Rodion Raskolnikow
Rodion Romanowicz Raskolnikow to młody człowiek, który przyjechał z prowincji na studia prawnicze do Petersburga. Wkrótce porzuca je, brakuje mu pieniędzy nawet na opłacenie wynajmowanego pokoju, który z racji ciasnoty nazywa trumną. Rodion żyje w nędzy, ale jednocześnie ma świadomość swojej wyjątkowości. Ta sprzeczność jest przyczyną głębokiej frustracji bohatera. Tyle mógłby zrobić, tyle zmienić… Ale nie zrobi i nie zmieni, bo nie ma pieniędzy. W otaczającym go świecie liczy się tylko to, ile człowiek posiada, nie jego intelekt czy serce.
Dlatego Raskolnikow wysuwa zaskakującą teorię: domaga się szczególnych praw dla wybitnych jednostek (do których zalicza także siebie). Powinny one ustalać własne prawa moralne – dla realizacji ważnych ogólnoludzkich celów mogłyby łamać zasady moralne, nawet popełniać zbrodnie. Te poglądy, wyrosłe z pychy i pogardy dla ludzi, sprawiły, że Rodion zamordował starą lichwiarkę. Dla niego była to tylko „ludzka wesz”, za której pieniądze on sam mógłby coś zrobić dla świata (a przynajmniej wydobyć z nędzy matkę i siostrę).
Raskolnikow to bohater o wyjątkowo złożonej psychice, dlatego nie jest łatwo go ocenić. Cechuje go podobna do romantycznej nadwrażliwość, buntuje się przeciwko światu, jest samotnikiem, indywidualistą. Ale Raskolnikow w równym stopniu kieruje się rozumem. Bystry, inteligentny, chłodno planuje zbrodnię i logicznie tłumaczy sobie, dlaczego może złamać zasady moralne. Te sprzeczności są źródłem wewnętrznych rozterek bohatera.
Znaczenie postaci
Niewielu pisarzy umiało sięgnąć tak głęboko do ludzkiej duszy jak Dostojewski w Zbrodni i karze. Jego bohater jest pełen sprzeczności. Gardzi innymi ludźmi, a jednocześnie umie współczuć i pomagać. Jest grzesznikiem, ale też ofiarą świata. Mordercą i filozofem. Losy Raskolnikowa wiążą się z najbardziej chyba podstawowymi problemami moralnymi: dotyczącymi wyboru między dobrem i złem, winy i kary.
Dostojewski pokazuje ciemną stronę ludzkiej duszy. Jak to się dzieje, że inteligentny, wrażliwy człowiek posuwa się do takiego czynu? Może jest nie w pełni tego świadomym szaleńcem? Wielokrotnie przecież zachowuje się dziwacznie. A może został opętany? Sam mówi przecież: „W braku rozwagi dopomógł diabeł”. Jak inaczej wytłumaczyć przedziwne zbiegi okoliczności? Czasem wydaje się, że Rodion po prostu musiał dokonać tej zbrodni – jakby znalazł się w jakimś kole, z którego nie ma ucieczki.
Dostojewski pokazuje, jak w bohaterze walczą sprzeczne siły: dobra i zła. Jest tak, jakby Raskolnikow cierpiał na rozdwojenie jaźni. Umie usprawiedliwić dokonaną zbrodnię, a jednocześnie czuje, że to zło (chce się przyznać). Racje rozumu i sumienia są, jak widać, sprzeczne. Racjonalista Raskolnikow zbyt łatwo chciał wytłumaczyć zło. Jego losy prowadzą nas do wniosku, że nie wolno dopuszczać do moralnego chaosu – życie ludzkie musi pozostać najwyższą wartością, a każda zbrodnia jest złem.
Powieść Dostojewskiego pokazuje zagadkę ludzkiej duszy i całego świata. Nie można jej interpretować bez kontekstu wiary. Raskolnikow próbował postawić się ponad boskim porządkiem, zlekceważył zasady Ewangelii. Duchowe męki okazały się surową karą. Ulgę i spokój przyniósł bohaterowi dopiero powrót do wartości, o których przypominała mu Sonia. Dostojewski pokazuje, że kara to nie tylko konieczność poniesienia odpowiedzialności za wyrządzone zło. Powinna być również drogą do samoświadomości, początkiem duchowej przemiany, tak jak stało się to w przypadku Raskolnikowa.
Biografia
Rodion Raskolnikow, żyjący w nędzy były student, zastawia u lichwiarki Alony Iwanowny pamiątkowy zegarek po ojcu. Pełen pogardy dla „staruchy”, zaczyna myśleć o tym, by ją zabić. Zastanawia się, czy byłby do tego zdolny, bije się z myślami, planuje… W szynku poznaje alkoholika Marmieładowa, odprowadza go do domu, widzi głodne, płaczące dzieci. Dostaje list od matki – pisze ona o próbie uwiedzenia Duni przez Swidrygajłowa, o decyzji siostry Rodiona, by wyjść za cynicznego Łużyna.
Okrucieństwo świata popycha bohatera do zabicia „ludzkiej wszy”. Raskolnikow starannie się przygotowuje: zabiera siekierę, wystrugany kawałek drewna udaje srebrną papierośnicę. Gdy lichwiarka próbuje rozpakować „zastaw”, Rodion uderza ją w głowę siekierą. W przeszukiwaniu mieszkania przeszkadza mu siostra lichwiarki, Lizawieta, która właśnie wróciła. Ją także Rodion zabija. Traci głowę, jest przerażony, gdy do drzwi mieszkania zaczynają dobijać się jacyś ludzie. Raskolnikow ucieka, zabierając niewielki łup, którego zresztą nie wykorzysta – zawiniątko ukryje pod kamieniem.
odia musi przyznać sam przed sobą, że nie jest żadną wybitną jednostką – okazał się słaby. Jest też zbyt wrażliwy, by zbrodnia nie pozostawiła żadnych śladów na jego psychice. Raskolnikow choruje, bredzi w malignie, ma przywidzenia. Włóczy się po mieście – idzie także na miejsce zbrodni i pyta o uprzątniętą już kałużę krwi. Prowokuje śledczych, nawet ostentacyjnie przyznając się do winy (na policję jest wzywany z innych powodów: niepłacenia za stancję, znalezienia w mieszkaniu lichwiarki zastawu z nazwiskiem Rodiona). Jest gburowaty i niemiły: odrzuca pomoc Razumichina, pozwala sobie na złośliwości wobec narzeczonego siostry. Gdy matka i Dunia przyjadą do Petersburga, usłyszą, że Rodia nie zgadza się na małżeństwo Duni.
Los styka go po raz kolejny z rodziną Marmieładowa, który zginął pod kołami powozu. Raskolnikow daje pieniądze na pogrzeb, poznaje też córkę zabitego – młodą prostytutkę Sonię. Ta głęboko wierząca osoba sprzedaje się, by pomóc najbliższym. Jest pełna pokory i głęboko wierzy w Boże miłosierdzie. To ona czyta Rodionowi fragment Biblii mówiący o wskrzeszeniu Łazarza. To jej bohater przyznaje się do popełnionej zbrodni. Rodion nie wierzy w kłamliwe oskarżenia Łużyna, jakoby Sonia ukradła mu sto rubli. Wie, że dziewczyna jest najuczciwszą osobą, jaką zna. Namawiany gorąco przez Sonię idzie w końcu na policję i wyznaje: „To ja wówczas zabiłem”. Zostaje skazany na osiem lat katorgi. Tylko osiem, bo znaleziono wiele okoliczności łagodzących: nie wykorzystał łupu, wielu świadków mówiło o jego dobroci.
Dzięki Soni udaje się w końcu Rodionowi odnaleźć miłość i wiarę. Nie od razu – dopiero po roku. Gdy dziewczyna poszła za nim na katorgę, początkowo złościła go jej dobroć, żałował swego przyznania się do winy. Potem długo nie spotykał się z Sonią – najpierw on był ciężko chory, później ona. Uświadomił sobie wówczas, jak bardzo zależy mu na Soni i jak wiele jej zawdzięcza. Sięgnął po Ewangelię, którą mu kiedyś podarowała… „Ale tu już się rozpoczyna nowa historia, historia stopniowej odnowy człowieka, historia stopniowego jego odradzania się”.
Ważne momenty w życiu bohatera
- Zamordowanie lichwiarki i jej siostry – dalsze losy Rodiona były zmaganiem się z konsekwencjami tej zbrodni.
- Poznanie Soni Marmieładowej – dziewczyna stała się z czasem duchowym opiekunem Rodiona, pomogła mu się zmienić.
- Przyznanie się do winy – przyniosło mu ulgę. Tyle że Raskolnikow zgłosił się na policję nie dlatego, że odczuwał wyrzuty sumienia. Czuł raczej złość, że nie okazał się jednostką wybitną.
- Przemiana duchowa w czasie katorgi na Syberii – wpływ wielkiej miłości Soni.
Bohater o sobie samym
Rodion głosi poglądy nietzscheańskie (choć jeszcze przed Nietschem!). Czuje się wybitną jednostką, która stoi ponad zwyczajną moralnością. Sądzi, że umiałby zabić i nie czuć potem wyrzutów sumienia. Ale to nieprawda. Po zamordowaniu lichwiarki przeżywa męki duszy, jest rozczarowany swoją słabością. Z czasem zacznie odczuwać potrzebę pokory i oczyszczenia duszy.
To przez ten ostatni miesiąc nauczyłem się ględzić, całymi dniami wylegując się w swoim kącie i rozmyślając… o niebieskich migdałach. (…) Czyż jestem zdolny do tego? Czyż to jest poważne?
