1. Skojarz poszczególne cytaty na temat czasu z nazwami epok.

A.
Bo czas nie da trwać żadnej rzeczy w jednej mierze
A jako wszytko niesie, tak zaś wszytko bierze.

Widziałem ja po ranu piękny kwiat przyjemny,
A widziałem zaś wieczór zwiędły i nikczemny.

B.
Świat cały jest obszernym pamiątek smentarzem –
Człowiek jedną literą w nagrobkowym rymie –
Serce człowieka wspomnień współbraci ołtarzem –
[…]
Lecz czas pamiątki świata w swym łonie zanurzy,
Literą zatrze – człowiek snem śmierci zadrzymie;
W twym sercu wiek młodzieńczy, gdy zagra pieśń burzy,
Zatrze tam i moje imię!

C.
[…]
Zegar wybija na wysokiej wieży,
A czas niewrotny jak bieży, tak bieży
I tak odmienne gonią się księżyce
Jak wiatr, jak chmury, a ostre nożyce
Nielitościwa tyranka gotuje,
Kiedy ostatek przędzę się dosnuje.
O Nieśmiertelny, który milijony
Lat masz za moment, przedłuż ukrócony
Czas życia mego, wszakże Twoja zdoła
Wszechmocność cofnąć i słoneczne koła;

D.
To jest mój najpiękniejszy sen…
Tam, w pustce, ciemnych jezior głąb,
Ciemnosmreczyński szumi las
Skał głuchych nad wodami zrąb,
Uśpiony wiekuisty Czas.

1.
A. renesans
B. romantyzm
C. Młoda Polska
D. barok

2.
A. renesans
B. romantyzm
C. barok
D. Młoda Polska

3.
A. barok
B. Młoda Polska
C. renesans
D. romantyzm

4.
A. barok
B. romantyzm
C. renesans
D. Młoda Polska

Odp. 2)

A. Jan Kochanowski, Pieśń VI, Co by ty, urodziwa Hanno;
B. Edmund Wasilewski W imionniku Henryka G;
C. Zbigniew Morsztyn Emblema 47;
D. Kazimierz Przerwa – Tetmajer, Ciemnosmreczyński las

Komentarz:
Utwory rozwijają motyw przemijania, upływającego czasu (vanitas). Autorzy eksponują kruchość, nietrwałość tego, co doczesne, świadomość końca egzystencji, zmiany w materii – przyrodzie, w ludzkiej psychice. Sposób ujęcia tematu – zależy od epoki i stylu danego autora­.

  • Kochanowski nawiązuje do stoickiej filozofii – dystansu wobec emocji, wewnętrznej niezależności. Nic na świecie nie jest trwałe, „Wszytko to minie jako polna trawa” (O żywocie ludzkim). Z człowieka, który zabiega o doczesność śmieje się Fortuna, może Bóg. Tyle o temacie, a podobieństwa widzimy też w stylistyce utworu. Pamiętajmy, że choć Kochanowski wiersza sylabicznego nie wynalazł, uczynił z niego narzędzie bardzo sprawne. Sylabizm względny, rymy dokładne, poeta dba o szczegóły. Jako eksperymentator w dziedzinie słowa bada możliwości uproszczeń grup spółgłoskowych. Stąd charakterystyczna fonetyka: wszystko – wszytko, jedno – jeno, pójdźmy – pódźmy; dawne określenia czasu: wczora, zawżdy, po ranu.
  • Edmunda Wasilewskiego próżno szukać w podręcznikach. To twórca mniej znany, typowy epigon (naśladowca stylu) romantyzmu. Kreuje egotyczne „ja” liryczne – na wzór Gustawa z IV części Dziadów. Znać dostojeństwo słów, styl oratorski, słownictwo patetyczne – rodem z Mickiewicza. Temat – rozpatrywany – w kontekście narodowej tragedii, tradycji „pamiątek ołtarzy”. Słownictwo z kręgu poezji męczeńskiej, narodowej, dla której czas ma konkretny, historyczny i tragiczny wymiar. W tym czasie znajduje miejsce dojmujące przeżycie powstań, słychać echa chrześcijańskiej teodycei (jak Bóg, rządzący światem, dopuszcza do rozbiorów?). Zwróćcie też uwagę na symbol serca (skojarzmy z ideologią: „Miej serce i patrzaj w serce”).
  • Barokowy poeta mówi o czasie w kontekście dramatu ludzkiej egzystencji. Pamiętamy, że w poezji metafizycznej człowiek jest wątły, słaby, rozdwojony w sobie. Rozdarty między duszę i ciało, toczy wieczny bój o przetrwanie. Powracamy do Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego. Mamy nieubłagany czas i Nieśmiertelnego, który może przedłużyć „czas życia”. A Bóg, jak u Sępa – jest „Królem Pokoju”, „Wszechmocnym”. Popatrzmy jeszcze na stylistykę. To typ poezji uczonej, intelektualnej, a wiadomo, że literacki barok chętnie posługuje się symbolem, alegorią (zegar na wieży, tyranka – przeznaczenie, goniące się księżyce). Emblemat – składa się z połączenia jakiejś pouczającej sentencji z wizerunkiem plastycznym, który ją ilustruje (pierwszy zbiór emblematów autorstwa Andreasa Alziatusa wydano w 1531 r).
  • U młodopolskiego twórcy wyczuwamy wrażliwość stylistyczną – na barwy, dźwięki (metoda synestezji). Cytat sugeruje tatrzański krajobraz – ulubiony temat młodopolskich melancholików. W opisie uderza malarskie, impresjonistyczne potraktowanie pejzażu. Typowe nagromadzenie przymiotników – „głuchych”, „najpiękniejszy”, „ciemnosmreczyński” itd. – służy podkreśleniu intensywności zjawiska. Podkreśla ciszę, spokój, uroczysty nastrój (określenie „skał głuchych zrąb”). Metaforyczne ujęcie zjawiska – upersonifikowany Czas śpi. Symbolika Tetmajera jest jasna i przejrzysta, bowiem stanowi tło dla przeżyć podmiotu lirycznego.

 

2. Biorąc pod uwagę cechy stylu, wskaż autora cytowanych wierszy.

A.
[…]
Zapuszczam się coraz tam, kędyś więc mieszkała,
I widzę z żalem, że mię droga oszukała.
Nie masz cię, dziewko droga, a twoje pokoje
Bez ciebie w sercu moim budzą ciężkie boje.
Zapuszczam wtenczas łez mych na oczy zasłonę,
Nie widząc cię, w którąż się kolwiek udam stronę.
Nie masz cię, dziewko droga, oczy się me brzydzą
samym słońcem, gdy ciebie przed sobą nie widzą.
[…]

B.
Szczęśliwa karto, ciebie ona swymi
Piastować będzie rękoma ślicznymi,
Ciebie obejźrzy wdzięcznym okiem swoim,
A ócz podobno prózno drudzy stoim,
Ty tak możesz być szczęsna, że cię swymi
Wdzięcznie całuje usty rożanymi.
Gdzieś to człowiek mógł naleść jakie czary,
Żeby się umiał przewirzgnąć w swe dary.

C.
O jakież skrzydełka jego!
Barwa błękitna z różowym,
Na głowie coś zielonego,
A sam w pancerzu stalowym.
Motylu, piękny motylu!
a ciebie dziś złapać muszę.
Tylko stanę przy tym dylu,
Złapię, gałązki nie ruszę.
Do mojej miłej […]
Poniosę cię z skwapliwością.
[…]
Nie bój się śmierci z jej ręki,
Żyj, póki chcesz na świecie.
[…]

Autorami cytowanych liryków miłosnych są:

1.
A. Jan Kochanowski
B. Jan Andrzej Morsztyn
C. Wacław Potocki

2.
A. Jan Kochanowski
B. Ignacy Krasicki
C. Jan Andrzej Morsztyn

3.
A. Jan Andrzej Morsztyn
B. Jan Kochanowski
C. Franciszek Karpiński

4.
A. Jan Kochanowski
B. Mikołaj Rej
C. Jan Andrzej Morsztyn

Odp. 3)

A. J. A. Morsztyn – Zapust,
B. J. Kochanowski Do Reiny,
C. Fr. Karpiński Do motyla.

Komentarz:
Wierszy w podręcznikach nie ma, ale style rozpoznać łatwo.

  • Barok polega na technice, poetyckim kunszcie. Utwór zaskakuje nas konceptem. Zakochany srogo cierpi, bowiem kochanka (która odeszła) jest mu droższa od słońca. Nie znajdziemy renesansowej harmonii między treścią i formą. Występują liczne przerzutnie, szyk przestawny („w którąż się kolwiek”), anafory, powtórzenia („Nie masz cię”, „Zapuszczam się”). Patetyczna stylistyka, hiperbole (ukochana droższa od słońca). Słowem – dworska pompa i wyrafinowana konstrukcja. Pojawia się motyw łkania, płaczu – przejęty z poezji francuskiej. W dziedzinie wersyfikacji widać charakterystyczną dla Morsztyna budowę – poeta często wraca do strof 4-wersowych z rymami parzystymi.
  • W (B) – mamy charakterystyczne dla XVI-wiecznej Polski słownictwo, te wszystkie „naleźć”, „przewirzgnąć”, „ócz”, „prózno” – archaizmy. Dawne grupy spółgłoskowe – „pojźrzeć”, „obejźrzeć”, stare końcówki fleksyjne: „ócz”, „usty”, a także luźny szyk kompozycyjny i wyraźne rymy żeńskie.
  • Z kolei zauważ, że „śpiewak Justyny” (Karpiński) wykorzystuje w dużym stopniu cechy ogólnego języka mówionego, archaizmów nie ma, pobrzmiewa kresowy dialekt. Styl jest prosty, sporo wyrazów codziennych, prowincjonalizmów, mamy wyrazy zdrobniałe „skrzydełka”, „gałązki”. Jego program poetycki to „codzienna polszczyzna” i „czułość serca”. Stąd prosty temat – zachwyty nad motylem, którego podmiot (liryka bezpośrednia) zaniesie do „miłej”. Sentymentalny motyw uwydatniają przymiotniki, typu: „smutny”, „nieutulony”, a emocje potęgują wykrzyknienia. Brak natomiast wymyślnych przenośni, porównań. Powtarzającym się elementem tematycznym są łzy, co charakteryzuje preromantyzm.

 

3. W jakiej epoce powstały cytowane wiersze? Jakie prądy literackie reprezentują?

A.
Gminie, ku rzadkiej zbiegły zabawce,
Jakież ci cuda mózg kryśli?
Ty sobie roisz czary, latawce:
Filozof inaczej myśli.
Choć się natura troistym grodzi
Ze stali murów opasem,
Rozum człowieczy wszędy przechodzi,
Niezłomny pracą i czasem. […]

B.
Skowronku! Cóż cię tak rano zbudziło?
Do wschodu słońca ma być jeszcze wiele.
Ja spać nie mogę, bo mi żyć niemiło,
Ale co ciebie budzi w twym popiele?
Nie śpię, że moja przy mnie nie nocuje,
A ty, że twoja przy tobie spoczywa.
Równo nas szczęście i smutek kosztuje,
Tylko twój niewczas słodkim się nazywa. […]

C.
Dzieje ludzkie złe, dobre, mądre albo głupie,
A dziejopis jak echo, uczony biskupie!
Kronika jest zwierciadłem, kto w nie wejźrzeć raczy,
Tak każdego, jak godzien być znanym, obaczy,
A co za życia tai przywary i zbrodnie
I pozwala niekiedy wykraczać swobodnie:
Bojaźń, wzgląd, zysk, nadzieja – ustawają z laty.
Choć zacny, znamienity, mocny i bogaty,
Gdy te blaski i powierzchnie coraz gasną z wiekiem,
Złym się tylko pokaże lub dobrym człowiekiem.
[…]

1. barok: A. klasycyzm B. konceptyzm C. sarmatyzm.
2. oświecenie: A. klasycyzm. B. sentymentalizm. C. klasycyzm
3. romantyzm: A. preromantyzm B. ludowość C. mesjanizm
4. oświecenie: A. klasycyzm B. sentymentalizm C. rokoko

Odp. 2)

Dokładnie:
A. Stanisław Trembecki Balon,
B. Franciszek Karpiński Do skowronka,
C. Ignacy Krasicki List do ks. Adama Naruszewicza.

Komentarz:

  • (A) Pamiętać warto, że klasycyzm wyznacza poezji cele utylitarne, praktyczne, kładzie nacisk na zagadnienia społeczne. A zarazem – odwołuje się do tradycji antyku, dąży do jasności i harmonii. Trembecki jest przejęty duchem starożytnym, rozkochany w dawnych autorach. Dlatego świadomie pracuje nad stylem: jasnym, precyzyjnym. Znajdziemy tu oświeceniową wiarę w rewolucję mechanistyczną, racjonalizm i potęgę rozumu. W niezniszczalność materii. Trembecki to „fanatyk religii rozumu”, co odzwierciedla treść wiersza.
  • (B) Trochę konwencjonalna ta ludowość! Przesadna, wylewna czułość. Karpiński śpiewa jak ptaszek! Przypomnijmy, że sielanka to idylla, bukolika, pasterka, a nawet wilaneska. „Poeta serca”, a więc mamy skargi czułego serca, ciepło uczucia, jasny, zwięzły styl, naturalność budowania obrazu. Słowem – autoanalizę. Refleksję nad własnym wnętrzem. Wiersz jest melodyjny, śpiewny. Podmiot liryczny nadwrażliwy, smutny, bo przeżywa rozstanie z ukochaną. Karpiński stara się język archaizować, buduje proste rymy: „wiele – popiele”, „spoczywa – nazywa”.
  • (C) Niektórzy pewnie odnieśli do Krasickiego zwrot „uczony biskupie”, choć poeta miał pewnie na myśli Naruszewicza. Styl klasyczny, moralizatorski i oratorski. Słychać echa satyr, bajek, bo jest krytyka przywar – ulubiony temat, tradycyjna wersyfikacja (choć niewielu domyśliło się, że to list!).

 

4. Wśród podanych nazwisk znanych artystów, pisarzy, filozofów epoki baroku znalazły się nazwiska twórców z innych epok. Zakreśl odpowiedź zawierającą pełną listę nazwisk nie związanych z barokiem i trafnie przyporząd­kowanych innym epokom.

Nazwiska: Bernini, Kartezjusz, Modrzewski, Naborowski, Naruszewicz, Pascal, Rousseau, Rubens, Wolter.

1. Kartezjusz (oświecenie), Modrzewski (oświecenie), Rousseau (romantyzm).
2. Modrzewski (renesans), Pascal (oświecenie), Wolter (oświecenie).
3. Modrzewski (renesans), Naruszewicz (oświecenie), Rousseau (oświecenie), Wolter (oświecenie).
4. Bernini (renesans), Naruszewicz) (oświecenie), Rousseau (romantyzm), Wolter (oświecenie).

Odp. 3)

Komentarz:

  • Andrzej F. Modrzewski pisze w renesansie dziełko O naprawie Rzeczypospolitej, a w latach 1780-1786 wychodzi Historia narodu polskiego Naruszewicza. Nie zapominajmy też o jego oświeceniowej satyrze Chudy literat. Jean J. Rousseau w oświeceniu tworzy Nową Heloizę i dziełko Umowa społeczna, które staje się biblią młodych rewolucjonistów. Z kolei Wolter – racjonalista, krytykuje stare przesądy i zabobony, pisze oświeceniowy Traktat o tolerancji, a potem powiastkę Kandyd.
  • Ale Pascala – skojarz z barokiem (lata 1623-62). Był francuskim matematykiem, fizykiem. Zaznaczmy, że jego działalność została potępiona przez Kościół.
  • Dodajmy, że Giovanni Lorenzo Bernini zajmuje stałe miejsce w panteonie sławnych artystów baroku m. in. jako twórca rzeźby Apollo i Dafne, Dawida, więc umieszczać go w renesansie nie można.

 

5. Do jakich gatunków literackich należą cytowane utwory?

A.
Wprzód niźli sarmackiego Marsa krwawe dzieje
Potomnym wiekom Muza na papier wyleje,
Niż durnego Turczyna prepozyt szkarady
Pisać pocznę w pamiętne Polakom przykłady[…]
Boże! którego nieba, ziemie, morza chwalą,
Co tak mdłym piórem jako władniesz groźną stalą, […]
Ciebie proszę, abyś to, co ku twej wdzięce
W tym królestwie śmiertelne chcą wspominać ręce,
Szczęścić raczył […]

B.
[…]
Wy, co śpiewacie bohatyrów dzieła
I świat dziwicie cudy rozlicznymi,
Jeśli was sława ich wielka ujęła
I praca, którą stali się zacnymi,
Pozwólcie nucić to, co przedsięwzieła
Nie Muza zdjęta duchami wieszczymi,
Ale wierszopis pracujący w ciszy,
Nie dla rycerzów walecznych, lecz myszy.
[…]

C.
Ponieważ na rozległych obszarach świata królowie i książęta dokonują nader wielu czynów godnych pamięci, które z powodu niechęci i niedbałości, a może nawet z braku ludzi uczonych, okrywa milczenie – uznaliśmy za rzecz wartą trudu niektóre czyny książąt polskich opisać raczej skromnym naszym piórem, ze względu na pewnego chwalebnego i zwycięskiego księcia imieniem Bolesław, niżli nic w ogóle z tych godnych uwagi zdarzeń nie zachować dla potomności. […]

1. A. kronika B. hymn C. pamiętnik
2. A. powieść B. satyra C. epos
3. A. epos B. epos heroikomiczny C. powieść
4. A. epos B. epos heroikomiczny C. kronika

Odp. 4)

Dokładnie:
A. Wacław Potocki Transakcja wojny chocimskiej
B. Ignacy Krasicki Myszeida
C. Gall Anonim Kronika polska

Komentarz:

  • A.Tradycję eposu zapoczątkowała starożytność. Tematykę określano jako bohaterską (utwór miał opisywać czyny herosów). Cytat jest fragmentem inwokacji – rozbudowanej apostrofy, skierowanej do Boga. Narrator eposu ujawnia się (pisze w 1 os.) prosząc, by Bóg zesłał na piszącego szczęście i natchnienie. Treść cytatu wskazuje wyraźnie na opis wojny chocimskiej z 1621 roku (jest mowa o szkaradnym Turczynie), a epos ma opisywać przełomowe dla społeczności wydarzenia. Co jeszcze? Charakterystyczny dla Potockiego patetyczny, oratorski styl – tzw. styl wysoki, dostosowany do tematu. Wiersz jest pisany trzynastozgłoskowcem o rymach krzyżowych (na wzór starożytnego heksametru).
  • B. Ignacy Krasicki napisał trzy eposy heroikomiczne: Myszeidę, Monachomachię i Antymonachomachię. Przytoczony fragment zachowuje patetyczny styl narracji, ale łączy go z błahym tematem – wojną myszy i kotów. Autor zapowiada błahy temat: „Wierszopis (…) pracujący (…) nie dla rycerzów walecznych, lecz myszy”. Charakterystyczne jest uwznioślenie błahych zjawisk, czyli konflikt „wysokiej” formy i „niskiej” treści, który prowadzi do deheroizacji postaci – bohaterowie eposu są śmieszni. Pamiętajmy o żartobliwym tonie obowiązującym w takim „heroiczno-komicznym” związku.
  • C. Kronikę Galla Anonima rozpoznać nietrudno. Autor wspomina, że czyny przodków Bolesława Krzywoustego opisuje ze względu na niego, a Bolesław jest głównym bohaterem dzieła. Inicjator kroniki to Michał Awdaniec – jak dowiemy się w dalszej części pracy. Warto dostrzec przemyślaną kompozycję kroniki, tzw. ramową, powiedzieć o przestrzeganiu chronologii z zupełnym pominięciem dat. Dzieło przypomina bowiem „gesta” – dzieje, opowiadania o sławnych czynach wybitnych bohaterów. To nietypowa kronika – dlatego Gall skupia się na czynach księcia Bolesława.

 

6. Do jakich gatunków literackich należą cytowane utwory?

A.

Wolno szaleć młodzieży, wolno starym zwodzić,
Wolno się na czas żenić, wolno i rozwodzić,
Godzi się kraść ojczyznę, łatwą i powolną;
A mnie sarkać na takie bezprawia nie wolno?
[…]

B.

Pewnie on teraz koło bogini
Swej, czarnobrewki Dorydy,
Rozrywkę sobie okrutną czyni
Kosztem mej hańby i biedy. […]
Tłukę o drzewo koszyk mój miły,
Rwę wieniec, którym splatała;
Te z nich kawałki będą świadczyły
Żem z nim na wieki zerwała….
[…]

C.

Winszuj, ojcze – rzekł Tair – w dobrym jestem stanie:
Jutrom szwagier sułtana i na polowanie
Z nim wyjeżdżam.” Rzekł ojciec: „Wszystko to odmienne:
Łaska pańska, gust kobiet, pogody jesienne.”
Jakoż zgadł, piękny projekt wcale się nie nadał:
Sułtan siostrę odmówił, cały dzień deszcz padał.

1. A. bajka B. sonet C. fraszka
2. A. hymn B. sielanka C. epos
3. A. bajka B. sielanka C. satyra
4. A. satyra B. sielanka C. bajka

Odp. 4)

Dokładnie:
Ignacy Krasicki Świat zepsuty
Franciszek Karpiński Laura i Filon
Ignacy Krasicki Abuzei i Tair

Komentarz:
Spójrzmy na cechy gatunków.

  • Początek satyry to długi monolog, który zapowiada temat – ośmieszanie i piętnowanie negatywnych zjawisk obyczajowych, bo to satyra społeczno-obyczajowa. Ma charakter dydaktyczny, autor zamierza pewnie moralizować, pokazać świat w krzywym zwierciadle. Słowem – dobrać się młodym i starym do skóry!
  • Z kolei nowożytna sielanka – posługuje się kostiumem pasterskim. Karpiński wyposaża jej bohaterkę w typowe sentymentalne atrybuty: koszyczek i wianek. Cytat stanowi liryczną wypowiedź Laury, słowa wzruszają prostotą, siłą uczucia, czujemy pasję przeżywania. Ten szczery ton różni Karpińskiego od innych sentymentalistów, którzy są sztuczni, bardziej konwencjonalni stylistycznie. Zwróć też uwagę na imię Doryda – bohaterowie sielanek noszą niezwykłe imiona, np. Korydon, Palmira.
  • Fabuła bajki Krasickiego jest prosta, bowiem cel utworu to pouczanie, moralizowanie. Przy okazji – bajka ma bawić i śmieszyć (tak jest w powyższym przypadku), jest pisana wierszem rymowanym, a rozróżniamy dwie kategorie bajek – narracyjną (dłuższą) i epigramatyczną (krótką, bez żadnych epickich elementów, a celował w niej Fedrus w I w p. n. e.). Warto wspomnieć o alegoryczności. Bohaterami bajek bywają zwierzęta, prezentujące umowne cechy, np. lis – chytrość, wół – pracowitość.

 

7. Cztery dramaty zostały przyporządkowane właściwym dla nich kierunkom literackim. Zaznacz, który sposób przyporządkowania jest właściwy.

1.
Wesele – naturalizm
Moralność pani Dulskiej – alegoryzm
Szewcy – groteska
Uciekła mi przepióreczka – realizm

2.
Wesele – groteska
Moralność pani Dulskiej – naturalizm
Szewcy – symbolizm
Uciekła mi przepióreczka – futuryzm

3.
Wesele – alegoryzm
Moralność pani Dulskiej – symbolizm
Szewcy – kreacjonizm
Uciekła mi przepióreczka – futuryzm

4.
Wesele – symbolizm
Moralność pani Dulskiej – naturalizm
I- groteska
Uciekła mi przepióreczka – realizm

Odp. 4)

Komentarz:

  • Wesele rozpatrujemy jako dramat realistyczno-symboliczny, a na warstwę symboliczną składają się: sceny wizyjne (II i III akt), osoby dramatu – będące upostaciowaniem wewnętrznych rozterek osób realnych, np. Stańczyk, Upiór, Czarny Rycerz oraz – symboliczne rekwizyty (najsłynniejsze: podkowa, pawie pióra, złoty róg, chochoł).
  • Z kolei dramat Gabrieli Zapolskiej Moralność pani Dulskiej utrzymany jest w konwencji naturalistycznej, a to oznacza, że realizuje założenia modelu dramatu Emila Zoli. Autorka wiernie odtwarza „prawdziwe” życie. Bez skrupułów, nawet drastycznie opisuje moralne zakłamanie rodziny Dulskich i skandaliczne wydarzenie – uwiedzenie służącej. Akcja – koncentruje się na tym jednym, centralnym zdarzeniu, ale Zapolska dokonuje też analizy psychologicznej bohaterów. Rzecz rozgrywa się w jednym miejscu, przestrzeni salonu w mieszkaniu tytułowej bohaterki, didaskalia dają dokładne wskazówki co do sposobu urządzenia wnętrza. Wspomnijmy też, że autorka posługuje się charakterystyką pośrednią, co charakterystyczne dla tej fazy dramatu. Jej Dulska jest obrzydliwa, kołtuńska, odrażająca, prymitywna. Naturalistyczną teorię o zdeterminowaniu człowieka przez środowisko potwierdza też konstrukcja postaci Zbyszka, który uważa, że wychowanie w atmosferze „dulszczyzny” na stałe ukształtowało mu osobowość. Co jeszcze? Zgodnie z teorią Zoli język bohaterów imituje mowę potoczną, choć jest wysoce zindywidualizowany – różny w zależności od charakteru, pozycji społecznej.
  • Z kolei Witkacy – jest wrogiem naturalizmu. Główny środek przez niego używany to groteska – zarówno w kształtowaniu wypowiedzi (styl jest sprzeczny z sensem), zdarzeń, postaci. Świat groteskowy – zdeformowany nie poddaje się logice, np. Sajetan mówi jak filozof, a księżna klnie jak szewcy. Elegancja łączy się z wulgaryzmem, a piękno z brzydotą.
  • Nie można tego powiedzieć o dziełku Żeromskiego, które utrzymane jest w typowej realistycznej konwencji.

Co oznaczają pozostałe pojęcia?

  • Kreacjonizm jest pojęciem związanym z awangardowym nurtem dramaturgii szczególnie lat 60. Dzieło nie naśladuje wiernie rzeczywistości, ale ma ją kreować – stwarzać na scenie. Stąd możliwe deformacje świata – groteska, nowatorskie pomysły, np. teatr poetycki.
  • Z kolei pojęcie futuryzmu odniesiemy do młodzieżowego buntu przeciwko normom estetycznym, schematom, konwenansom. Futuryzm (od słowa łac. futurum – przyszłość) to pierwszy awangardowy nurt w polskiej poezji (lata 1918-1921), a jego twórcy, np. Stanisłąw Młodożeniec, Bruno Jasieński, Anatol Stern głoszą: pochwałę cywilizacji i techniki (miasto, masa, maszyna!), swobodę w wyrażaniu myśli.

 

8. Wpływ Karola Darwina na światopogląd pozytywistów polskich polegał na tym, że:

A. pokazał on, że walka klas, w którą pozytywiści byli zaangażowani, rozgrywa się także w przyrodzie;
B. jako odkrywca genu był najwybitniejszym naukowcem europejskim tamtej epoki;
C. jego pisma nie pozostawiały wątpliwości, że słabsi giną, z czego łatwo było wyciągnąć wniosek, że bez walki powstańczej Polacy skazani będą na wyginięcie jako naród;
D. jego teorię ewolucji traktowano jako naukową podstawę wiary w postęp.

Odp. 4)

Komentarz:
Twórcy traktują teorię Darwina o ewolucji gatunków jako podstawę nowego myślenia o rozwoju społeczeństwa. Prus porusza ten problem m.in. w Szkicu programu w warunkach obecnego rozwoju społeczeństwa, a mówi tu o ostatecznym celu – doskonaleniu się człowieka w kontekście rozwoju całego społeczeństwa. Stopień szczęścia i doskonałości ludzkiej zależy, według niego, od stopnia znajomości praw natury. Dlatego też postuluje upowszechnienie nauk przyrodniczych.

 

9. Początkiem dojrzałej twórczości pozytywistów jest:

A. data książkowego wydania Lalki (1890);
B. data publikacji książki Piotra Chmielowskiego Zarys literatury polskiej ostatnich lat szesnastu (1881) i początek krytycznej refleksji pozytywistów na temat własnego światopoglądu;
C. data debiutu Henryka Sienkiewicza i początek dominacji w życiu literackim prozy tendencyjnej (1869);
D. data upadku powstania styczniowego i początek działalności publicystycznej pokolenia.

Odp. 1)

Komentarz:
Wydanie Lalki jest najdonioślejszym wydarzeniem, początkiem prozy dojrzałego realizmu. Prus wykracza tu poza tradycyjną jeszcze poetykę utworów Sienkiewicza, Orzeszkowej, tworzy dzieło wzorcowe dla późniejszych realistów, m.in. Marii Dąbrowskiej, autorki Nocy i dni.

 

10. Rzecki, jeden z bohaterów powieści Lalka, brał w młodości udział w:

1. powstaniu styczniowym
2. Wiośnie Ludów
3. powstaniu listopadowym
4. wojnach napoleońskich

Odp. 2

Komentarz:
Zauważ, że uczestnictwo Rzeckiego w Wiośnie Ludów, a Wokulskiego w powstaniu styczniowym wywiera trwały wpływ na ich życie. Wiąże indywidualne losy ze sprawą niepodległości kraju. Pisarz tym właśnie epizodom w życiu bohaterów nadał istotny, pokoleniowy sens.

 

11. Wskaż, w którym punkcie wszystkie cztery cytaty zostały trafnie skojarzone z tytułem utworu.

A.
Był on pierwszym prorokiem, który wszelką przyszłość odsłaniał, a tłomaczył runy zapleśniałej przeszłości, był magiem, co przenikał najgłębsze tajemnice, obejmował tajne związki wszechświatów, przeczuwał i odkrywał ich wzajemne na siebie działanie, a z wiedzy tej tworzył sobie moc, co gwiazdy na niebie w ich biegu zastanawiała, był wielkim mędrcem, który wiedział najtajniejsze przyczyny i tworzył nowe, nigdy nie przeczuwane syntezy.

B.
W pewnych sekundach wznosiły się w jego sercu jakieś tchnienia uczuć podobne do tych, co kołysały wierzchołki drzew. Wówczas na jego usta wybiegały dźwięki pieszczotliwe a zapalające, jakby z ognia. Mówił nimi do drzew wielkich, do młodych krzewów, do jaskółek szybujących wysoko nad szczytami po świetlistej otchłani…Tajemnicza radość pociągała wzrok jego ku końcowi alei, a serce ulatywało z głębi piersi jak zapach.

C.
Ale co?…Oto – jazda koleją. Jak ten wagon drży…jak on pędzi!…Drżenie pociągu udziela się jego nogom, płucom, sercu, mózgowi; w nim samym wszystko drży, każda kosteczka, każde włókno nerwowe…A ten pęd przez pole nie ograniczone niczym, pod ogromnym sklepieniem nieba!..I on musi jechać, nie wiadomo jeszcze jak daleko… może z pięć, może z dziesięć minut!…

D.
Siedziała sztywno jak i drugie kobiety, w książkę patrzała, ale ani jednej litery nie rozeznała, ni kart nawet, bo te jego oczy smutne, oczy żałosne, oczy parzące blaskami stały przed nią, jaśniały jak gwiazdy, świat cały przysłoniły, że zatraciła się całkiem, przepadła zgoła – a on wciąż klęczał, słyszała jego krótki i gorący oddech i czuła tę moc słodką, tę moc straszną, jaka biła od niego, szła jej prosto do serca, krępowała niby powrozami i przejmowała strachem a słodkością…

1. A – Kamizelka; B – Mikołaja Do świadczyńskiego przypadki; C – Confiteor; D – Pożegnanie z Marią
2. A – Confiteor; B – Ludzie bezdomni; C – Lalka; D – Chłopi
3. A – Confiteor; B – Antek; C – Chłopi D – Inny świat
4. A – Lalka; B – Pożegnanie z Marią; C – Kamizelka; D – Ludzie bezdomni

Odp. 2)

Komentarz:

  • Tematykę pierwszego cytatu łatwo skojarzyć z Młodą Polską. Tylko Przybyszewski w Confiteorze mógł określać artystę mianem maga, kapłana religii, którą jest sztuka, proroka. Idąc tropami romantyków odsłania powołanie człowieka sztuki. Poezja na wyżynach niezmierzonych, sama dla siebie celem, odsłaniająca tajniki Absolutu – duszy. Patetyczny styl, charakterystyczne słownictwo rodem z Psychologii jednostki twórczej.
  • Zupełnie inne jest ukształtowanie stylistyczne powieści Ludzie bezdomni. Żeromski zdecydowanie odchodzi od stylu obiektywnej narracji. Nastawiony jest na emocjonalną ocenę rzeczywistości, dlatego emocjonalne słownictwo. Mamy wyrazy o skrajnej ekspresji, całą serię przymiotników tzw. wartościujących, charakterystyczne dla ekstremizmu stylu wyrażenia typu: „świetlistej otchłani”, „dźwięki pieszczotliwe a zapalające”, „serce ulatywało z głębi”. To czysty modernizm! Pełen egzaltacji, ekspresji.
  • Podobny modernizm obserwujemy we fragmencie Chłopów, natomiast cytat z Lalki wyraża już realistycznie – przeżycia Wokulskiego podczas sławetnej sceny w pociągu.

 

12. Który z przytoczonych fragmentów pochodzi z Ludzi bezdomnych Żeromskiego?

1.
Mimo młodego stosunkowo wieku, był człowiekiem śmiertelnie zgorzkniałym, samotnym. Dlaczegoż przyszło mi żyć wśród barbarzyńców, pytał, zamykał oczy i szeptał: Kto? co? – wartość, kogo? czego? – wartości, z kim? z czym? – z wartością. Nikt nie był pewien, co miał na myśli okrążał, krążył, zataczał koła. Delikatni rozmawiali z nim o kim? o czym? – o wartościach. Mniej delikatni usiłowali wyciągnąć go na piwo.

2.
Podniósł oczy na twarz panny i uczuł, jak zatapiają się w nim zimne kły rozkoszy. Panienka miała, jak zwykle, oczy spuszczone. Czasami tylko jej brwi, dwie linijki nieznacznie zgięte, unosiły się nieco wyżej niby dwie dźwignie ciągnące do góry uparte powieki. Na wargach, z których dolna była leciutko odchylona, stał uśmiech nieopisany, uśmiech pełen jadu i swawoli.”

3.
Patrząc teraz z bliska na ich starą miłość, uczuwał w sposób nieprzyjemny, że gdy się posługuje zaimkiem osobowym „ja”, to oznacza nim zmieszane w różnym stopniu cechy tych dwojga ludzi. Matka była łatwiejsza do przezwyciężenia, chociaż i w niej istniały rzeczy niepokojące. Groźniejszy był ojciec. Na jego twarzy, jak na szpitalnej karcie choroby, stały wypisane jego dzieje.

4.
Pomimo lat czterdziestu kilku była jeszcze piękną kobietą. Wzrostu więcej niż średniego, nieokazałej tuszy, ale i nieszczupła, miała czarne włosy nieco przyprószone siwizną, rysy wyraziste, płeć śniadą i prześliczne oczy. Znawcy twierdzili, że takimi oczami mogłaby zawojować niejednego bogatego wdowca spomiędzy tych, których córki mieszkały u niej lub chodziły na pensję. Nieszczęściem właścicielka „czarnych diamentów” miała spojrzenie raczej przenikliwe niż tkliwe.

Odp. 2

Komentarz:
Jak wygląda tu narracja odautorska? Pisarz odchodzi od obiektywnej relacji, charakterystycznej dla powieści realizmu – Prusa, Orzeszkowej, Balzaka. Nastawia się na emocjonalną ocenę rzeczywistości. Znajdujemy ekspresyjne przenośnie – „zimne kły rozkoszy” (!), serie epitetów, nacechowanych stylistycznie. Pamiętajmy też, że dialogi Żeromskiego doskonale odzwierciedlają środowisko, w którym egzystują bohaterowie jego utworów. Pisarz dostosowuje język do poziomu swojego bohatera, pokazuje jego pozycję społeczną, indywidualne cechy charakteru i stan psychiczny. Cechą narracji będzie też zmienność stylu, a mamy następujące jego rodzaje: – styl informacyjny, „neutralny” – np. początek rozdziału pt. Cisy, – styl gawędziarski, zawiera idiomy, prozaizmy, nawet wulgaryzmy, zwroty pełne ekspresji, – styl poetycko-patetyczny stosowany w opisach przyrody, fragmentach erotycznych.

 

13. Z kim Pan Młody w Weselu prowadzi poniższy dialog?

PAN MŁODY:
Jak się żenić, to się żenić!

[Partner dialogu]:
Tak się pić chce przy źródełku;
ożenić się w tym pragnieniu,
to tak jakby w uniesieniu…

[Partner dialogu]:
W równe nogi wskoczyć w studnię.

PAN MŁODY:
Nie utonę, nie utonę!

[Partner dialogu]:
Topi się, kto bierze żonę.

1. z Chochołem
2. z Gospodarzem
3. z Isią
4. z Radczynią

Odp. 4)

 

14. Przeczytaj podaną niżej za Słownikiem terminów literackich definicję awangardowego kierunku literackiego:

Ukształtował się w latach pierwszej wojny światowej w międzynarodowym środowisku ludzi sztuki i intelektualistów, którzy znaleźli się w neutralnej Szwajcarii […]. Twórczość artystyczna stanowiła w ich rozumieniu spontaniczną działalność fantazji wolnej od zobowiązań logiki, moralności i jakichkolwiek kanonów estetycznych […]. Zerwali oni z koncepcją dzieła jako spójnej całości znaczeniowej, usiłując poprzez strumień asocjacji i automatyzm powiązań między elementami oddać chaotyczność i bezsens świata oraz równoczesność zachodzących w nim zdarzeń (tzw. symultanizm).

Definicja ta dotyczy:

1. futuryzmu
2. dadaizmu
3. formizmu
4. surrealizmu

Odp. 2)

„Włóżcie słowa do kapelusza, wyciągnijcie na chybił trafił, a otrzymacie poemat dada” – oto recepta na twórczość dadaistów! Ich głównym teoretykiem był Tristan Tzara, który w 1916 roku urządził pierwszy dadaistyczny wieczór. A nazwa – pochodzi od pierwszych słów niemowlęcia – „dada”, to także francuska nazwa zabawki.

Przypomnijmy znaczenie pozostałych pojęć:

  • futuryzm – (od łac. futurum – przyszły) prąd wywodzący się z Włoch (tu działał Filippo Marinetti) oraz Rosji (Włodzimierz Majakowski). Co głoszą? „Ryczący automobil jest piękniejszy od Nike z Samotraki” – oto ich hasło. Są zafascynowani cywilizacją, techniką. Włosi idą jeszcze dalej – nawołują do zburzenia bibliotek, muzeów, wojnę traktują jako „jedyną higienę świata” (!). Futuryści polscy przejęli wiele od swoich zagranicznych poprzedników. Obok fascynacji cywilizacją interesuje ich pierwotność, prymityw, spojrzenie na skomplikowany świat nowoczesnym okiem „zdziwionego barbarzyńcy”. Głoszą dowolność form gramatycznych, ortografii, przestankowania – to w dziedzinie literatury. Prowokują obyczajowo, są skandaliczni. Kto? Bruno Jasieński, Anatol Stern, Aleksander Wat, Stanisław Młodożeniec.
  • formizm – wymyślili go Polacy, a ściślej Leon Chwistek. Wspólnie z Tytusem Czyżewskim, braćmi Andrzejem i Zbigniewem Pronaszkami formuje w Krakowie grupę pod nazwą „Formiści”. Działa w niej też Witkacy. Formiści dążą do przezwyciężenia treści – przesunięcia akcentu na formę, co w literaturze sprowadza się do wyzwolenia słowa z niewolnictwa logiczności zdania, składni.
  • surrealizm – ukształtował się we Francji lat 20 – 30. Sławni przedstawiciele: André Breton, Salvador Dali (obrazy: Zgniły osioł, Płonąca żyrafa), Pablo Picasso (Taniec, Zabawa na plaży). Ważna kategoria: nadrzeczywistość – czyli przekaz złożony ze swobodnych skojarzeń, którego tematem bywa halucynacja, iluzja, marzenia na jawie. Warto pamiętać, że surrealiści tworzą collages – kompozycje z fragmentów rycin, kolorowych czasopism. Collages – występuje też w muzyce, filmie, literaturze.

 

15. Podane zostały tytuły czterech tomów poetyckich, które ukazały się w okresie międzywojennym, i nazwiska poetów. Wskaż, który sposób przyporządkowania tytułów autorom jest poprawny.

a. Dziejba leśna
b. Słowa we krwi
c. Równanie serca
d. Kamień

A. Józef Czechowicz
B. Bolesław Leśmian
C. Julian Tuwim
D. Julian Przyboś

1. aA
2. bA
3. aB
4. dC

Odp. 3

Komentarz

  • Bolesław Leśmian – Dziejba leśna (1938);
  • Julian Przyboś – Równanie serca (1938);
  • Julian Tuwim – Słowa we krwi (1926);
  • Józef Czechowicz – Kamień (1927).

 

16. Określenie „Druga Awangarda” oznacza:

1. międzywojenną poezję awangardową (typu Awangardy Krakowskiej)
2. poezję lingwistyczną
3. katastroficzną i wizjonerską poezję lat trzydziestych
4. międzywojenną poezję rewolucyjną

Odp. 1)

Komentarz
Termin obejmuje awangardowe grupy poetyckie lat 30., np. awangardę lubelską, której twórcą był Józef Czechowicz (także katastrofista). Przypomnijmy założenia:

  • tworzywem poezji ma być niczym nie ograniczona wyobraźnia, skojarzenia, wizje;
  • poezja jest magią, muzyką i zmysłowością.

Z kolei początki lingwizmu – wiążemy z Awangardą Krakowską i programem Peipera, bowiem to on wprowadził termin określający poezję – „słowiarstwo” (poeta ma być rzemieślnikiem słów). Dopiero w 1965 r. Janusz Sławiński utworzył nazwę „lingwizm”, a poeci, tacy jak np. Miron Białoszewski – zaczęli eksperymentować na słowie, szukać nowych środków wyrazu.

 

17. Wiersze Leopolda Staffa i Czesława Miłosza są pod pewnymi względami identyczne. Wskaż dwie cechy, które je łączą:

[…]
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno…
Jęk szklany…płacz szklany…a szyby w mgle mokną. […]

[…]
Już lustra dźwięk walca powoli obraca
I świecznik kołując odpływa w głąb sal.
I patrz: sto świeczników we mgłach się zatacza,
Sto luster odbija snujący się bal.
[…]

1. rytm trocheiczny, rymy żeńskie
2. wiersz zdaniowy, rymy męskie
3. wiersz wolny, średniówka po 6. sylabie
4. rytm amfibrachiczny, średniówka po 6. sylabie

Odp. 4)

Komentarz:
Fragment pierwszy pochodzi z utworu Czesława Miłosza, pt. Walc, drugi – Leopolda Staffa Deszcz jesienny. Osią konstrukcyjną wiersza Miłosza jest motyw walca. U Staffa mamy motyw padającego deszczu.

Co zbliża do siebie utwory?
W obu przypadkach odkrywamy wyraźne, regularne zestroje akcentowe – czysty rytm amfibrachiczny ze stałą średniówką po 6 sylabie. Zobacz:

_ _/ _ | _ _/ _ | _ _/ _ | _ _/ _

Rytm trocheiczny wyglądałby tak: (-/ -), co zupełnie nie pasuje do akcentowanych sylab w powyższych wierszach. Warto zapamiętać natomiast, że wiersz wolny uznawany jest za bardzo nowoczesną i opozycyjną wobec tradycji formę, choć wprowadził go do poezji polskiej Cyprian K. Norwid. Brak w nim rymów, nie ma tradycyjnej wersyfikacji, a zasadę kompozycyjną określa przeważnie układ wersów. Wiersz wolny (np. zdaniowy) – cechuje poezję Tadeusza Różewicza, Mirona Białoszewskiego, posługują się nim nawet poeci nurtu klasycznego: Czesław Miłosz, Zbigniew Herbert, Wisława Szymborska.

 

18. Jak nazywa się poniższa strofa?

Jeszczem nie dorósł, a już karmem duszy
Zemsta mi była – a nauką zdrada.
Często bywało, że ktoś włos mi ruszy
I we śnie do mnie jak anioł zagada:
Gdy spojrzę – liść się tylko zawieruszy
I w kształt złotego widma wstaje -­ pada -
Czasem na moją pierś tumanem runie –
Ręka mi zadrży, nóż się sam wysunie.

1. dystych
2. oktawa
3. strofa stanisławowska
4. strofa saficka

Odp. 2

Komentarz:
Polecenie wymaga znajomości rodzajów strof (zwrotek). Pamiętajmy, że wiersze stroficzne podzielone są na zwrotki – w przeciwieństwie do wierszy stychicznych, ciągłych.

  • Oktawa to strofa złożona z 8 wersów 11 – zgłoskowych o rymach abababcc i tego rodzaju układ mamy w powyższym przykładzie. Do Polski wprowadził ją Piotr Kochanowski, autor przekładu Jerozolimy wyzwolonej Tassa.
  • Dystych – to inaczej dwuwiersz, najprostszy i najstarszy układ rymów parzystych.
  • Strofa saficka – zwrotka czterowersowa, w której, uwaga: trzy pierwsze wersy są 11 – zgłoskowe, ostatni zaś pięciozgłoskowy.
  • Strofa stanisławowska była stosowana w okresie oświecenia stanisławowskiego – stąd jej nazwa. Składa się z czterowersu (tetrastych) o rymach krzyżowych. Wersy pierwszy i trzeci są 10 – zgłoskowcami, a drugi i czwarty – 8 – zgłoskowcami bezśredniówkowymi.

 

19. W jakiej epoce powstał utwór cytowany w poprzednim pytaniu?

1. oświecenie
2. XX wiek
3. pozytywizm
4. romantyzm

Odp. 4

Komentarz:
Mamy do czynienia z oryginalną epopeją genezyjską Juliusza Słowackiego Król-Duch, fragmentem rapsodu I pieśni I (wersy 151-76). Epopeja ukazuje w czterech rapsodach początki kształtowania się państwa polskiego (przybliża postacie Mieszka I, Bolesława Śmiałego), wyjaśnia XIX-wieczne układy polityczne na emigracji. Przypomnijmy, że w tym ostatnim okresie tworzenia Słowacki znajdował się pod wpływem filozofii genezyjskiej.

Jak rozpoznać styl poety?
Niewątpliwie ważną wskazówką będzie zastosowanie oktawy, bo to ulubiona strofa Słowackiego. Hasło tematyczne fragmentu – zemsta, niezwykłe duchowe przeżycia, wewnętrzna rozterka bohatera – rodem z Konrada Wallenroda. Wiadomo, że bohater-egotyk – mówi o swoich niezwykłych przeżyciach sennych, a przecież dla romantyków stany podświadomości, szaleństwa – mają wielkie znaczenie. Profesor Kleiner twierdzi, że Słowacki ma skłonność do zdań wielokrotnie złożonych – właśnie w Królu-Duchu. Jego zdania podrzędne usamodzielniają się i rozrastają. Zauważ, że odrywają się one od głównego toku myślowego – co widać w naszym fragmencie. To prowadzi do struktur anakolutycznych. Przypominam, że anakolut to w przypadku poetów celowa konstrukcja składniowa, w której poszczególne słowa, ich szyk – nie są zestrojone zgodnie z normą (np. w mowie potocznej zdania typu „Idąc do domu, padał śnieg”). Anakolut służy do naśladowania żywego toku wypowiedzi, sugeruje jakąś niedbałość. Autor ponadto wprowadza wyrazy archaiczne, dialektyzmy, wyrazy z polszczyzny Kresów Wschodnich.

 

20. Który z gatunków literackich charakteryzuje się następującymi cechami: jednowątkowość fabuły, akcja zmierzająca do wyraziście zarysowanego punktu kulminacyjnego, ograniczenie do minimum motywów ubocznych i epizodów?

1. opowiadanie
2. felieton
3. nowela
4. epos

Odp. 3)

Komentarz:
Klasyczną postać nadał noweli Giovanni Boccaccio w cyklu Dekameron, a podstawowe jej cechy to jednowątkowość, zwięzłość, wyraziste zakończenie. Słowem – nowelę różnią od opowiadania bardzo ścisłe rygory kompozycyjne, o czym pamiętać warto.

A pozostałe terminy?

  • Opowiadanie – ma niektóre cechy noweli, np. jedowątkowość i zwięzłość, ale jest już mniej rygorystyczne kompozycyjnie. Temat może się ograniczać do jednego zdarzenia, ale spotykamy też utwory dłuższe o szerzej zarysowanej fabule. Ważne przy opowiadaniu jest następstwo zdarzeń, powiązanych ze sobą na zasadzie: przyczyna – skutek i występujących w chronologicznej kolejności. Mogą pojawić się w opowiadaniu dłuższe opisy przyrody, epizody.
  • Z kolei felieton – jest gatunkiem publicystyczno – dziennikarskim. Temat opiera się na określonym fakcie rzeczywistym, natury społecznej, obyczajowej, kulturalnej. Felietonista opowiada o nim, ocenia go, posługując się środkami prozy.
  • Epos (dzisiejsza epopeja) – wywodzi się z antycznych mitów, podań (pierwszym aojdem, który spisał pieśni był Homer i tak powstały Iliada i Odyseja). Daje szeroki obraz świata, ukazując bohaterów na tle przełomowego momentu w historii, przeobrażeń dziejowych. W literaturze antycznej odgrywał rolę podobną do roli współczesnej powieści.

 

Zobacz:

Test przedmaturalny. Wiek XX