdusznego ojczyma i jego okropnej siostry. Pan Murdstone posyła Dawida do pracy w domu handlowym Murdstone i Grinby. Zmęczony nadmiarem obowiązków chłopak postanawia stamtąd czmychnąć. Wprawdzie okradziony i wynędzniały, ale trafia w końcu do ciotki w Dover. Pod jej opieką odżywa. Chodzi do szkoły, w której nie prowadzi się zajęć metodą zastraszania i terroru. Ma kolegów. Wtedy też poznaje Agnieszkę Wickfield, która później zostanie jego żoną. Po skończeniu szkoły postanawia, zachęcony przez ciotkę, zostać radcą prawnym. Z powodu kłopotów materialnych ciotki musi wprawdzie zrezygnować ze stażu w kancelarii adwokackiej, lecz już wkrótce zaczyna odnosić sukcesy jako dziennikarz i autor powieści. Zakochuje się w przemiłej, ale bardzo nieodpowiedzialnej dziewczynie Dorze i bierze z nią ślub. Ich związek nie trwa jednak długo: ciężka choroba żony kończy się śmiercią. Przybity i samotny Dawid, po utracie żony i przyjaciela, który zginął w katastrofie okrętu, na kilka lat wyjeżdza z Anglii. Po powrocie uświadamia sobie, jakim uczuciem darzy swą wieloletnią przyjaciółkę Agnieszkę i żeni się powtórnie.
Vautrin, czyli Jakub Collin, Ołży-Śmierć, Carlos Herrera to jedna z najczarniejszych postaci Komedii ludzkiej. Przestępca, recydywista, który, aby zrealizować swoje plany, nie cofnie się przed niczym. Popełnia zbrodnię za zbrodnią, a kara go nie dosięga.
Czterdziestoletni, barczysty, odpychający zbieg z galer. Odbywając karę dwudziestu lat kajdan, Jakub Collin zyskał u kolegów – dzięki przebiegłości, która pozwoliła mu uniknąć niebezpieczeństw – przydomek Ołży-Śmierć. Na wolności jest bankierem, ale nie w zwykłym banku: przechowuje i pomnaża pieniądze zbrodniarzy, którzy odbywają karę.
Zdarzają mu się wpadki, ale zawsze spada na cztery łapy. Aresztowany, ucieka tym razem do Hiszpanii. Tam zabija księdza Carlosa Herrerę i przyjmuje jego nazwisko. Po raz kolejny zostaje aresztowany i po raz kolejny unika odpowiedzialności. Ma czym szantażować sędziów. Nie dość, że nie ma na niego kary. Jakub Collin, jeden z największych zbrodniarzy, zostaje zatrudniony w tajnej policji jako specjalista od… zbrodni. Ot, komedia ludzka!
Julian Sorel to zdolny, inteligentny, obdarzony doskonałą pamięcią syn cieśli, który marzy o wielkiej karierze. Dla awansu społecznego gotów jest poświęcić wszystko. Tytułowe kolory symbolizują dwie możliwe drogi kariery: czerwony – w mundurze, czarny – w sutannie. W ponapoleońskiej Francji zdecydowanie łatwiej wkroczyć na tę drugą drogę, bo wojskowym może zostać tylko szlachcic.
Nigdy nie jest sobą. Udaje religijność, pokorę, skromność, a nawet miłość. Dla osiągnięcia swoich celów wykorzystuje dwie kobiety. Najpierw uwodzi żonę mera, starszą od niego o dziesięć lat panią de Renal. Potem rozkochuje w sobie Matyldę de la Mole, dziewiętnastoletnią córkę margrabiego. Oczywiście w głowie świta mu już myśl, że żeniąc się z Matyldą, uzyskałby szlachectwo. I prawie mu się to udaje. Odzywa się jednak echo przeszłości. Była kochanka przesyła ojcu Matyldy list, w którym bynajmniej nie przedstawia Juliana jako idealnego kandydata na męża. Sorel wpada w furię i strzela do dawnej kochanki. Zostaje aresztowany, skazany na śmierć i ścięty. Jego głowę kochająca Matylda wiezie na kolanach, by pogrzebać ją w górskiej grocie.
Literackie pokrewieństwa
Nieszczęśliwi ojcowie:
- antyczny król Edyp;
- Szekspirowski król Lear;
- Balzakowski ojciec Goriot.
Karierowicze:
- Tartuffe, czyli Molierowski Świętoszek;
- Uriasz Heep z Dawida Copperfielda Dickensa;
- Julian Sorel z Czerwonego i czarnego Stendhala;
- Eugeniusz de Rastignac z Komedii ludzkiej Balzaka.
Zbrodniarze:
- biblijny Kain;
- Makbet Szekspira;
- Balladyna Słowackiego;
- Raskolnikow ze Zbrodni i kary Dostojewskiego;
- Vautrin z Komedii ludzkiej Balzaka.
Kobiety niepogodzone z rzeczywistością:
- Emma Bovary z powieści Flauberta;
- Anna Karenina z dzieła Lwa Tołstoja;
- Katarzyna Earnshaw z Wichrowych wzgórz Emily Jane Brontë.
Zobacz: