Adam Asnyk
Do młodych
Szukajcie prawdy jasnego płomienia,
Szukajcie nowych, nieodkrytych dróg;
Za każdym krokiem w tajniki stworzenia
Coraz się dusza ludzka rozprzestrzenia
I większym staje się Bóg!
Choć otrząśniecie kwiaty barwnych mitów,
Choć rozproszycie legendowy mrok,
Choć mgłę urojeń zedrzecie z błękitów,
Ludziom niebiańskich nie zbraknie zachwytów,
Lecz dalej sięgnie ich wzrok.
Każda epoka ma swe własne cele
I zapomina o wczorajszych snach…
Nieście więc wiedzy pochodnię na czele
I nowy udział bierzcie w wieków dziele,
Przyszłości podnoście gmach!
Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy,
Choć macie sami doskonalsze wznieść;
Na nich się jeszcze święty ogień żarzy
I miłość ludzka stoi na straży,
I wy winniście im cześć!
Ze światem, który w ciemność już zachodzi
Wraz z całą tęczą idealnych snów,
Prawdziwa mądrość niechaj was pogodzi –
I wasze gwiazdy, o zdobywcy młodzi,
W ciemnościach pogasną znów!
Na tle epoki
Twórczość Adama Asnyka nazywa się często „poezją czasów niepoetyckich”. Duch pozytywizmu nie sprzyjał bowiem rozwojowi liryki, zwłaszcza dlatego, że – jak wiadomo – fascynowano się wówczas hasłami użyteczności literatury. To było przyczyną wielkiej nieufności, której obiektem stała się poezja i wszelki liryzm.Owa nieufność wynikała też z poczucia „oszukania” przez poezję romantyczną.
Asnyk jako samotny poeta epoki pozytywizmu stara się łączyć hasła propagowane przez swoich współczesnych z formą wykreowaną przez romantyzm. Zwraca się do młodych (tu można poszukać paraleli do Ody do młodości Mickiewicza) – nie wzywa ich jednak do walki i odrzucenia przeszłości – stara się pokazać drogę „środka”, która polega na tworzeniu „nowego” w oparciu o to, co „stare”. Asnyk jest więc poetą pół pozytywistycznym, pół romantycznym.
Forma utworu – elementy analizy
W wierszu Asnyka najistotniejszą rolę pełnią:
- metafory – poeta stosuje je bardzo często, można powiedzieć, że przenośnia występuje prawie w każdym wersie: na przykład:
„szukajcie prawdy jasnego płomienia”,
„rozproszycie legendowy mrok”,
„nieście więc wiedzy pochodnię na czele”,
„przyszłości podnoście gmach”,
„nie depczcie przeszłości ołtarzy”.
Ponadto odnaleźć w nim możemy:
- apostrofę – wiersz jest bezpośrednim zwrotem do młodego pokolenia, sugeruje nam to tytuł utworu i to, że podmiot liryczny mówi w 2. osobie liczby mnogiej;
- anafory – możemy tu odnaleźć dwie anafory: w pierwszych dwóch wersach jest to zwrot „szukajcie” oraz w drugiej strofie, trzykrotnie powtórzone słowo „choć”;
- wykrzyknienia – podmiot liryczny sugestywnie woła do młodych: „szukajcie prawdy jasnego płomienia!”,
„przyszłości podnoście gmach!”,
„i większym staje się Bóg!”,
„i wy winniście im cześć!”
Wykrzyknienia czynią wypowiedzi podmiotu lirycznego bardziej przekonującymi i poruszającymi.
- rymy i rytm – poeta ciekawie rozwiązał te zagadnienia formalne. W wierszu występują przeważnie rymy żeńskie – rymują zaś się ze sobą strofy: pierwsza z trzecią i czwartą oraz druga z piątą (schemat abaab). We wszystkich strofach wersy: pierwszy, trzeci i czwarty mają miarę jedenastozgłoskowca, wers drugi jest najczęściej dziesięciozgłoskowy i wers piąty ośmiozgłoskowy. Tak więc w pozornej nieregularności odnajdujemy ład i harmonię.
Sytuacja liryczna, treść, motywy, bohaterowie
Wiersz Asnyka jest wezwaniem skierowanym do młodego pokolenia. Poeta zwraca się do młodych w pierwszym wersie poprzez anaforę i wykrzyknienie: „szukajcie prawdy jasnego płomienia!” Forma wiersza pozornie zdaje się być zbliżona do manifestu, jednakże utworu tego manifestem (w pełnym tego słowa znaczeniu) nazwać nie można. Po pierwsze dlatego, że Asnyk pisze w okresie dojrzałego pozytywizmu – kiedy wszystkie hasła epoki zostały już wypowiedziane, a po drugie dlatego, że poeta wcale nie chce być przywódcą młodych ani wzywać młodego pokolenia do walki i czynu.
Podmiot liryczny jest raczej mentorem, dojrzałym przewodnikiem, który tylko wskazuje drogę, ale po niej nie prowadzi. Tematem przewodnim utworu jest wezwanie do poszukiwań i tworzenia rzeczy nowych.
„Siłę napędową” dziejów widzi poeta w młodym pokoleniu – to młodzi szukają zawsze nowych dróg i nowych rozwiązań. Dzięki nim cała ludzkość wędruje naprzód („coraz się dusza ludzka rozprzestrzenia”), rozwija się i wstępuje na nowe, „nieodkryte drogi”. „Każda epoka ma swe własne cele” – pisze poeta, zaraz jednak sceptycznie dodając – „i zapomina o wczorajszych snach…”. Podstawowym błędem, który popełniają „młodzi” jest odrzucenie przeszłości – nie można, oczywiście, ślepo wierzyć w to, co mówili nasi ojcowie, jednakże nie należy całkowicie lekceważyć ich dorobku. Asnyk proponuje drogę środka: „nie depczcie przeszłości ołtarzy, choć macie sami doskonalsze wznieść” – pisze, „starym” należy się cześć i szacunek – bez nich nie byłoby przecież żadnych „młodych”.
Cały postęp – i to w każdej dziedzinie życia (technice, literaturze, medycynie czy filozofii) – oparty jest na ewolucji. Tworząc nowe, zawsze korzysta się z dorobku przeszłości. Historia dziejów to wielki pomnik, w którym każda epoka jest tylko jednym z kamieni budujących wspólnie całość. Asnyk sprowadza młodych – którym młodość zwykła „dodawać skrzydeł” – na ziemię, pisząc: „i wasze gwiazdy, o zdobywcy młodzi, w ciemnościach pogasną znów!” Każda epoka ma swe własne cele, ale każda epoka też przemija – ci którzy, jeszcze przed chwilą, byli „młodzi” – zaraz stają się „starzy”. Najważniejsze, żeby pokolenia nauczyły się wzajemnego szacunku do siebie.
Jak interpretować utwór?
Wiersz Asnyka pozwala nam inaczej – mniej stereotypowo – spojrzeć na pozytywizm. Epoka ta kojarzy się przede wszystkim z przydługimi powieściami tendencyjnymi – zapominamy, że miała także interesującą poezję. Asnyk dodaje realnemu i nieco „sztywnemu” pozytywizmowi trochę duchowości oraz fantazji. Jego wiersz to rozważny i odważny głos poety w dyskusji, do której poezji zabroniono wstępu.
Do młodych to utwór łączący pozytywizm z romantyzmem. Asnyk wyraża swe myśli na sposób romantyczny:
- używa ukochanej przez romantyków formy wiersza;
- posługuje się kunsztowną i subtelną metaforyką;
- wykorzystuje w utworze wykrzyknienia, nadając mu charakter zbliżony do manifestu;
- w pewien sposób nawiązuje tematycznie do Ody do młodości.
Do charakterystycznych dla pozytywizmu zaś elementów wiersza Asnyka zaliczymy:
- umiarkowanie w głoszonych hasłach i unikanie jednoznacznych ocen;
- odrzucenie romantycznego buntu młodych;
- pośrednie nawiązywanie do teorii ewolucji (ewolucjonizm Karola Darwina).
Do czego wiersz może się przydać?
Na pewno użyteczny będzie przy wypowiedziach poruszających problem stosunku współczesności do przeszłości. Możesz się powołać na wiersz Asnyka, rozważając stosunek pozytywistów do romantyzmu, ale możesz też się nim posłużyć, zastanawiając się nad własną (tj. współczesną) oceną przeszłości.
Wiersz ten porusza zagadnienie tak zwanej walki epok. Renesans „walczył” ze średniowieczem, oświecenie z barokiem, pozytywizm z romantyzmem… Wiersz Asnyka warto uwzględnić przy przekrojowym spojrzeniu na historię literatury – to rzadki wśród poetów głos rozsądku.
Do młodych to poetycki głos pozytywizmu. Jeżeli będziesz zastanawiać się nad tą epoką – jej hasłami, dążeniami i manifestami – nie zapomnij o wierszu Asnyka.
Jeżeli będziesz pisać lub wypowiadać się o Do młodych
- Zacznij rozważania od wskazania adresata utworu. Zdefiniuj pojęcie „młodych” – możesz powiedzieć, że to nowe pokolenie, tworzące nową epokę – w tym przypadku pozytywizm.
- Przedstaw sytuację liryczną wiersza. Nazwij podmiot liryczny: towarzyszem młodych, ich przewodnikiem i mentorem. Wskaż na jego umiarkowane stanowisko wobec buntu młodego pokolenia.
- Poglądy Asnyka na historię możesz nazwać filozofią dziejów, w której zasadniczą rolę odgrywa ewolucjonizm. Podkreśl to, że poeta przykłada wagę do szacunku wobec starszych pokoleń.
- Połóż nacisk na pozytywistyczne i romantyczne elementy wiersza Asnyka. Zauważ, że poeta stara się łączyć przeszłość (romantyzm) z teraźniejszością (pozytywizm).
- Podkreśl doniosłość i samodzielność poezji Asnyka. Pamiętaj, że to poezja czasów niepoetyckich – Asnyk jest jednym z nielicznych, wartościowych poetów epoki pozytywizmu.
- Na koniec możesz zastanowić się nad tym: czy poeta miał rację co do swej koncepcji dziejów. Czy postęp zawdzięczamy pojedynczym jednostkom (jak chcieli romantycy), czy pracy zbiorowości i ewolucji wcześniejszych dokonań (jak sądzili pozytywiści)?
- Na wiersz Asnyka można też spojrzeć jak na filozoficzną refleksję nad dziejami świata. Poeta odrzuca romantyczny kult jednostki – uważa ludzi za silną wspólnotę, która cele osiąga poprzez wzajemną współpracę. Przestrzegając młodych: „nie depczcie przeszłości ołtarzy” – nawiązuje niejako do pozytywistycznej doktryny organicyzmu. W społeczeństwie każda jednostka ma swoją ściśle określoną rolę – podobnie w historii, każda epoka działa na gruncie stworzonym przez przeszłość – zawsze dodając coś od siebie.
Słówko o autorze
Adam Asnyk – urodzony w 1838, zmarł w 1897. Brał udział w akcjach niepodległościowych – także w powstaniu styczniowym – przez co został uwięziony w Cytadeli Warszawskiej. Dużo przebywał za granicą, gdzie studiował, między innymi – nauki społeczne. Do kraju powrócił ze stopniem doktora filozofii. Zajmował się działalnością społeczną, wcielając w życie hasła pozytywistyczne.
W jego twórczości można wyczuć zwątpienie i pesymizm wywołane upadkiem powstania. Do najwybitniejszych tomów Asnyka należą: cykl 30 sonetów Nad głębiami oraz W Tatrach. Warto pamiętać, że Asnyk był jednym z pierwszych polskich taterników, założycielem Towarzystwa Tatrzańskiego.
Uwaga!
Warto pamiętać, że utwór Asnyka jest także indywidualnym głosem poety w dyskusji pozytywizmu ze spuścizną romantyczną. Poeta nawołuje do uszanowania przeszłości – czego ani romantyzm, ani pozytywizm nie proponował.
Na wiersz Asnyka można też spojrzeć jak na filozoficzną refleksję nad dziejami świata. Poeta odrzuca romantyczny kult jednostki – uważa ludzi za silną wspólnotę, która cele osiąga poprzez wzajemną współpracę. Przestrzegając młodych: „nie depczcie ołtarzy przeszłości” – nawiązuje niejako do pozytywistycznej doktryny organicyzmu. W społeczeństwie każda jednostka ma swoją ściśle określoną rolę – podobnie w historii, każda epoka działa na gruncie stworzonym przez przeszłość – zawsze dodając coś od siebie.
Za pierwowzór wiersza Asnyka można uznać Odę do młodości Adama Mickiewicza. Do młodych jest skierowane do tych samych odbiorców co Oda do młodości – można wręcz powiedzieć, że w pewien sposób przemawia do czytelników wiersza Mickiewicza. Asnyk bowiem przestrzega tych, którym „młodość dodała skrzydeł” przed zbytnim zapałem i lekceważeniem autorytetów. Dlatego jego wiersz często nazywa się pozytywistyczną Odą do młodości.
Zupełnie inne niż Asnyk poglądy wyraża Aleksander Świętochowski w manifeście zatytułowanym My i Wy. Pisarz przeciwstawia w nim młodych pozytywistów starym romantykom. „Młodzi” przyszli zająć miejsce „starych” – nadszedł czas na nowe – pora zapomnieć o przeszłości. I nie budować jej zbędnych pomników!!!
Zobacz: