Wiek XIX
Historia
- 1870 r.: wojna francusko-pruska, proklamowanie III Republiki w Paryżu.
- 1871 r.: Komuna Paryska, klęska Francji, Wilhelm I koronowany w Wersalu na cesarza Niemiec;
likwidacja państwa kościelnego. - 1872 r.: początek kulturkampfu w Niemczech.
- 1881 r.: car Aleksander II ginie od bomby rzuconej przez członka Narodnej Woli Aleksandra Hryniewieckiego;
Aleksander III carem Rosji (do roku 1894). - 1882 r.: Trójprzymierze pomiędzy Niemcami, Austro-Węgrami i Włochami.
- 1890 r.: dymisja Bismarcka.
- 1891 r.: encyklika papieża Leona XIII Rerum novarum.
- 1891-1899: budowa kolei transsyberyjskiej.
- 1894 r.: początek tak zwanej sprawy Dreyfusa;
wojna japońsko-chińska;
Mikołaj II carem Rosji;
założenie Stowarzyszenia Kresów Wschodnich w Prusach, zwanego Hakatą. - 1900 r.: zabójstwo króla Włoch Umberta I.
Literatura
- • 1857 r.: Charles Baudelaire, Kwiaty zła.
- 1871 r.: Fiodor Dostojewski, Biesy;
Emil Zola, Początek fortuny Rougon-Macquartów;
Jean Arthur Rimbaud, Statek pijany. - 1873 r.: Juliusz Verne, W 80 dni dookoła świata.
- 1876 r.: Stéphane Mallarmé, wiersz Popołudnie fauna.
- 1877 r.: Lew Tołstoj, Anna Karenina.
- 1879 r.: Henrik Ibsen, Nora.
- 1880 r.: Guy de Maupassant, Baryłeczka;
Fiodor Dostojewski, Bracia Karamazow;
Emil Zola, Nana; debiut Antoniego Czechowa. - 1884 r.: Henrik Ibsen, Dzika kaczka.
- 1885 r.: Emil Zola, Germinal.
- 1887 r.: Edmond i Jules de Goncourt, Dzienniki.
- 1888 r.: August Strindberg, Panna Julia.
- 1890 r.: Knut Hamsun, Głód; Maurice Maeterlinck, Ślepcy, Intruz.
- 1891 r.: Oskar Wilde, Portret Doriana Graya.
- 1892 r.: Arthur Conan Doyle, Przygody Sherlocka Holmesa;
Gerhart Hauptmann, Tkacze. - 1893 r.: Stéphane Mallarmé, Wiersze i proza;
George Bernard Shaw, Profesja pani Warren. - 1894 r.: Maurice Maeterlinck, Wnętrze.
- 1895 r.: Herbert George Wells, Wehikuł czasu.
- 1896 r.: Gerhart Hauptmann, Zatopiony dzwon.
- 1897 r.: Antoni Czechow, Wujaszek Wania.
- 1900 r.: Joseph Conrad, Lord Jim.
Sztuka, architektura, muzyka
- 1863 r.: Édouard Manet, Śniadanie na trawie.
- 1872 r.: Claude Monet, Impresja, wschód słońca.
- 1875 r.: Georges Bizet, opera Carmen.
- 1876 r.: Auguste Renoir, Huśtawka.
- 1879 r.: Piotr Czajkowski, opera Eugeniusz Oniegin.
- 1881 r.: Pierre Puvis de Chavannes, Biedny rybak.
- 1882 r.: Édouard Manet, Bar w Folies-Bergère.
- 1886 r.: Edgar Degas, cykl pasteli Kobiety myjące się…
- 1888 r.: Vincent van Gogh, Słoneczniki.
- 1889 r.: Auguste Renoir, Wielkie kąpiące się.
- Lata 90.: Paul Cézanne, cykl obrazów Kąpiące się.
- 1891 r.: Gustaw Mahler, I Symfonia;
Claude Monet, cykl obrazów Topole. - 1892 r.: Claude Debussy, utwór orkiestrowy Popołudnie fauna;
Auguste Renoir, Dziewczęta przy pianinie. - 1893 r.: Edvard Munch, Krzyk oraz Taniec życia.
- 1895 r.: Auguste Renoir, Dziewczęta na łące.
- Lata 1895-1902: Edvard Munch, Madonna.
- 1896 r.: Giacomo Puccini, opera Cyganeria;
Ryszard Strauss, poemat symfoniczny Tako rzecze Zaratustra. - 1897 r.: Claude Monet, początek cyklu obrazów Nenufary.