Nie zabiłem człowieka, zabiłem zasadę! Tak, zasadę zabiłem, ale czy przekroczyłem? Nie, pozostałem po tej stronie… Potrafiłem tylko zabić! Właściwie, jak się okazuje, nie potrafiłem nawet i tego…
Może jeszcze jestem człowiekiem, nie wszą, i zbyt pochopnie potępiłem siebie…
Bohater a inne postacie utworu
- Sonia – Zofia Siemionowna Marmieładow – córka alkoholika, prostytutka, która sprzedaje się, by jej najbliżsi nie cierpieli głodu. Być może bez niej Rodion nie doznałby duchowego zmartwychwstania. Sonia znosi poniżenie z pokorą, która jest przeciwieństwem pewności siebie okazywanej przez Raskolnikowa. Głęboko wierzy, że jej grzech zostanie wybaczony. Rozumie cierpienie Rodiona, który jej właśnie zwierza się z dokonanej zbrodni. Sonia namawia Raskolnikowa do przyznania się, a później idzie za nim na katorgę, daje Ewangelię, pomaga zmienić się.
- Alona Iwanowna – lichwiarka, którą zamordował Raskolnikow.
- Dunia – Awdotia Romanowna Raskolnikow – siostra Rodiona, która – aby pomóc rodzinie – postanawia wyjść za Łużyna.• Razumichin – przyjaciel Raskolnikowa. Stara się mu pomóc, mimo że Rodion często bywa dla niego niemiły. Po procesie żeni się z Dunią.
- Porfiry Piotrowicz – policyjny śledczy. Jego rozmowy z Rodionem są zaskakujące – przypominają bardziej filozoficzne dyskusje niż przesłuchania, ale też celem Porfirego jest raczej nawrócenie zbrodniarza.
- Swidrygajłow – człowiek skomplikowany i chyba najbliższy teoriom Rodiona o jednostkach stojących ponad moralnością. Próbował uwieść Dunię, potem pragnąc się zrehabilitować, ofiarował jej znaczną sumę. Gdy siostra Rodiona znów go odrzuciła, popełnił samobójstwo.
Bohater a inne postacie literackie
- Makbet (tytułowy bohater tragedii Williama Szekspira) – podobny przykład podatności człowieka na zło, tyle że bez szczęśliwego zakończenia.
- Żona z ballady Lilie Adama Mickiewicza – zabija bez skrupułów, ale potem męczą ją wyrzuty sumienia.
- Jacek Soplica (Pan Tadeusz Adama Mickiewicza) – odkupiona zbrodnia i duchowa przemiana z pychy w pokorę.
O utworze źródłowym
Zbrodnia i kara, najwybitniejsza powieść Fiodora Dostojewskiego (opublikowana w 1866 r.), pokazuje realia współczesnego autorowi Petersburga i gromadę przegranych, wykorzenionych ludzi wpisanych w przestrzeń tego posępnego miasta labiryntu. Jednocześnie jest to utwór uniwersalny, mówiący o stale istotnych problemach dobra i zła, Boga i szatana czy tytułowych zbrodni i kary. Pisarz konfrontuje ze sobą różne postawy, nie komentuje ich, ocenę pozostawiając czytelnikowi (powieść polifoniczna).
Tematy, przy których można wspomnieć bohatera
- skomplikowanie człowieka, zagadki duszy ludzkiej, przemiana duchowa, odnalezienie sensu życia;
- konflikty moralne, walka dobra i zła;
- miłość, wiara (nawrócenie);
- cierpienie;
- bunt (w tym wypadku przeciwko porządkowi moralnemu i społecznemu).
Dzieło: Zbrodnia i kara
Autor: Fiodor Dostojewski
Czas i miejsce akcji
Petersburg (głównie jego najmroczniejsze, ubogie dzielnice), lipiec 1865 r. Epilog obejmuje dłuższy czas – około roku.
Co to za typ bohatera?
- zbrodniarz;
- bohater o nieprzeciętnej osobowości – złożonej i skomplikowanej;
- przeżywający rozterki duchowe;
- bohater, który przechodzi przemianę wewnętrzną.
Pojęcia związane z tym bohaterem
- Powieść polifoniczna – powieść, u źródeł której leży muzyka – każdy głos w chórze czy instrument w orkiestrze jest samodzielnym bytem, a zarazem częścią całości. W takiej powieści występuje wiele „głosów”, czyli różnych poglądów na tę samą kwestię. Każdy z tych głosów bohaterów jest równouprawniony i nie narzuca wymowy powieści. Narrator pozostaje neutralny, a powieść ma strukturę dialogową – to nie tylko dialogi bohaterów, ale również dialogi ich idei, koncepcji życia.
- Powieść psychologiczna – odmiana powieści, której jednym z podstawowych założeń jest prezentacja życia wewnętrznego bohatera, skoncentrowanie się na jego emocjach, przeżyciach i doznaniach, analizie jego życiowych decyzji i wyborów.
Rodion Raskolnikow symbolizuje:
- racje rozumu (Sonia – racje wiary i serca)
- wewnętrzne zmartwychwstanie
Zobacz:
Przedstaw postać Raskolnikowa – bohatera powieści Dostojewskiego Zbrodnia i kara
Zbrodnia i kara – Fiodor Dostojewski. Na czym polega uniwersalna wymowa powieści?
Dokonaj charakterystyki Rodiona Raskolnikowa (Zbrodnia i kara)
Przedstaw najważniejsze postacie Zbrodni i kary Dostojewskiego
Co to znaczy, że Zbrodnia i kara jest dziełem realizmu psychologicznego?