Żelazny schemat postępowania:

  • analizuję temat,
  • szukam w temacie czasownika,
  • konstruuję treściwy wstęp,
  • stosując się do polecenia tematu, analizuję tekst,
  • odwołuję się do całej wiedzy o lekturze,
  • przywołuję konteksty,
  • komponuję wszystko spójnie,
  • nie piszę o sobie,
  • wieńczę pracę podsumowującym zakończeniem.

 

Żelazna zasada

  • Sprawdź, co każe czasownik w temacie.
  • Porównaj fragmenty – szukaj podobieństw i różnic.
  • Zaprezentuj sceny – szukasz potrzebnych scen i opisujesz je.
  • Wskaż cechy – wypisujesz kolejne cechy wyczytane z tekstu.
  • Przedstaw obraz społeczeństwa – wypisujesz wady społeczne i przykłady.
  • Porównaj definicje – najpierw je znajdź i zrekonstruuj.
  • Przedstaw postawy – wypisz je, scharakteryzuj, wskaż odmienności.
  • Przedstaw portrety – opisz osoby, zestaw ich cechy.
  • Czym jest dla bohaterów jakieś pojęcie – znajdź ich słowa, odczytaj, opisz swoim językiem.
  • Porównaj opisy – krok po kroku spisz i porównaj cechy krajobrazu czy osoby czy przedmiotu.

Tematy są zbudowane na podstawie tekstu i każą ten tekst przeanalizować w danym kierunku. Trzeba więc bardzo uważać, by z tego kierunku nie zejść.

  • Ponieważ temat będzie zawierał polecenie, przeczytaj to polecenie kilkakrotnie, abyś był pewien, co masz robić. Często zdarza się też, że temat oprócz przywołanego tekstu pyta o wiedzę o całym utworze lub odwołuje się do danych o biografii autora lub epoce. Każdy znany ci fakt oznacza wówczas punkt, ale też nie należy strzelać tymi faktami jak karabin maszynowy, tylko według wymaganego przez temat kierunku analizy. Jeśli zatem szukamy obyczajów w danym fragmencie Chłopów i całym dziele, to o tym piszmy i przywołujmy przykłady obyczajów, a nie życiorys Reymonta, opis konfliktów czy urody Jagny lub też cechy kompozycyjne utworu.
  • Jeśli temat oparty będzie na dwóch tekstach, to każe porównywać, znajdować różnice lub podobieństwa. I tu także trzeba trzymać się wymagań tematu, a wiedza o dziełach, autorach epokach, w których powstały, czy nurtach, w jakich się plasują, jak najbardziej się przyda – byle wykorzystana w duchu tematu.

Teksty przywołane w tematach pochodzą z obowiązkowej listy lektur i nie musisz ich analizować od strony formalnej – chodzi raczej o wyłuskanie obrazów, myśli, przesłania, czyli interpretację, nie analizę kompozycji. To dla wielu duża ulga. Niestety, rzecz dotyczy tylko poziomu podstawowego, bo na rozszerzonym analiza jest już bardzo ważna.

 

Oto kilka sprawdzonych sposobów na zdobywanie punktów w pisemnej pracy maturalnej.

Punkty za wstęp

Żelazne zasady

  • We wstępie wprowadź fakty.
  • Napisz więcej niż dwie strony pracy.
  • Twierdzenia popieraj przykładami z tekstu.
  • Zakończenie ułóż co najmniej z pięciu zdań.
  • Używaj wielokrotnie pojęcia z tematu (obraz, portret, wizja).

W pracy maturalnej ważniejsze jest, by od razu, na początku walczyć o punkty. Nie interesuje nas zatem wstęp efektowny (Cytat, motto, śmiała teza lub głos autorytetu), tylko treściwy, na temat, najlepiej taki, który już zawiera fakty.

 

Co więc robić ze wstępem?

Jak zacząć?
Najlepiej od razu odnieść się do tematu. Ponieważ na pewno będziesz mieć do czynienia z fragmentem lektury lub całym tekstem – bezpieczną metodą będzie króciutka prezentacja tegoż tekstu. Mała notka wprowadzająca – kto, co, kiedy i o czym napisał. Jeśli temat wskazuje jakieś bardzo ważne dla lektury zagadnienie, też dobrze byłoby to zaznaczyć. Zwykłym zdaniem typu: „Lalka jest faktycznie obrazem idealistów trzech pokoleń”. Czemu tak? Bo to najbezpieczniejszy sposób, aby wprowadzić odbiorcę w temat, siebie w pracę nad tekstem (taki porządek z faktami pomaga) i od razu szukać punktów. Za konkrety bowiem można je dostać najpewniej. Oczywiście, jeśli jesteś mistrzem stylu, masz błyskotliwy pomysł i sprawne pióro – napisz wstęp żywy, podaj fakty z pomysłem – pracujesz w ten sposób na punkty za styl.

Oto przykłady:

Spotkania wrogów w „Iliadzie” Homera i „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza. Porównaj fragmenty – zwróć uwagę na rodzaj przedstawionych sytuacji, portrety bohaterów i wpisany w teksty obraz człowieka.

Wstęp – zaobserwuj sceny i od razu wskaż podobieństwo:

Przytoczone w temacie sceny spotkań wrogów z dwóch odległych o siedemnaście stuleci eposów łączy pewna niezwykłość. Oto wróg staje przed wrogiem i oddaje się w jego ręce. Wróg prosi wroga – Priam Achillesa o wydanie zwłok syna, Soplica Gerwazego o przebaczenie. To nieczęsto się zdarza – w literaturze i w życiu.

Komentarz: taki wstęp od razu wprowadza w temat i w dodatku daje 3 punkty. Dlatego że model odpowiedzi zakłada: punkt za stwierdzenie niezwykłości sytuacji jw. i za wskazanie, o co prosi Priam, a o co Soplica. Wniosek: od razu we wstępie zamieść konkret, co dane sytuacje łączy.

Wstęp – uporządkuj fakty wstępne:

Mamy do czynienia z dwoma eposami, dziełem Homera – pierwszym eposem naszej kultury – i dziełem Mickiewicza – ostatnim eposem polskim. Pierwszy i ostatni epos, osadzone w zupełnie innej kulturze, ukazują scenę podobną – spotkanie wrogich postaci, które dojdą do porozumienia.

Komentarz: ten wstęp porządkuje sytuację, wprowadza w temat, zdradza wiedzę. Łapiesz punkt za wiedzę o utworach oraz za wskazanie podobieństwa scen.

 

Czym dla bohaterów „Lalki” Prusa są miłość i małżeństwo? Zanalizuj podane fragmenty utworu, odwołując się do swojej wiedzy o wskazanych w nich postaciach.

Wstęp – nakreśl, kto mówi i kim jest.

W podanym fragmencie powieści Prusa wypowiadają się o małżeństwie następujące postacie: Izabela Łęcka, główna postać kobieca powieści, Wokulski – główny bohater, jego przyjaciel doktor Szuman i Kazio Starski – arystokrata i utracjusz. Wysunięte przez nich tezy o małżeństwie i miłości wiążą się z ich osobowością.

Komentarz: wstęp za co najmniej 2 punkty – znajomość lektury i wskazanie postaci, a także ich krótkie przedstawienie. Kompozycja też się liczy – ładnie nawiązujesz do tematu.

 

Społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle. Co i w jaki sposób krytykuje Ignacy Krasicki w „Palinodii”? Obraz Polaków wyłaniający się z podanych fragmentów utworu skonfrontuj z ich wizerunkiem zawartym w innych znanych Ci satyrach tego poety.

Wstęp – od razu uczep się drugiej części tematu (znane Ci satyry) i odwołaj do twórczości Krasickiego.

Satyry Ignacego Krasickiego stwarzają bogaty fresk, który rejestruje obraz polskiego społeczeństwa czasów oświecenia. Oprócz „Palinodii”, utwory „Do króla”, „Pijaństwo”, „Żona modna”, „Świat zepsuty” – jak kamera filmowa przybliżają kolejne elementy ujęcia ówczesnej społeczności, czyli szlachty. Jak na mistrza satyry przystało, Krasicki nie maluje fresku realistycznego, lecz odkształca obraz. Krzywe zwierciadło jednakże mówi prawdę – tyle że eksponuje i potęguje pewne cechy. Jakie?

Komentarz: za ten wstęp powinieneś dostać 3 punkty. Za styl, bo ciekawe ujęcie, za informacje o czasach, tytułach, za uchwycenie istoty satyry.

Wstęp – wiedza o materiale i autorze

„Palinodia” to takie literackie oszustwo – autor niby chwali, niby odwołuje swoją poprzednią krytykę, ale tak naprawdę jeszcze mocniej piętnuje społeczne wady. „Palinodia” Krasickiego to jedna z jego licznych satyr, które w sumie dają obraz Polaków wieku XVIII. A że książę biskup stawiał sobie cel – bawiąc, uczyć, to jego satyry mają wymiar i humorystyczny, i dydaktyczny.

Komentarz: za ten wstęp zaliczasz 3 punkty – za styl, wiedzę o Palinodii, gatunku i czasach.

Jeśli przerasta Cię wiedza

  • Wypisz w punktach wszystko, co kojarzy Ci się z daną lekturą, autorem i fragmentem tekstu. Potem podkreśl tylko te punkty, które wiążą się ściśle z tematem lub odpowiadają na pytanie tematu. Tylko te uwzględnij w pracy.
  • Ważne według Ciebie fakty niekoniecznie pasują do tematu. Boisz się je pominąć. Spróbuj je do tematu przystosować. Data powstania – czy ma coś do zawartego w utworze obrazu Polaków? Gatunek – czy ma coś do klasycyzmu poety? Jeśli tak – pisz, powinieneś otrzymać punkty.

Wnioski
Postaw na rozwinięcie tematu. Im więcej słusznych faktów napiszesz, tym bezpieczniejsza będzie sytuacja. Nie ma mowy o oddaniu pracy krótszej niż dwie strony. Strona, półtorej nie wchodzą w grę. Dobrze sprawdź ortografię i interpunkcję. Poprawność to aż 15 punktów. Jeśli masz okazję, zabłyśnij skojarzeniem, wiedzą spoza programu – nawet 4 punkty nie chodzą piechotą. I pisz treściwie – niech każde zdanie ma potencjalną wagę punktów. Opinie własne, odczucia, oceny, niestety, nie grają żadnej roli. Zostaw je dla siebie.

Zdania do wstępów

  • Zestawienie tych właśnie fragmentów dzieł nie zaskakuje (albo właśnie zaskakuje).
  • Mamy do czynienia z jedną z najważniejszych powieści polskich (uwaga – nie pomyl gatunku).
  • Co łączy, co dzieli przytoczone tu utwory?
  • Zagadnienie, o które pyta temat, jest na pozór jasno zdefiniowane.
  • Przedmiotem rozważań jest temat kluczowy dla całego dzieła.
  • Temat ojczyzny (natury, miłości, idealizmu) jest dominujący w tym utworze.
  • Odpowiedzi na pytanie tematu nie wyczerpuje przytoczony tu fragment. Należy odnieść się do całości dzieła.
  • Dobór przytoczonych fragmentów lektur intryguje.
  • Zacznę od określenia historycznoliterackiej przynależności utworu, ma to bowiem niebagatelne znaczenie dla rozwinięcia tematu.
  • Zacznę od przywołania okoliczności powstania dzieła.
  • Autor utworu jest czołowym przedstawicielem… W tym tkwi już zalążek odpowiedzi na pytanie tematu.

 

Ważna rola zakończenia

W wypracowaniu maturalnym zakończenie jest bardzo ważne. Ważniejsze nawet niż wstęp. Dlaczego? Bo schemat oceniania przewiduje punkty za wnioski. Nie można więc zapomnieć o zakończeniu! Mało tego, nie można go potraktować jednym sztampowym zdaniem potwierdzającym tezę z tematu czy też jakąkolwiek inną, postawioną sobie we wstępie pracy. Zakończenie powinno być pełnym podsumowaniem wniosków, summą całej pracy.

Kończąc pracę, przeczytaj temat jeszcze raz. Jeśli zawierał pytanie – daj w zakończeniu pełną odpowiedź, jeszcze raz pokrótce gromadząc wnioski. Poświęć dwa zdania na sumującą interpretację utworu. Nie kończ jednym zdaniem. Twoje zakończenie niech ma minimum pięć zdań – każde zaś niech zawiera inny fakt, choć powtórzony z wywodów w całej pracy. Ostatnie zdanie niech będzie zawsze podsumowaniem. Ocen własnych unikaj. W ten sposób powstanie najbezpieczniejsze i najbardziej obfitujące w punkty zakończenie.

Zdania do zakończeń

  • Powracając do pytania zadanego w temacie…
  • Czym zatem jest… obraz, definicja, wizja artysty…
  • Sumując swoje wnioski, stwierdzam…
  • Po dokonaniu porównania powyższych utworów mogę stwierdzić…
  • Lektura komparatystyczna (czyli porównawcza) powyższych fragmentów prowadzi do wniosków następujących…
  • Czas na podsumowanie wniosków…
  • Reasumując, odpowiedź na pytanie tematu brzmi…
  • Interpretacja utworu prowadzi do następujących wniosków…
  • Wnikliwa lektura fragmentu nasuwa następujące refleksje…
  • Co zatem jest istotą powyższej pracy interpretacyjnej…

Zobacz:

Praca pisemna na maturze

MATURA Formy prac pisemnych