Jego rola w literaturze polskiej
- Bolesław Prus w Lalce bardzo dokładnie, ze znawstwem i miłością ukazał Warszawę. Aż trudno uwierzyć, że cierpiał na agorafobię, czyli lęk przed otwartymi przestrzeniami, i na spacery nie wychodził często.
- Za jedną z jego najważniejszych powieści uznawana jest właśnie Lalka, nazywana powieścią o straconych złudzeniach lub powieścią o trzech pokoleniach idealistów.
- Lalka jest zgodnie uznawana przez krytyków za najlepszą powieść polskiego dojrzałego realizmu. Początkowo nie spotkała się ona wcale z dobrym przyjęciem – autorowi zarzucano błędy kompozycyjne. Tymczasem dzieło dało wspaniałą panoramę życia Warszawy XIX w., portrety idealistów epoki, przyniosło rozważania o uniwersalnych wartościach… To wcale nie wszystkie jego zalety!
- Początkowo Prus był gorącym zwolennikiem programu pozytywistycznego. Jednak późniejsze jego utwory, np. Lalka, są wyrazem rozczarowania nimi.
- Posługiwał się jasnym, prostym stylem, w którym znajdziemy liryzm, ironię i humor.
Zawsze możesz o nim pisać:
- Pisarz realista, wielki realista.
- Czołowy pisarz pozytywizmu.
- Pisarz trudnej nadziei lub trudnego optymizmu.
- Prus poprzez literaturę poszukiwał wartości, które można uznać za bezwzględne. W jego dziełach ścierały się idealizm i szyderstwo, litość i podziw dla ludzi.
- Nawet gdy opowiada pozornie banalne historie – takie jak w Kamizelce – ukazuje je z ironicznym uśmiechem, pobłażliwie, czasem z zadumą i czułością.
- Pisarza wielokrotnie oskarżano o nadmierny pesymizm – być może ze względu na popularny w tym czasie sienkiewiczowski model krzepienia serc. Ten twórca szukał najtrudniejszej nadziei.
- Nie dał się do końca wprzęgnąć w służbę żadnej ideologii – przykładem jest choćby jego stosunek do ideologii pozytywizmu ukazany w Lalce.
- Prus nigdy nie bronił „polskich kompleksów”, nie szukał usprawiedliwień dla Polaków. W jego utworach nie spotkamy się ze zrzuceniem odpowiedzialności za dramat społeczny np. na zaborców czy trudną sytuację polityczną narodu. W Lalce Suzin nie jest przecież ukazany jako zaborca, lecz jako rosyjski przyjaciel Wokulskiego.
- Humor Prusa jest bardzo specyficzny. Można go zrozumieć i docenić dopiero przy pewnej wprawie w czytaniu tego pisarza. Ten humor często bazuje na ironii.
Świat lalek Prusa, czyli topos teatru świata
Sceny, w których stary subiekt bawi się lalkami, stanowią ramę kompozycyjną powieści, choć pozornie są błahe. Pierwszy raz Rzecki bawi się marionetkami w I rozdziale powieści. „W starym subiekcie obudziło się dziecko”… Drugi raz bawi się nimi w rozdziale kończącym powieść – po ostatnim fragmencie pamiętnika. Mówi wtedy: „Marionetki!… Wszystko marionetki!… Zdaje im się, że robią, co chcą, a robią tylko to, co im każe sprężyna, taka ślepa jak one (…). Dopomóc do szczęścia jeden drugiemu nie potrafi – myślał – ale zrujnować cudze życie umieją tak dobrze, jak gdyby byli ludźmi”.
Pierwsza zabawa zapowiada treść fabuły, druga – podsumowuje ją, i trzeba przyznać, że jest to bardzo gorzkie podsumowanie. To właśnie dzięki tym zabawom Rzecki odkrywa, że świat ludzi to świat marionetek. Jeśli przyjąć, że ludzie są marionetkami, to czym jest zaludniony przez nich świat? Może wielkim sklepem z zabawkami, którego miniaturą mógłby być sklep Wokulskiego? Kuszące porównanie, ale kto byłby właścicielem sklepu, a kto producentem lalek? Na to pytanie nie znajdziemy odpowiedzi w powieści.
Tradycja pokazywania ludzi jako marionetek, zabawek, lalek jest bardzo stara. Można ją znaleźć u Platona, Swifta, Kartezjusza.
Zobacz: