Wielkie przyjaźnie w literaturze i filmie. Omów na wybranych przykładach.

Komentarz

Temat ciekawy, choć na pewno nie tak popularny jak te, które traktują o wielkich miłoś­ciach. Teksty kultury pełne są przykładów pięknej przyjaźni, tej męskiej i kobiecej, dojrzałej i młodzieńczej. Temat przyjaźni przedstawia się może mniej spektakularnie, ale za to nie jest tak oklepany i można pokusić się o jego naprawdę ciekawą realizację. Możliwości jest wiele.

 

Inne możliwe sformułowania tematu

  • Przyjaźń i jej rola w życiu człowieka. Moje rozważania nie tylko nad literaturą.
  • „Nawet gdybyś dał człowiekowi wszystkie wspaniałości świata, nic mu to nie pomoże, jeśli nie ma przyjaciela, któremu mógłby o tym powiedzieć”. Twoje rozważania o znaczeniu przyjaźni na podstawie różnych tekstów kultury.

 

Ramowy plan wypowiedzi

Określenie problemu

  • różne definicje przyjaźni

Kolejność prezentowanych argumentów

  • przyjaźń rycerska
  • przyjaźń męska
  • przyjaźń kobieca
  • przyjaźń małżeńska
  • przyjaźń dziewczęca
  • przyjaźń dorosłego i dziecka

Wnioski

  • wartość i znaczenie przyjaźni we współczes­nym świecie i – osobiście dla ciebie.

 

Strategie wstępu

Wariant 1

Zacznij od zdefiniowania, czym jest przyjaźń. W tym celu możesz posłużyć się słownikiem języka polskiego. Bardzo ważna będzie też Twoja definicja i własne przemyślenia. Co rozumiesz przez przyjaźń? Czy będzie to przywiązanie i lojalność wobec drugiej osoby, jakaś głęboka więź emocjonalna, wspólne spędzanie czasu, czy może odpowiedzialność za czyjeś życie? Zadaj też sobie pytanie, co różni przyjaźń od koleżeństwa, a co dzieli ją od miłości? Na ile ważna jest w życiu człowieka, czy można się bez niej obejść? Niektórzy ludzie stawiają przyjaźń ponad miłością – czy zastanawiałeś się dlaczego?

Wariant 2

Spróbuj rozróżnić rodzaje przyjaźni. Możemy mówić o przyjaźni męskiej i kobiecej. Czy wydaje Ci się możliwa przyjaźń pomiędzy osobami różnej płci? Przyjaźnią się dzieci i dorośli, a ostatnio szczególnie modna, choćby w filmie, stała się przyjaźń pomiędzy dorosłym a dzieckiem. Bywa przyjaźń braterska, przyjaźń dojrzewających dziewcząt, a nawet przyjaźń małżeńska. Obok przyjaciół, tych prawdziwych, przytrafiają nam się często tzw. fałszywi przyjaciele. Słusznie chyba mówi się, że „prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie”.

 

Strategia rozwinięcia

Przyjaźń to jedno z najpiękniejszych uczuć, jakie może przydarzyć się człowiekowi. Prawdziwych przyjaciół mamy zazwyczaj niewielu, a często tylko jednego. Ale za to jest to ktoś, komu możemy naprawdę ufać, z kim rozumiemy się bez słów i na kim możemy polegać w każdej sytuacji. Przyjaźnie, ważne i piękne, opisuje też literatura i sztuka wszystkich czasów. Bywają tematy, które nigdy się nie dezaktualizują i ten z pewnością do nich należy.

Przyjaźń rycerska

  • Wzorem pięknej przyjaźni w literaturze antycznej są bohaterowie Iliady: Achilles i Patroklos walczący razem pod Troją. Dumny Achilles wszedł w konflikt ze swym wodzem Agamemnonem (gdy ten odebrał mu brankę Bryzeidę) i odmówił dalszego udziału w walce. Kiedy jednak dowiedział się o śmierci pod murami Troi swego przyjaciela Patroklosa (Patroklos walczył w pożyczonej od Achillesa zbroi) zapomniał o osobistych urazach i wrócił do walki, by pomścić jego śmierć. Jego gniew i żądza zemsty były ogromne. W słynnym, tak pięknie opisanym przez Homera pojedynku, zabił sprawcę śmierci swego towarzysza – Hektora.
  • W literaturze polskiej przykłady zaprzyjaźnionych rycerzy, gotowych nieść sobie pomoc w każdej sytuacji, odnajdujemy wśród bohaterów Trylogii Henryka Sienkiewicza. Przyjaźnią się: Michał Wołodyjowski, Jan Skrzetuski i Longinus Podbipięta z Ogniem i mieczem. W kolejnych tomach Trylogii, z Wołodyjowskim zaprzyjaźni się Kmicic. Specyficznym przyjacielem pana Michała jest Zagłoba. Różnią się chyba wszystkim: wyglądem, odwagą, temperamentem, ale nigdy się na sobie nie zawiedli. Wzorem przyjaciół są też Ketling i Wołodyjowski. Wiele razem przeszli – i w bitwach, i w życiu prywatnym. Obaj pokochali tę samą kobietę, a mimo to, nie chowając do siebie urazy, ocalili swą przyjaźń. Zginęli mężnie jako towarzysze broni w Kamieńcu Podolskim.
  • Wspaniałymi druhami i wielkimi przyjaciółmi są Atos, Portos i Aramis – trzej muszkieterowie z powieści Aleksandra Dumasa (ojca). Później dołączył też do nich D’Artagnan. Przyświecało im hasło: „Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego”. Za sobą byli gotowi skoczyć w ogień, ratowali się z rozmaitych opresji w pojedynkach, a także w sprawach prywatnych. Wspólnie podjęli się znanej, zakończonej sukcesem misji w obronie honoru Anny Austriaczki – żony Ludwika XIII.

Męska przyjaźń

  • Historie pięknych przyjaźni ukazał w swoich tragediach Szekspir. Hamlet, mimo wewnętrznej samotności ­i poczucia wyobcowania, miał Horacja – jedynego prawdziwego przyjaciela, wiernego i lojalnego, który dzielił wszystkie jego smutki i troski. Pomagał mu odkryć królobójcę, a widząc agonię Hamleta, sam zamierzał popełnić samobójstwo, wypijając resztki trucizny z zatrutego pucharu. Romeo miał serdecznego przyjaciela w osobie Merkucja. Kiedy żądny zwady Tybald usiłował sprowokować do walki napotkanego na placu miejskim Romea, Merkucjo stanął do walki zamiast przyjaciela. Krwawiąc od śmiertelnej rany, umarł w drodze do domu.
  • Przykład dojrzałej, męskiej przyjaźni odnajdujemy w Lalce Bolesława Prusa. Ignacego Rzeckiego i Stanisława Wokulskiego łączy coś więcej niż długoletnia znajomość. Oboje są patriotami. Bez względu na zmieniające się koleje losu pozostają względem siebie lojalni. Rzecki dba o interesy Wokulskiego jak o własne. Niepokoi się i troszczy o przyjaciela, martwi się jego stanem duszy, nieszczęsną miłością do Izabeli. Wokulski ceni zaś oddanie Rzeckiego. Ma do niego pełne i bezgraniczne zaufanie (nie tylko w sprawach finansowych). Z delikatnością i wyczuciem zajmuje się starszym przyjacielem, wykazując zrozumienie dla jego dziwactw.

Przyjaźń pomiędzy kobietami

  • Niektórzy uważają, że prawdziwa kobieca przyjaźń nie jest w ogóle możliwa, bo zawsze wkradają się w nią uczucia zazdrości i zawiści („Przyjaźń pomiędzy kobietami jest niczym więcej jak paktem o nieagresji”). Także literatura nieczęsto opisuje ten rodzaj przyjaźni. Za przykład mogą jednak posłużyć bohaterki Trylogii: Krzysia Drohojowska (późniejsza żona Ketlinga) i Basia Jeziorkowska (później Wołodyjowska). Łączy je przede wszystkim wspólny los (obie są sierotami, razem się wychowują). Poza tym są jak ogień i woda: Krzysia, to piękna, spokojna, wrażliwa i dystyngowana dama, Basia to żywe srebro, radosna, dziecięca, odważna, lubiąca fechtunek i wojnę. Jedna jest bierna, druga aktywna i sama oświadcza się ukochanemu mężczyźnie (zrozpaczonemu po stracie uczuć Krzysi Michałowi Wołodyjowskiemu). Losy kobiet zbiegać się będą także później, dzięki wzajemnej przyjaźni ich mężów.

Przyjaźń małżeńska

  • Dobrze, gdy miłość małżeńska opiera się na przyjaźni. Czasem jednak literatura opisuje dzieje związków, których najważniejszym (a może nawet jedynym?) spoiwem jest przyjaźń. Miłość erotyczna, fascynacja i uwielbienie w zasadzie się nie liczą. Przykładem takiego związku są: Barbara i Bogumił Niechcicowie z Nocy i dni Marii Dąbrowskiej. Ze strony Barbary było to małżeństwo z rozsądku. Refleksyjna i romantyczna z natury, ciągle tęskni za swą pierwszą, nieodwzajemnioną miłością i nie jest w stanie odnaleźć szczęścia w związku z przyziemnym i praktycznym Bogumiłem. Z czasem godzi się z losem i zaczyna doceniać wartość ich wspólnego życia. Wiernie stoi u jego boku, jak nakazuje jej to poczucie honoru, wewnętrzna uczciwość i stopniowo rosnące przywiązanie do męża. Z czasem relacja, która łączy małżonków przemienia się w prawdziwą, głęboką przyjaźń opartą na wzajemnym wspieraniu się, lojalności, dzieleniu wspólnych obowiązków, współodpowiedzialności za los własny i dzieci.

Przyjaźń dojrzewających dziewcząt

  • Wzruszającą przyjaźń odnajdziemy w powieści Lucy Maud Montgomery Ania z Zielonego Wzgórza. Ania i Diana, to prawdziwe przyjaciółki od serca. Choć różnią się temperamentem (a może właśnie dlatego), ich przyjaźń przetrwa różne próby. Dziewczęta razem dojrzewają, przeżywają pierwsze miłości, wzruszenia ­i rozczarowania. Doświadczają świata i dzielą się zwierzeniami. Łączy je podobna wrażliwość, dzięki której możliwe jest, tak ważne w przyjaźni – doskonałe porozumienie.
  • Pensjonarską przyjaźń pokazuje też Tadeusz Konwicki w Kronice wypadków miłosnych. Pełno w niej pierwszych westchnień, pokątnych chichotów i zwierzeń.
  • Z kolei, o niebezpiecznej sile przyjaźni, która może odebrać wszelkie złudzenia i spowodować straty psychiczne, pisze Tomek Tryzna w nie najgorszej powieści Panna Nikt (sfilmowanej przez Andrzeja Wajdę).

Przyjaźń dorosłego i dziecka

  • Ten rodzaj przyjaźni szczególnie upodobali sobie twórcy filmowi. Pamiętny Leon Zawodowiec Luca Bessona opowiada o przyjaźni pomiędzy zawodowym mordercą a dwunastoletnią Matyldą, skrzywdzoną przez skorumpowanych policjantów, którzy dokonali masakry na jej rodzinie. Na początku łączy ich układ: ona uczy Leona czytać i „opiekuje się” zadziwiająco bezbronnym życiowo „fachowcem od sprzątania ludzi”, on – pokazuje jej swój fach, by w końcu – wspólnie zemścić się na oprawcach.. Z czasem zaczynają tworzyć prawdziwy tandem. To także film o samotności i potrzebie drugiego człowieka. Gdyby główna bohaterka miała kilka lat więcej, z pewnością miałby już inną wymowę. A tak pozostał piękną historią o przyjaźni i głodzie uczuć.
  • O wspaniałej przyjaźni starszego mężczyzny Czecha i pięcioletniego rosyjskiego chłopca, których losy niespodziewanie się splatają, opowiada za to film Jana Sveráka Kola.

 

Strategie zakończenia

Wariant 1

Odwołaj się do książki Antoine’a Saint-Exupéry’ego Mały książę. Padają tam przecież piękne słowa o znaczeniu przyjaźni. Przypomnij sobie fragment, gdy chłopiec oswoił pustynnego lisa, by uczynić go swoim przyjacielem. To właśnie on nauczył Małego Księcia przyjaźni. Tłumaczył mu, że trzeba się nawzajem „oswoić”, czyli „stworzyć więzy”. Wyjaśniał, jak należy pielęgnować przyjaźń, aby nie uschła. Możesz też zastanowić się czy zgadzasz się z myślą, że „Z przyjaźnią jest rzecz jak z nową suknią; gdy często używasz spowszednieje; rzadko użyta, dłużej służy”.

Wariant 2

Na zakończenie możesz przypomnieć Władcę Pierścieni Tolkiena (ekranizacja Petera Jacksona) i historię przyjaźni hobbitów: Froda Bagginsa i Sama Gamgee.

Wariant 3

Podsumuj rozważania, odwołując się do własnych doświadczeń. Na ile ważna dla Ciebie jest przyjaźń? Czy można mieć wielu prawdziwych przyjaciół? ­Jakie jest znaczenie tego słowa we współczesnym świecie?

 

Pytania do dyskusji

Czy znasz jakieś literackie przykłady fałszywej przy­jaźni?

Proponowana odpowiedź
Przykładem takiej przyjaźni (przyjaźni na pokaz) mogą być stosunki panujące między zwierzętami w bajce Ignacego Krasickiego, Przyjaciele, która kończy się puentą: „Wśród serdecznych przyjaciół psy zająca zjadły”. Kolejny przykład pochodzi z tragedii Jana Kochanowskiego Odprawa posłów greckich. To, co łączy Antenora z Aleksandrem, trudno nazwać uczuciem szczerym i bezinteresownym. „Przyjaciół” poróżnił konflikt interesów. Aleksander czuł rozgoryczenie i usiłował przekupić przyjaciela, od którego nie mógł uzyskać inaczej poparcia.. Dla Antenora z kolei liczyło się przede wszystkim dobro kraju i narodu. „Piękne sumienie stać przy przyjacielu. Jeszcze piękniejsze: zostawać przy prawdzie”. Aleksander nie słuchał dobrych rad Antenora; ten z kolei nie wspomógł przyjaciela, bo byłoby to sprzeczne z jego ideałami.

Czy w swoich rozważaniach o przyjaźni umiałbyś odnieść się do przykładu literackiego z czasów wojny?

Proponowana odpowiedź
Niemalże ideałem przyjaźni są stosunki międzyludzkie ukazane w powieści Aleksandra Kamińskiego Kamienie na szaniec. Autor przedstawił niezwykłą więź łączącą dzielnych i walecznych chłopców: Alka, Zośkę i Rudego. Wszyscy oni darzą się bezgranicznym zaufaniem i gotowi są oddać za siebie życie. Nierzadko torturowani przez Niemców, nigdy nie zdradzają przyjaciół. To prawdziwy heroizm i oddanie. Wspólnie organizują akcje przeciwko wrogowi i wspierają się na duchu w ciężkich chwilach. Razem patrzą śmierci w oczy.

Co skłoniło Cię do wyboru tego tematu? Czy jest Ci on w jakiś sposób szczególnie bliski?

Proponowana odpowiedź
Takie pytanie może się pojawić i powinieneś być na nie przygotowany. Ciekawa, dowcipna, niesztampowa odpowiedź na pewno zrobi wrażenie na komisji. To bardzo prawdopodobne, że komisja zapyta Cię o Twój osobisty stosunek do tematu. Zastanów się, dlaczego zdecydowałeś się mówić o przyjaźni. Czy masz kogoś, kogo mógłbyś nazwać swoim przyjacielem? Pamiętaj, że wybrałeś temat, w którym, oprócz zaprezentowanej wiedzy, bardzo ważne są Twoje własne refleksje. Przemyśl problem tak, by nie zostać zaskoczonym przez ­komisję.

Zobacz:

Jak pisać o przyjaźni?

Jak pisać wstępy w tematach o przyjaźni?

Przyjaźń – jak zacząć pracę o przyjaźni?