ROMANTYZM – TABELA

ROMANTYZM

• 1798 – początek Wielkiej Rewolucji ­Francuskiej
• 1848 – Wiosna Ludów
• 1950 – startuje realizm

• 1818 – początek teoretyczny, rozprawa Kazimierza Brodzińskiego: O klasyczności i romantyczności
• 1822 – Początek praktyczny – Ballady i romanse Adama Mickiewicza
• 1863 – powstanie styczniowe.

………………………………………..

• pierwszy temat: wolność ojczyzny, spisek, bunt;
• mesjanizm narodowy – Polska Chrystusem narodów;
• specjalna konstrukcja bohatera romantycznego

………………………………………………

Ideologia i fascynacje

Ludzie, dzieła (POLSKA)

• George Byron – idol epoki, twórca bajronizmu.

Dzieła

• Cierpienia młodego Wertera – powieść, która zapoczątkowała romantyzm, wyraziła nastrój młodych
i stała się biblią romantyków (Goethe).

• Faust (Goethe) – wielkie dzieło romantyczne,
o rozczarowaniu wiedzą
i poszukiwaniu sensu istnienia.

• Giaur – poemat epicki Byrona, oddający krąg zainteresowań romantyków.

……………………………………………

• Wiara, uczucie, precz z kultem rozumu!
• Weltschmerz – choroba wieku, ból świata
• Jednostka ważniejsza niż zbiorowość!
• Wolność, młodość, bunt
• Tajemnica, zaświaty, irracjonalizm
• Miłość jako pokrewieństwo dusz
• Natura, folklor, Orient
• Kult poezji i poety

Bohater:

• typ werterowski
• typ bajroniczny
• bohater romantyczny

Gatunki, w których tworzono:

• poemat epicki,
• ballada,
• poemat dygresyjny,
• dramat romantyczny.

• Adam Mickiewicz – pierwszy
  i najważniejszy wieszcz. Twórca walenrodyzmu, idei mesjanizmu narodowego, typu bohatera romantycznego.

• Juliusz Słowacki, drugi wieszcz,
  w cieniu Mickiewicza. Twórca, winkelriedyzmu, filozofii genezyjskiej, szekspiryzmu romantycznego i poematu dygresyjnego.

• Zygmunt Krasiński – romantyk arystokrata, wyznawca prowidencjalizmu.

• Cyprian Kamil Norwid – poeta nowator, wyznawca kultu wielkich jednostek.

Dzieła

• Konrad Wallenrod (Mickiewicz)
  – ważne dzieło dla Polaków – apoteoza spisku i konspiracji.
• Dziady (Mickiewicz) – narodowy dramat romantyczny (Polska Chrystusem narodów).
• Pan Tadeusz (Mickiewicz) – narodowy epos o rzeczpospolitej szlacheckiej.
• Kordian (Słowacki) – narodowy dramat romantyczny (Polska Winkelriedem narodów).
• Nie-Boska komedia (Krasiński)
  – dramat romantyczny o rewolucji.

Porównanie epok

Klasycyzm

• rozum, doświadczenie, wiedza
• autorytet uczonych i osiągnięć starożytnych
• klasyczne, starożytne kanony sztuki (wg Arystotelesa i Boileau)
• patriotyzm w postaci działań reformatorskich, legalizmu, działań parlamentarnych
• ideał: wolnomyśliciel, erudyta, mędrzec
• ideał piękna: klasyczny ład, harmonia, spokój

Romantyzm

• serce, intuicja, uczucie
• autorytet wiary prostego ludu
• obalenie klasycystycznych kanonów sztuki,
• wskrzeszenie dramatu szekspirowskiego,
• nowe reguły i nowe gatunki
• bunt, spisek, konspiracja, powstanie przeciw zaborcy
• bohater romantyczny – gwałtowny, uczuciowy indywidualista, człowiek wyobcowany, samotny, mistyk, często poeta, zbuntowany przeciw światu i rozczarowany jego ideałami
• niepokój, dysharmonia, bunt, ekspresja uczuć, tajemniczość, w literaturze, sztuce i filozofii

Dziedzictwo epoki

• Nowy sposób myślenia: raz podważone zaufanie do wiedzy na zawsze pozostawi miejsce dla fantastyki i tworów wyobraźni w kulturze.Apoteoza uczuć, miłości i wrażliwości.
• Typ werterowski i bajronowski w kulturze Europy – kult indywidualizmu.
• Kult wolności – jednostki i narodu – w Polsce walka o wolność ojczyzny jako najważniejsze wyzwanie, czas powstania listopadowego.
• W Polsce panteon dzieł narodowych; dramaty romantyczne i Pan Tadeusz, kanon poezji narodowej.
• W Polsce mit spisku, konspiracji, kreacja tragicznego bohatera poświęcającego się za ojczyznę.
• Apoteoza poezji i poety.

Tylko w Polsce!

Przyczyny

• Romantyzm polski przypadł na szczególny okres w historii narodu: utrata niepodległości, klęska Napoleona, którego uznawano za ostatnią szansę odzyskania wolności, zabory, utworzenie podległego Rosji Królestwa Kongresowego.

• Polityczny i światopoglądowy bunt młodego pokolenia – współgrają z nim idee epoki.

• Po upadku powstania listopadowego nastąpiło upolitycznienie romantycznego światopoglądu, poezja przejęła rząd dusz, a poeta został uznany za narodowego przywódcę. W wielkich dramatach romantycznych (Dziady cz. III, Kordian) pojawiły się koncepcje mesjanizmu i winkelriedyzmu uzasadniające szczególną rolę Polski w dziejach świata.

Wielki patron – WILLIAM SZEKSPIR

Nawiązania do Szekspira

• Monolog Hamleta – właśnie słynne słowa „być albo nie być” stały się wzorem romantycznych monologów (improwizacji Konrada, monologu Kordiana na Mont Blanc).

• Fantastyka – na wzór Szekspira romantycy wprowadzili do swoich utworów postacie fantastyczne, zjawy i wizje – dowodem choćby Dziady Mickiewicza (obrzęd dziadów).

• Podobnie jak Szekspir romantycy przyjęli metodę czerpania tematów ze starych kronik i przekazów historycznych, sięgania do historii swojego kraju jako źródła inspiracji. Przykładem jest szereg dzieł: Grażyna i Konrad Wallenrod Mickiewicza.

• Szczególne pokrewieństwo romantyzmu z metodą twórczą Szekspira ujawnia się w kompozycji dramatu romantycznego, gdyż jest on „unowocześnioną wersją” dramatu szekspirowskiego. To Szekspir pierwszy zerwał z regułami tragedii antycznej, „rozprzestrzenił” świat dramatu, zlikwidował jedność miejsca, akcji i czasu, wprowadził sceny zbiorowe i synkretyzm uczynił cechą dramatu.

• Tragiczna miłość Romea i Julii odradza się w perypetiach bohaterów romantycznych, na przykład Gustawa, do niej nawiązuje też Cyprian Kamil Norwid w pięknym wierszu pt. W Weronie.

Ważne pojęcia związane z romantyzmem.

• Ludowość – fascynacja kulturą ludu, twórcy czerpią inspiracje z podań i bajań ludowych. Wyraz literacki: Ballady i romanse Mickiewicza.

• Orientalizm – fascynacja kulturą Dalekiego Wschodu, jej bogactwem i egzotyką, Sonety krymskie Mickiewicza.

• Mistycyzm – wiara w możliwość kontaktu ze światem pozaziemskim. Scena mistyczna – Dziady część II Mickiewicza.

• Indywidualizm romantyczny – przypisywanie jednostkom wybitnym szczególnej roli dziejowej, wiara w ich moc. Wyraz literacki: kreacja bohatera romantycznego.

• Historyzm – fascynacja historią, sięganie do kronik i źródeł historycznych po wątki i motywy tematyczne, szczególna fascynacja średniowieczem (Konrad Wallenrod).

• Prometeizm – kult postawy poświęcenia i cierpienia dla ogółu – na wzór mitologicznego Prometeusza. Postacie Gustawa-Konrada, Wallenroda, Kordiana.

• Mesjanizm narodowy – pomysł, że Polska jest zbawcą narodów, cierpi za wolność Europy:
  • w ujęciu Mickiewicza: Polska Chrystusem narodów,
  • w ujęciu Słowackiego: Polska Winkelriedem narodów.

• Profetyzm – proroctwo, jasnowidzenie jako sposób poznania przyszłości. Najważniejsza scena profetyczna – Widzenie księdza Piotra, Dziady część IV.

• Prowidencjalizm – teoria Krasińskiego: historia jest wynikiem wyroków Boskich, nie dziełem ludzkim. Wyraz literacki: finał Nie-Boskiej komedii Krasińskiego.

Ludzie

• Uczony, prawnik, przyrodnik, autorytet swoich czasów, ważna postać kultury niemieckiej, jego dom w Weimarze stał się mekką młodych.
• Prekursor europejskiego romantyzmu uznawany jest także za wielkiego twórcę oświecenia – żył w latach 1749-1832.
• Największe dzieła: Cierpienia młodego Wertera (biblia romantyzmu) i Faust.

• Wprowadza do kultury postawę werterowską, typ Wertera i modę na Weltschmerz – odczuwanie bólu świata przez wrażliwą jednostkę.
• Podejmuje motyw szatana, rozczarowania wiedzą książkową, faustyzmu – tworząc arcydzieło życia – czyli Fausta.
• W balladzie Król olch dokonuje równouprawnienia świata fantazji
  z realnym.

• Skandalista i buntownik.
  Jego życie stało się legendą. Podróżnik, bojownik o wolność narodów, walczył po stronie greckich powstańców i w ich obozie umarł.
• Idol swoich czasów – postać modna i pożądana w salonach.
• Najważniejsze dzieła Giaur, Korsarz, Wędrowki Childe Harolda.

• Oryginalna twórczość Byrona fascynowała współczesnych. Zawdzięczamy mu typ bohatera bajronicznego i powieść poetycką Giaur.
• Wprowadził do literatury kilka nowych gatunków literackich, między innymi poemat dygresyjny i powieść poetycką.
• Za jego sprawą modna stała się postawa buntu, tajemniczości, odwrócenia od świata.

• Związany z Litwą – kształcił się w Wilnie, ten epizod biografii znajduje swoje odzwierciedlenie w Dziadach.
• Nieszczęśliwa miłość do Maryli Wereszczakówny ukształtuje typ romantycznej miłości w jego utworach.
• Nie brał udziału w powstaniu listopadowym, co wywołało chęć rehabilitacji – w postaci dzieła narodowego, napisał Dziady część III.
• Na emigracji przebywał w Paryżu i Lozannie – owocem tęsknoty za krajem jest Pan Tadeusz..

• Najważniejszy polski romantyk, wieszcz narodowy twórca dzieł narodowych.
• Twórca ideologii mesjanizmu narodowego i hasła „Polska mesjaszem narodów”.
• Kreator polskiego bohatera romantycznego.
• Wprowadza do poezji folklor, fantastykę, mistycyzm, orientalizm.
• Twórca nowych gatunków w polskiej literaturze: dramatu romantycznego, poematu epickiego – i tradycyjnego, ale ostatniego eposu.
• Kreator narodowych mitów; apoteozy spisku i walki za kraj, tęsknoty emigranta, mitu szlacheckiego domu polskiego i słonecznej przeszłości ojczyzny.

• Wychowywał się pod dużym wpływem matki – Salomei Bécu.
• Odrzucony przez Ludwikę Śniadecką, podobnie jak Mickiewicz stworzył topos romantycznej, nieszczęśliwej miłości.
• Nie wziął udziału w powstaniu listopadowym – ale ocenia je w Kordianie.
• Wrażliwy indywidualista, skłócony z emigracją
  i Mickiewiczem – kreuje mit osamotnionego poety, wodza duchowego narodu.

• Jest twórcą specyficznej poetyki romantycznej.
• Jego pomysł na mesjanizm narodowy to wzór bohatera szwajcarskiego – Winkelrieda.
• Podejmuje wątki szekspirowskie (Balladyna, Kordian).
• Wprowadza do polskiej literatury poemat dygresyjny (Beniowski).
• Tworzy postać Kordiana – spiskowca i podróżnika, drugiego, ważnego bohatera romantycznego.
• W wierszu Testament mój kreuje się na sternika okrętu, którym jest Polska.

• Wychowywany pod silnym wpływem dominującego ojca – generała Krasińskiego.
• Arystokrata – ma to wpływ na postrzeganie rewolucji i powstania listopadowego.
• Podróżnik z własnej woli, bywalec Europy i salonów, uczestnik romansów.

• Jako autor Nie-Boskiej komedii podjął temat rewolucji i nawiązał do Dantego.
• Stworzył Orcia – bohatera dziecięcego.
• Głosił prowidencjalizm – to Bóg decyduje o dziejach społeczeństw.

• Postać tragiczna – niezrozumiany przez współczesnych, samotny, złożony choroba.
• Nieszczęśliwie kocha piękną damę Marie Kalergis – podróżuje, zatrzymuje się w Paryżu.
• Nękany biedą i głuchotą umiera w przytułku.
• Odkryty i doceniony dopiero przez modernistów polskich.

• Jest twórcą nowatorskiej poezji.
• Podejmuje tematy filozoficzne, ponadczasowe, mniej narodowe.
• Zamieszcza w poezji kult wielkich jednostek nierozumianych przez swoich współczesnych, odgrywających wielką rolę w historii i kulturze.
• Używa nowych chwytów poetyckich: przemilczeń, neologizmów, znaków graficznych.

• Krytyka jego sztuk przez współczesnych spowodowała dziesięcioletnią przerwę w twórczości. Zarzucano mu nienarodowość utworów.
• Po wielu latach i perypetiach udało mu się ożenić z ukochaną kobietą – rozwódką – Zofią Skarbkową.

• Jego komedie utrwalają szlachecką kulturę sarmacką mit polskiego dworu i tradycji – w pozytywnym, narodowym ujęciu.
• Jest najważniejszym komediopisarzem polskim XIX wieku.
• W Ślubach panieńskich parodiuje bohatera romantycznego typu werterowski. Przeciwstawia się koncepcji miłości nieszczęśliwej – propaguje typ uczucia szczerego i szczęśliwie zakończonego małżeństwem.