- 1900 r.: Antonio Gaudí, park Gûell w Barcelonie (tworzony do roku 1914);
Hector Guimard, secesyjne pawilony wejściowe do metra w Paryżu;
Josef Hoffmann, pawilon secesji na Wystawie Powszechnej w Paryżu.
Cywilizacja, nauka, filozofia
- • 1872 r.: Fryderyk Nietzsche, Narodziny tragedii.
- 1876 r.: Alexander Graham Bell wynalazł telefon.
- 1879 r.: Thomas Alva Edison wynalazł żarówkę.
- 1884 r.: Fryderyk Nietzsche, Tako rzecze Zaratustra.
- 1886 r.: Fryderyk Nietzsche, Poza dobrem i złem.
- 1890 r.: powstanie Théâtre d’Art w Paryżu.
- 1893 r.: pierwsze studio filmowe koło Nowego Jorku.
- 1895 r.: pierwsze filmy braci Lumière;
odkrycie promieni X przez Wilhelma Roentgena. - 1896 r.: Henri Bergson, Materia i pamięć.
- 1898 r.: odkrycie radu przez Piotra Curie i Marię Skłodowską-Curie;
powstanie Moskiewskiego Teatru Artystycznego. - 1900 r.: wystawa powszechna w Paryżu;
próbny lot pierwszego sterowca skonstruowanego przez Ferdinanda Zeppelina; skonstruowanie we Włoszech pierwszego wodolotu;
Max Planc ogłasza teorię kwantów;
Henri Bergson, Śmiech;
Zygmunt Freud, O marzeniu sennym.
Wiek XX
Historia
- 1901 r.: śmierć królowej angielskiej Wiktorii (urodzonej w roku 1819, panującej od 1837).
- 1902 r.: koronacja Edwarda VII na króla Anglii; potwierdzenie Trójprzymierza pomiędzy Niemcami, Austro-Węgrami i Włochami.
- 1903 r.: rozłam w Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji na bolszewików i mienszewików.
- 1904 r.: początek wojny rosyjsko-japońskiej.
- 1905 r.: „krwawa niedziela” w Petersburgu; bunt załogi pancernika „Potiomkin” na Morzu Czarnym; zawarcie pokoju między Rosją a Japonią.
- 1906 r.: wybory do Dumy rosyjskiej; powstanie Partii Pracy w Anglii.
- 1907 r.: Trójporozumienie między Francją, Rosją i Wielką Brytanią.
- 1908 r.: aneksja Bośni i Hercegowiny przez Austro-Węgry.
- 1911 r.: koronacja Jerzego V na króla Anglii.
- 1912 r.: pierwsza wojna bałkańska; zatonięcie na północnym Pacyfiku „Titanica”, największego na świecie statku pasażerskiego.
- 1913 r.: druga wojna bałkańska; odnalezienie Mony Lisy we Florencji.
- 1914 r.: zamordowanie w Sarajewie następcy tronu Austro-Węgier arcyksięcia Ferdynanda i jego żony; wybuch I wojny światowej; Japonia wypowiada wojnę Niemcom.
- 1915 r.: użycie przez Niemców pierwszych gazów trujących w bitwie pod Ypres we Flandrii.
- 1916 r.: Włochy wypowiadają wojnę Niemcom; w Wiedniu umiera cesarz Austro-Węgier Franciszek Józef;
klęska wielkiej ofensywy niemieckiej pod Verdun. - 1917 r.: USA zrywa stosunki dyplomatyczne z Niemcami; rewolucja lutowa w Rosji, abdykacja cara Mikołaja II i powołanie Rządu Tymczasowego; bolszewicy przejmują władzę, aresztowanie Rządu Tymczasowego i proklamowanie Republiki Rad.
- 1918 r.: w Brześciu Litewskim podpisanie traktatu pokojowego między państwami centralnymi a Rosją Sowiecką;
w Jekaterinburgu rozstrzelanie Mikołaja II i jego rodziny; początek wojny domowej w Rosji (między białymi a czerwonymi); w Compiègne pod Paryżem podpisanie zawieszenia broni między Niemcami a państwami koalicji – koniec działań wojennych. - 1919 r.: podpisanie traktatu pokojowego na konferencji w Wersalu – ostateczny koniec I wojny światowej.
Literatura
- 1901 r.: Antoni Czechow, Trzy siostry; Tomasz Mann, Buddenbrookowie.
- 1903 r.: Tomasz Mann, nowele Tonio Kröger i Tristan.
- 1904 r.: Antoni Czechow, Wiśniowy sad.
- 1906-1928: John Galsworthy, Saga rodu Forsytów.
- 1911 r.: Tomasz Mann, Śmierć w Wenecji.
- 1913 r.: ukazanie się w Paryżu pierwszej części cyklu powieściowego Marcela Prousta W poszukiwaniu straconego czasu (W stronę Swanna); George Bernard Shaw, Pigmalion.
- 1914 r.: André Gide, Lochy Watykanu.
- 1915 r.: Włodzimierz Majakowski, Obłok w spodniach.
Sztuka, architektura, muzyka
- 1901 r.: pierwsza wystawa malarstwa Pabla Picassa w Paryżu;
Auguste Rodin, pomnik Victora Hugo. - 1902 r.: francuski producent filmowy G. Méliès nakręcił Podróż na Księżyc.
- 1903 r.: w paryskim Salonie Niezależnych wystawa obrazów Henri Matisse’a, André Deraina, Maurice’a de Vlamincka.
- 1905 r.: pierwsza wystawa fowistów w Paryżu;
Antonio Gaudí, rozpoczęcie budowy Casa Milá w Barcelonie. - 1907 r.: Pablo Picasso, Panny z Awinionu – obraz, który utorował drogę kubizmowi.
- 1908 r.: w Paryżu premiera Zmierzchu bogów Ryszarda Wagnera.
- 1909 r.: Filippo Tommaso Marinetti, Manifest futuryzmu, ogłoszony w paryskim dzienniku Le Figaro;
Pablo Picasso i Georges Braque wystawiają swoje obrazy na Salonie Jesiennym w Paryżu – pojawienie się terminu kubizm; Gustaw Klimt, Salome. - 1911 r.: Wasily Kandinsky, O pierwiastku duchowym w sztuce.
- 1912 r.: pierwsze wystawy malarzy futurystów w Paryżu, Londynie i Berlinie; pierwsze prezentacje „rzeczy gotowych” Marcela Duchampa w Paryżu.
- 1915-1916: David Wark Griffith nakręcił Narodziny narodu i Nietolerancję – pierwsze filmy pełnometrażowe, dziś klasyczne dzieła niemej kinematografii.
- 1917 r.: Marcel Duchamp wysyła Fontannę na Salon Niezależnych w Paryżu.
- 1918 r.: manifest dadaistów w Zurychu (Tristan Tzara).
Cywilizacja, nauka, filozofia
- 1901 r.: pierwszy motocykl; radiotelegraficzne połączenie między Europą i Ameryką; w Sztokholmie i Oslo przyznanie pierwszych Nagród Nobla.
- 1902 r.: Guglielmo Marconi konstruuje telegraf bez drutu.
- 1903 r.: bracia Orville i Wilbur Wright pierwsi wznoszą się w powietrze samolotem z silnikiem spalinowym; pierwszy statek o napędzie spalinowym; pierwsze posiedzenie Akademii Goncourtów w Paryżu.
- 1904 r.: publikacja pierwszej kolorowej fotografii w amerykańskim dzienniku Daily Illustrated Mirror.
- 1905 r.: Albert Einstein ogłasza szczególną teorię względności; Iwan Pawłow formułuje teorię odruchów warunkowych.
- 1906 r.: w Melbourne w Australii premiera pierwszego fabularnego filmu dźwiękowego.
- 1907 r.: Henri Bergson, Ewolucja twórcza.
- 1908 r.: Henry Ford rozpoczyna pierwszą w świecie seryjną produkcję samochodów.
- 1909 r.: Louis Blériot pierwszy przeleciał nad kanałem La Manche;
Włodzimierz Ilicz Lenin, Materializm i empiriokrytycyzm;
R. E. Peary dociera do bieguna północnego. - 1910 r.: wynalezienie plastyku; wynalezienie lampy neonowej.
- 1911 r.: Norweg Roald Amundsen zdobywa biegun południowy; przyznanie Marii Skłodowskiej-Curie Nagrody Nobla w dziedzinie chemii;
odkrycie witamin przez Kazimierza Funka. - 1912 r.: Bertrand Russell, Problemy filozofii.
- 1913 r.: pierwszy francuski projekt tunelu pod kanałem La Manche;
Niels Bohr formułuje teorię budowy atomu wodoru. - 1916 r.: pierwsze użycie czołgu; Fryderyk de Saussure, Podstawy strukturalizmu w językoznawstwie;
ogólna teoria względności Einsteina. - 1917 r.: Zygmunt Freud, Wstęp do psychoanalizy;
Karol Gustaw Jung, Psychologia podświadomości.
Zobacz: